Morgunblaðið - 12.06.1938, Page 5

: Snmtudagur 12. júní 1938.
MORGUNBLAÐU'
n
— JfllcrrgraíMa^ift-------------------------------
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavtk.
Rltstjórar: J6n KJartanaaon oi ValttT Btaf&naaon (4byr*0armaBur).
Auglýslngar: Árnl Óla.
Rltstjörn, auglýalngar og afgralttala: Auaturatrmtl I. ~ Blml 1(00.
Áakrlftargjald: kr. 1,00 4 mánuBl.
1 lausaaölu: 15 aura alntaklS — II anra maV Lsabök.
AUNIURVÖLLUR
Ansturvöllur er, eins og allir
vita, austurhlutinn af túni
landnámsjarðarinnar. A£ því dreg-
ur hann nafn sitt. Hann er liluti
af elsta túni landsins, fyrsta rækt-
aða blettinum á íslandi.
Mörg undanfarin ár hafa Reyk-
víkingar ekki haft önnur ráð til
að friða þenna grasvöll, en að
hafa um hann rammlega girðingu.
Hessi girðing hefir verið opnuð á
stöku hátíðum og tylhdögum. En
annars hafði almenningur ekki
aðra ánægju af vellinum, en að
horfa yfir ryðgaðar járngrind-
lurnar á grasflötinn.
f fyrrasumar var þessu breytt.
Hinar leiðu járngrindur voru tekn-
ar, völlurinn opnaður, og byrjað
að prýða hann með blómabeðum.
í fyrstu gekk alt bærilega. Fólk
hlífðist við að ganga á grasinu.
Blómin, sem í beðunum uxu, fengu
að vera í friði. Og alt benti til
J>ess, að umhyggja bæjarmanna
fyrir fegurð og prýði vallarins
væri þeim í blóðið borin. Hinn
ógirti Austurvöllur með sín blóma-
beð, gæti í framtíðinni orðið tal-
andi vottur um þrifnað og ytri
menningarbrag bæjarbúa.
★
En í vor hefir þetta færst úr
lagi. Og það er rjett að benda á,
að yfirvöld bæjarin eiga á því
nokkra sök.
Þegar ákveðið var, að Austur-
völlur skyldi í framtíðinni vera
ógirtur, var ekki um leið tekin
önnur ákvörðun, sem þó var fyrir-
sjáanlega óumflýjanleg, en hún
var sú, að banna jafnframt með
öllu samkomur á vellinum. Því
ekki er hægt að biiast við, að
vegfarendur, sem eiga daglega leið
Tim völlinn liirði eins um að hlíf-
ast við að ganga þar um gras og
beð, þegar þeir sjá, að suma daga
fær fólk óátalið að trampa þar um
alt, eins og völlurinn væri asfalt-
^erað torg.
Framvegis verður að velja ann-
an stað hjer í bænum fyrir úti-
fundi og ræðuhöld undir beru
lofti. Forstöðunefnd Sjómanna-
dagsins valdi sjer Skólavörðuhæð,
við Leifsstyttuna. Alt bendir til,
að það sje framtíðarstaður úti-
funda hjer í bæ. Torgið um Leifs-
■styttuna verður að jafna og laga
:.sem fyrst með tilliti til þessa.
★
Baddir hafa heyrst um það hjer
í bæ, að friðun og skreyting Aust-
urvallar væri ekki nema til bráða-
birgða. Því nauðsyn bæri til þess
að gera völlinn að bílatorgi.
En það er alveg áreiðanlegt, að
slíkar hjáróma raddir fá engan
hljómgrunn meðal almennings í
þessum bæ.
Um „þörfina“ sem talað er um
í þessu efni er það að segja, að
hún stafar eingöngu af slæmu
skipulagi miðbæjarins, og engu
Öðru. Það er rjett, að sem stendur
er helst til lítið pláss fyrir bíla í
.miðbænum. En það væri fil ævar-
andi háðungar frá Reykjavíkurbæ,
ef þær missýningar fengju hjer
yfirhönd, að svo þröngt væri orð-
ið nm mannfólkið á íslandi; að
engin ráð væru finnanleg önnur
en þau að setja fyrsta ræktaða
blettinn á landinu, tún landnáms-
mannsins, í auðn — í stein.
Þeir menn sem halda að þetta
verði nokkurn tíma leyft, sú nið-
urlæging geti átt sjer stað, verða
að liugsa sig um að nýju, og kom-
ast að raun um að hugleiðingar
þeirra eru bygðar á vanþekkingu,
vantrausti á þjóðarmetnaði Is-
lendinga.
