Morgunblaðið - 12.03.1938, Blaðsíða 5

Xaugrardagur 12. mars 1938.
örgtmHaSíð
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykíavlk.
Rttstjðrar: Jön KJartansson og Valtýr StefAnsson (ábyrgBarmaCur).
Auglýsingar: Árnl Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgrelBsla: Austurstrœti 8. —- Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuBi.
í lausasölu: 15 aura eintakiö — 25 aura meB Lieabök.
ÆSKAN OG ÍÞRÓTTIRNAR
ÍÍORGUNBLAÐIÐ
Kensltibók Stefáns
Stefánssonar:
PLÖNTURNAR
3. átgáfa, Iag-
færð og aukín
Stefán Stefánsson.
Reykvískir íþróttamenn hafa á
virðulegan hátt nýlega heiðr
,að einn sinn hesta liðsmann, Sig-
nrjón Pjetnrsson að Alafossi.
Meðan hann iðkaði iþróttir var
hann allra manna fjölhæfastur á
því sviði. Áhuga hans verður jafn
an viðhrugðið, enda hefir hann
: síðustu 7 árin sýnt áhuga sinn í
verki fyrir íþróttalífi landsirs
með því að starfrækja íþróttaskól-
ann að Álafossi, sem þegar hefir
gert æskulýð Reykjavíkur og ná-
grennis ómetanlegt gagn.
*
Þegar jafnalflrar ✓Sigurjóns
Pjeturssonar hófu íþróttastarf-
'semi sína hjer í bænum fyrir 25
—30 árum, var sú hreyfing, sú
vakningaralda með talsvert öðrum
svip, en íþróttastarfið er nú. Tím-
. arnir hafa mikið breyst, og allar
. aðstæður í þjóðlífinu. Þegar þetta
var, var lokaþátturinn í stjórn-
málabaráttu vorri við sambands-
"þjóðina um það bil að hefjast. Þá
t. d. höfðum við eigi fengið þjóð-
' fána vorn viðurkendan. Enginn
ifjelagsskapur fann eins mikið til
' þess eins og íþróttafjelögin.' Þeg-
ar íþróttamenn komu opinberlega
fram, þurftu þeir að hafa fána.
Danski fáninn þótti ekki prýða
'hóp þeirra. Þeir komu fram sem
íslenskir íþóttamenn. Bláhvíti fán-
inn, sem um skeið átti að verða
'íslenski fáninn, varð eftirlæti
‘ íþróttamannanna. Yið það fjekk
• öll starfsemi þeirra nokkurn blæ
af því að vera tengd frelsisbaráttu
' þjóðarinnar. Frelsishugsjónin
varð þeim hjartfólgið mál. Hún
varð leiðarstjarna þeirra — sú
' hugsjón, sem stælti þá, jók á á-
liuga þeirra og þrótt. Við þetta
' hófst íþróttastarfsemin á æðra svið
þjóðlífsins, varð þáttur í hjarta-
slögum þjóðarinnar.
Þetta hefir breyst. íþróttirnar
' hafa orðið þjálfun einstaklinga,
- og kepni milli fjelaga. Þangað til
nú hin síðustu ár, að íslenskir
íþróttamenn eru að byrja að sýna
sig erlendis, byrja að reyna að
standa öðrum íþróttamönnum
jafnfætis. Við það skapast á þessu
sviði hollur þjóðarmetnaður, sú
' hugsjón, að vera ekki eftirbátar
annara.
En tæplega nær hún að vekja
þann eldmóð, sem frjálshuga
íþróttamenn báru í brjósti fyrir
25 árum, þegar þeir hófu upp
hið íslenska merki hjer heima
fyrir — helguðu sjer og þjóðinni
fánann.