Tún Ingólfs skal ávalt verða
ræktaður blettur í höfuðstað lands
ins, á meðan rækt er lögð við sögu
vora, fortíð og þjóðmenningu.
Ræktarsemi við þennan helg-
asta stað bæjarins á í framtíðinni
að njóta Mn sem best, og vera tal-
andi vottur um virðing kynslóð-
aniia fyrir höfundi þjóðar vorrar,
Ingólfi Arnarsyni.
Eftir sjómannadaginn
______ /
Pað er ekki oft að við Islend-
ingar stöndum saman sem
einn maður. En þó kemur það fyr-
ir. Á Sjómannadaginn sameinaðist
öll þjóðin um að hylla sjómanna-
stjettina. Þann dag þagnaði þras
og rígur. Fyrir þetta varð dagur-
inn fagur og ógleymanlegur.
Engir fundu þetta betur en sjó-
mennirnir sjálfir. Þeir töldu það
prýði dagsins, að engin pólitík
komst að, enginn stjettarígur, eng-
in sundrung. í veislunni, sem
haldin var um kvöldið, komst einn
sjómaður að orði eitthvað á þá
leið, að þar væru engir yfirmenn
og undirgefnir, allir væru jafnir
og allir væri íammála.
En sá samhugur, sem einkendi
Sjómannadaginn, var auðvit-
að meira en sundrungarmennirnir
þoldu. Bæði Alþýðublaðið og Þjóð-
viljinn hafa eftir megni reynt að
varpa skugga á þennan dag. Þær
lítilssigldu sálir sem að blöðuin
þessum standa mega ekki upp á
það horfa, að þjóðin sje nokkurn
tíma sem einn maður. Alt' þeirra
æfistarf er helgað niðurrifi, stjetta
ríg og' sundrung. Öll umhyggja
þeirra fyrir „hinum vinnandi
stjettum“ er við það bundin, að
þær sjeu eins og vistráðin lijú hjá
þessum flokkum.
Sjómenn fundu þá allsherjar-
samúð í garð þeirra, sem ríkti
þennan dag. Þeir vita að sú sam-
úð er undirstaða þess, að sjó-
mannadagurinn nái tilgangi sín-
um. Þess vegna kunna sjómenn
litlar þakkir þeim, sem með ónot-
um og hnútukasti eru að reyna að
draga úr áhrifum hins fyrsta al-
menna sjómannadags.
Umræðuefnið í dag:
Vatnsflóðin í Svíþjóð.
«7
-- Kei]kjavihurbrjef --
------- 11. júni ---
Vorið.
kkert liefir dregið eins úr
kjarki okkar lslendinga eins
og vorkuldarnir. Þegar nepjur og
næðingar haldast fram eftir öllu
sumri, á þeim ársthna, ér menn
þó áttu von ,á, og þóttust eiga
heimtingu á sól og sumri.
Veturinn síðastliðni var víða um
land svo mildur, að sama og eng-
inn klaki var í jörð. Vonir manna
voru að því leyti rjettmætar um
mikinn og skjótan vorgróð'iir. En
vikum saman liefir gróðri ekki vit-
undar ögn farið frarn víða um
land. Jafnvel hefir jörð, sem .far-
in var að grænka, gránað upp að
nýju.
Slík vor sem þessi vekja upp
þær dapurlegu liugleiðingar um,
að við íslendingar sjeum á „ysta
þremi“ gróðurheims. Það voru á-
reiðanlega vorharðindin fyrst og'
fremst, sem flæmdu fólkið til
Ameríku á árunum. Og þeir sem
temja sjer að liorfast í augu við
veruleikann, en snúa sjer ekki
undan í skjól andvaraleysis, vita
ógn vel, að enn í dag er það að
sumu leyti óleyst vandamál, hvern-
ig gera skal íslenskan sveitabú-
skap svo aðlaðandi, að komandi
kynslóðir, sem gera alt aðrar kröf-
ur til lífsins en forfeður vorir
hafa gert, felli sig við þau lífs-
kjör, sem sveitirnar bjóða.
Vatnajökull.
lt fram til ársins 1934 höfðu
menn ekki gert sjer grein
fyrir orsökum hinna stórfenglegu
Skeiðarárhlaupa. Ymsar getgátur
voru frammi um það, hvernig á
þeim stæði. En sumar þeirra voru
all-þokukendar. Vafalaust hafa
margir sett þau í samband við
eldgos í jöklinum, enda eru nær-
tæk dæmi þar sem t. d. Kötlugos-
in eru.
En Skaftfellingar eru athugulir
menn. Og þeir hafa vitað sem er,
að Skeiðará hefir stundum hlaup-
ið, án þess komið hafi sýnileg
eldsumbrot.
Þegar eldstöðvar Grímsvatna
voru rannsakaðar 1934, og sjeð
varð með fullri vissu, að hlaupið
var afleiðing af gosinu sem þar
var, hölluðust sumir menn að þeirri
skoðun, að þarna hefði Skaftfell-
ingum skeikað, gos og hlaup hlyti
altaf' að fylgjast að, en við sum
hlaupin liefði gosinu ekki verið
veitt eftirtekt.
Þegar dr. Niels Nielsen og fje-
lagar hans könnuðu jökulinn 1936
komust þeir að þeirri niðurstöðu,
að í vestanverðum Yatnajökli
hefðu orðið smávægileg eldgos,
sem ekki hafi náð að bræða af sjer
jökulinn, ekki náð upp úr. Þetta
var merkileg uppgötvun, með þeim
merkilegustu sem gerðar hafa ver-
ið á síðari árum í jarðfræði lands-
ins. Er þar fundinn lykill að ýmsu
sem áður var gáta um hinar merki-
legu móbergsmyndanir hjer á
landi,
Eftir jökulferð þeirra Jóhannes-
ar Áskelssonar og Tryggva Magn-
ússonar dylst engum, að orsök
Skeiðarárhlaupa eru altaf eldSum-
brot. En jafnvel svo mikil elds-
umbrot, sem koma Skeiðarárhlaup-
um í algleyming komast stundum
ekki upp úr jöklinum.
Skaftfellingar hafa því haft
rjett fyrir sjer. Sýnileg eldgos
fylgja ekki öllum hlaupum. Og
kenning Nielsens um hin inni-
byrgðu jökulgos fær við þetta ó-
tvíræðan stuðning.
Fornar slóðir.
síðari árum hafa menn þeir
sem starfa að umbótum á
sviði atvinnuvega Grænlendinga
komið auga á það, að þeim væri
þægileg leiðbeining að því, að
kynnast ýmsum atvinnuháttum
hjer á landi. ^ú var tíðin að sami
kynstofn bjó í báðum löndunum
og við svipuð kjör og atvinnu-
hætti eftir því sem ætlað verður.
I hvert skifti sem einhver kem-
ur þaðan að vestan, og kunnugur
er landkostum hinna fornu íslend-
ingabygða, rifjast upp harmsaga
frænda vorra sem urðu úti þar
vestra. Hvað olli því að svo fór?
Sú spurning endurvaknar hvað
eftir annað í hugum okkar íslend-
jnga. Getum við ekki setið lijá
án þess að fá færustu vísindamönn
um okkar það verkefni í hendur
að rannsaka það mál, eftir því,
sem þeir best geta. Er þetta ekki
sagt í þeim tilgangi að kasta rýrð
á verk þeirra manna, sem unnið
hafa að rannsóknum í hinum fornu
bygðum. Þeir hafa vissulega unnið
mildð og gott verk. En málið er
okkur skyldast. Og íslenskir sagn-
fræðingar, grasafræðingar og bú-
fræðingar standa allra manna best
að vígi, að öðru jöfnu, til að leysa
þær gátur sem enn eru óleystar
um atvinnuháttu íslendinga þar
vestra og endalok þessa þjóðar-
brots.
í Dagsbrún.
ikil eldsumbrot eru sífelt í
verkamannaf jelaginu Dags-
brún. Og það er ekki eins og í
Vatnajökli, að eldurinn verði
bældur. Hann logar uppúr altaf
við og við.
Þessa dagana fer fram allsherj-
ar atkvæðagreiðsla í fjelaginu,
með viðeigandi bólandi skömm;
um í blöðunum milli Moskvamanna
og Hjeðins annarsvegar og Al-
þýðublaðsins, eða „skjaldborgar-
innar“ liinsvegar. En kommíinistar
nefna hægriarm Alþýðuflokksins
„Skjaldborg“, sem kunnugt er, og
er átt við, að ráðamenn þess flokks
brots hafi slegið skjaldborg um
embætti sín og bitlinga.