í frásögn Sigurjóns Pjetursson-
; ar hjer í blaðinu um daginn mint-
ist hann á hrakspár þær, sem
fylgdu íþróttamönnunum úr hlaði
fyrir 30 árum. Gamla fólkið sagði
beinlínis, að þeir myndu eyði-
leggja heilsu sína, ofreyna sig, og
verða að aumingjum fyrir aldur
fram. Þessi hugsunarháttur er
T: naumast til lengur. Menn eru al-
ment farnir að skilja, að enginn
unglingur, hvorki karl nje kona,
hefir fengið viðunanlegt uppeldi,
ef engin stund hefir verið lögð
á íþróttirnar.
Þó fer því fjarri, að þjóðin hafi
enn tekið rökrjettum afleiðingum
af þessari þekking sinni á nauð-
syn íþróttanna. í mörgum skól-
um og uppeldisstofnunum er lík-
amsuppeldið látið þoka fyrir hin-
um fánýtasta bóklega lærdómi.
Og þó varla sje á þessum tímum
bætandi á opinber útgjöld þjóð-
arinnar, þá geta menn ekki var-
ist þeirri liugsun, að það sje hinn
fáviskulegasti sparnaður, að spara
útgjöld til íþróttakenslu og leið-
beininga, þegar miljónir eyðast í
læknishjálp, spítalavist og fá-
tækraframfæri handa fólki, sem
aldrei hefir lært, hvernig það á
að varðveita heilsu sína með
íþróttaiðkunum og líkamsþjálfun.
*
Vorið 1936 voru liðin 25 ár, síð-
an fyrsta allsherjar íþróttamótið
var háð hjer í Reykjavík. Þá birt-
ist hjer í Lesbókinni mynd af
þeim mönnum, er náðist til og
fengu verðlaun á íþróttamóti
þessu.
Mismunandi langan tíma voru
þessir menn starfandi íþrótta-
menn. Og þegar þeir yrðu spurð-
ir, hvaða gagn þeir hver fyrir
sig hafa haft af íþróttunum, þá
myndi það koma í ljos, að reynsla
þeirra eða álit yrði talsvert mis-
munandi.
En þegar litið er til heildar-
innar, getur engum manni dulist,
að þessi hópur manna hefir með
íþróttaiðkunum sínum hlotið auk-
ið þrek, aukna möguleika til að
verða sjer og þjóð sinni að gagni.
#
I samtali því, er birtist hjer í
blaðinu við Sigurjón Pjetursson,
mintist hann á áfengið og tóbakið,
í sambandi við íþróttamenn og
íþróttaiðkanir. Hann hefir áhyggj-
ur af ‘því, sem margir aðrir, að
menn, sem að vísu hafa ánægju
af íþróttaiðkunum og gagn af
þeim, eyðileggja að miklu leyti þá
heilsubót með áfengi og tóbaks-
brúkun. Margir eiga erfitt með að
skilja, að vínnautn stafar oft bein-
línis af minnimáttarkend manna.
Að. þeir sækjast eftir áhrifum
víns, til þess stund og stund að
gleyma smæð sinni og væskil-
mensku. Vínið gerir það að verk-
um, að þeir þykjast finna þann
„kraft í sjálfum sjer“, sem þeir
óska eftir, en sem er eltki til.
Fullkomin lækning slíkra and-
legra meinsemda fæst þegar ung-
ir menn stæla líkama sinn til þess
afls og þróttar, er gerir þeim
skynvillur áfengis viðbjóðslegar.
Framhaldsaðalfundur lmatt-
spyrnufjelagsins Vals verður liald-
inn í húsi K. F. U. M. n.k. mánu-
dagskvöld.
Stefán Stefánsson: Plönt-
urnar. Kenslubók í grasa
fræði með 269 myndum. III.
útgáfa lagfærð og aukin.
Reykjavík, Bókaverslun
Sigfúsar Eymundssonar,
1937.