í fyrra voru gerðar þær breyt-
ingar á lögum Dagsbrúnar, að
völdin í fjelaginu voru að miklu
leyti afhent í hendur 100 manna
„trúnaðarmannaráðs". Yar þetta
gert beinlínis til þess að draga úr
áhrifum kommúnista á fundum,
sem jafnan fjölmentu þangað, þó.
aðrir kæmu fáir, og gátu þeir ráðið
samþyktum funda, þó þeir hefðu
kannske ekki nema 5—10% fje-
lagsmanna með sjer.
Síðan Hjeðinn gekk í lið með
Moskvamönnum vill hann að yfir-
ráð trúnaðarmannaráðsins verði að
miklu leyti afnumin, því búast má
við, að sá hópur manna, sem til-
nefndur er af öllnm fjelagsmönn-
um, verði ekki eins auðsveipur
Moskvavaldinu eins og upphlaups-
menu kommúnista, sem eru auð-
fúsastir að sækja fjelagsfundi.
Stendur uxn þetta hörð rimma, og
líklegt talið, að „Skjaldborgin“
verði kúskrað, og Moskvamenn með
Hjeðni komi fjelaginu aftur í sama
skrípaástand og það var áður.
Hreystiyrði
Framsóknar.
ramsóknarflokkurinn er „vax-
andi flokkur“ af því að fólk-
ið í sveitunum veit, að ekki er
öðrum treystandi til að ráða fram
úr erfiðleikum þess. Á þessa leið
fórnst Tímadagblaðinu orð nú í
vikunni. En tilefnið til jiessara
hugleiðinga blaðsins var það að
Gunnar Thoroddsen var nýkom-
inn austan úr Rángárvall asýslu og
hafði stofnað þar hið fyrsta Sjálf-
stæðisfjelag ungra manna. Er
Tímamönnum kunnugt um það, að
stundarsigur sinn í Rangárvalla-
sýslu eiga þeir fyrst og fremst
því að þakka, að Sjálfstæðisflokk-
urinn þar í sýslu hefir ekki verið
skipulagður sem skyldi. Þeir ótt-
ast þess vegna með rjettu, að þeir
missi kjördæmið, þegar er kjós-
endur fá að sýna vilja sinn við
kjörborðið að nýju. Af þessu stafa
lireystiyrðin.
„Nýtt andlit“.
n auðvitað sjer Tímadagblað-
ið ekki hvað það gerir sig
hlægilegt þegar það er að gorta.
af því, að fylgi Framsóknar sje
vaxandi í sveitunum, vegna þess
að sveitafólkið treysti þeim flokki
einum til að ráða fram úr vand-
ræðunum.
Framsókn hefir frá fyrstu byrj-
un verið að „ráða fram úr erfið-
leikunum“ í sveitunum. Við bæjar-
stjórnarkosningarnar í vetur var
talað um hið „nýja andlit“ sveit-
anna. Og þessir meistarar í and-
litsfegrun buðu Reykvíkingum að
setja líka á þá „nýtt andlit“. Þessu
boði var hafnað.
Reykvílringar komu rit rir bæj-
arstjórnarkosningunum með sitt
gamla andlit. Og hvað skeður?
Formaður Framsóknar lýsir því
yfir, að fólkið í sveitunum sje svo
óánægt með kjör sín, að það vilji
heldur vera í þurfalingahópnum í
Reykjavík en halda áfram að búa
í sveit. Honum er svo mikil alvara
með þetta, að hann vill í senn
reisa fjallháan múr um Reykja-
vík og binda sveitabörnin við rúm-
stuðulinn. Þannig mælti J. J. fyrir
bygðarleyfinu. En meðan formað-
ur flokksins berst slíkri baráttu,
ætti blað hans að tala sem minst
um það, hvernig Framsókn hefir
tekist að ráða fram úr erfiðleikum
sveitafólksins.
Austurvöllur. Garðyrkjumaður
bæjarins hefir nú lokið við að
planta í reitina á Austurvelli og
verður ekki langt að bíða þess,
að þarna verði fagurt um að lit-
ast, ef plönturnar fá nú að vera
í friði. Bæjarbúar verða að vera
samtaka í að prýða Austurvöll og
gera lögreglunni tafarlaust að-
vart, ef þeir sjá menn traðka
blómabeðin eða skemma á annan
hátt. Lögreglan verður hjer einn-
ig að vera á verði og taka hart
á öllum átroðningi eða skemdura
'i Austurvelli.