Pað má hiklaust telja merkis-
viðburð í íslenskum skóla-
málum, er „Plönturnar“ komu út
í fyrsta sinn. Síðan er liðinn nærri
fjórðungur aldar, en þó eru þær
enn í góðu gildi og einhver besta
kenslubók, sem hjer er til, enda
var höfundur þeirra, Stefán Stef-
ánsson, skólameistari, frábær
kennari, sem gat nærri undan-
tekningarlaust náð áhuga nem-
enda sinna og vakið athygli
þeirra á því, sem var fræðilegt,
nytsamt og fagurt.
Nú um nokkurt skeið hafa
„Plönturnar“ verið ófáanlegar, og
að kom í dag góður gestur
á Elliheimilið. Hann gaf
því stærri gjöf en það hefir
nokkru sinni áður fengið, og
arfleiddi það að auki. að öll-
um eignum síhum éftir sinn
dag. En hinsvegar annast heim-
ilið hann, meðan við þarf.
Frá öllu þessu gekk hann lög-
formlega án þess að mestur
hluti stjórnar heimilisins hefði
hugboð um hvað í aðsigi væri,
og hann vill ekki að neitt sje
á þetta minst opinberlega,
fyrst um sinn.
Mikill meiri hluti eigna
hans eru ýmiskonar skulda-
brjef, misjafnlega vel trygð, svo
að ómögulega er að segja nú
hvað mikils virði þessi gjöf
verður fyrir heimilið. En það
fer ekki hjá því, að hún leysir
ýmsa fjárhagserfiðleika þess.
Þessar frjettir fjekk jeg á
sunnudagskvöldið, 13. f. m. og
þótti þær miklar og góðar.
Daginn eftir hitti jeg gefand-
ann að máli til að þakka
rausn hans. Hann lá þá 1 rúmi
sínu; kvaðst hann vera með
lungnabólgu, og tók því fjarri,
að hann mundi komast aftur
á fætur. ,,Mig langar heldur
ekki til þess“, sagði hann. ,,Jeg
hefi sjeð nógu margt í þessum
heimi, og langar ekki til að
sjá fleira“.
Svipað sagði hann þau 2
skipti, sem við töluðum sam-
an seinna. Það var eins og það
legðist í hann að skamt væri
eftir, enda fór það svo. Því að
á laugardaginn 19. febr. and-
er því mikill fengur að þessari
nýju útgáfu. Steindór Steindórs-
son, kennari á Akureyri, hefir
búið hana undir prentun, aukið
hana nokkuð og samræmt við hin-
ar nýjustu kenslubækur í grasa-
fræði. Markverðasta breytingin er
sú, að burtu er feldur inngangur,
sem var í fyrri útgáfunum, en í
stað hans settar lýsingar 14 al-
gengra plöntutegunda, eins og
tíðkast í erlendum kenslubókum,
og er til þess ætlast, að nemend-
ur kynni sjer þær til hlítar, áð-
ur en lengra er haldið. Þetta er
vafalaust til bóta, og virðist mjer,
að vel megi gera þá kröfu til nem-
endanna, að þeir þekki þessar
plöntutegundir og hafi safnað
þeim, þegar þeir koma í fram-
haldsskólana. Það er yfirleitt mik
ill Þrándur í Götu um alla nátt-
úrufræðikenslu hjer, hve ungling-
aðist hann, og var þó vel mál-
hress rjett áður.
Nafn þessa manns, sem geym-
ast mun gullnu letri hjá Elli-
heimilinu í Reykjavík, stend-
ur yfir þessum línum.
Vinsæll hafði hann verið fyr-
ir atorku og trúmensku þau 40
ár, sem hann stundaði sjó-
mensku hjer í bæ; það kom
greinilega í Ijós við jarðarför
hans. Og skjöl hans og skulda-
brjef sýndu, að hann hafði lán-
að fjölmörgum peninga, með
mjög vægum vaxtakjörum. —
Var það vafalaust rjett, er hann.
sagði við mig: „Jeg býst við, að
jeg hafi fremur skaðast á öðr-
um en að aðrir hafi skaðast á
mjer“.
Foreldrar Halldórs heitins
voru Þorlákur Halldórsson og
Valgerður Jónsdóttir á Hofi á
Kjalarnesi. Þar fæddist hann
árið 1868. Ungur misti hann
foður sinn, og varð því barn að
aldri að vinna fyrir sjer hjá
vandalausum.
'4 systkini hans lifa enn í dag:
Ástríður kona Brynjólfs Ein-
arssonar á Hrafnabjörgum á
Hvakfjarðarströnd, Guðrún
ekkja Guðmundar Hannesson-
ar, er bjó í Miðdal í Kjós, —
dvelur hún nú hjá Magnúsi
syni sínum á Bæ í Kjös. Hin
systkinin eru Þorlákur og
Þorkelína, bæði ógift hjer í
bænum.
Halldór heitinn var lengi
vinnumaður hjá Guðmundi Sig-
FRAMH. Á SJÖTTU áÍÐU.
um virðist ósýnt um að gefa gæt-
ur að því, sem fyrir augun ber,
atliuga og undrast.
Mýndirnar eru að mestu hinar
sömu og áður og flestar ágætar.
Auka þær mjög á gildi bókar-
innar, en þó má enginn ætla, að
þær komi að fullu haldi um kensl
una. Veggspjöld og þurkaðar
plöntur geta það ekki heldur, þó
að alt þetta sje gagnlegt. Það
getur ekkert gert nema lifandi
gróðurinn. En þar erum við ís-
lendingar illa settir. Kenslan fer
að langmestu leyti fram að vetr-
inum, þegar plönturnar liggja í
dvala og jörðin er snævi þakin
eða blaut og óhrjáleg. Þó mætti
stórlega iir þessu bæta, að minsta
kosti hjer í Reykjavík. — Væri
ékki ráð að reisa gróðurhús fyr-
ir skólana í bænum, þar sem rækt
aðar væru íslenskar plöntur yfir
• • . •
vetnrinn, eftir því sem fært
þætti? Til þess mætti nota heita
vatnið frá laugunum, áður en það
rennur út í skolpræsin. Jeg trúi
ekki öðru en að þá mundi vaxa
áhugi nemendanna og augu þeirra
opnast fyrir fegurð og fjölskrúði
hinna lífigæddu listaverka vall-
arins. En það er að mínum dómi
megingildi grasafræðikenslunnar.
Ávextir slíkrar kenslu koma að
vísu ekki fyrst og fremst í ljós
við prófborðið, heldur í þroska
nemendanna og sjónarmiðum síð-
ar meir.
En svo að jeg víki nú aftur að
bókinni. Yfirleitt má telja til
bóta þær breytingar, sem á eru
orðnar, en sá böggull fylgir þó
skammrifi, að hún hefir stækkað
og er nú í stærsta lagi fyrir hjer-
aðs- og gagnfræðaskólana, að
minsta kosti flesta. Og ekki er
jeg frá því, að málið á henni, svo
fagurt sem það er og þróttmikið,
sje fullþungt fyrir nemendur, eins
og orðaforði þeirra er upp og of-
an nú orðið. Að minsta kosti verð
jeg að útskýra ýmis orð og orða-
tiltæki fyrir nemendum mínum.
Þegar „Plönturnar" komu fyrst
út, var þessu öðruvísi farið.
Hitt er víst, að þessi 3. útgáfa
kemur í góðar þarflr og mun
verða vel fagnað. Stefán heitinn
skólameistari var svo . mikill
kennari, að kalla má, að liann
gæti látið nemendur sína finna
angan hinnar gróandi moldar og
blómanna, sem hann sagði frá í
kenslustundunum. Slíkur hæfi-
leiki er fátíð guðagjöf og verður
livorki lærður nje leikinn eftir.
En bókin ber hans merki á marga
lund.
Pálmi Hannesson.
Halldóc Þoclábsson
1868 - 1938