Morgunblaðið - 18.09.1938, Page 5

'Sunntidagur 18. sept. 1938.
MORGUN BL AÐIÐ
= -----------------------------------------------------------
Ötgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jðn KJartansson o* Valtjr Stefc '* yrgSaraaaOnr).
Auglýsirigar: Árni Óla.
Ritstjórn, nuglýslngar og afgrelSsla: Amturatmti *. — Slaal 1800.
Áskriftargjald: kr. S,00 & KánuCl.
í lausasölu: 15 aura elntaklO — 25 aura aaeC Leabðk.
- Keykjavíkurbrjef --
17. sept.
MILLI VONAR OG ÓTTA
u
ndanfarna viku hefir heim- verður hver og einn að geta í
urinn lifað milli vonar og eyðurnar.
«ótta: Verður stríð, eða helst
friður? Þessi spurning hefir
verið á allra vörum. Aðra
«tundina hafa menn verið mjög
nærri því að gefa upp alla von
íum friðsamlega lausn deilunn-
•ar í Tjekkóslóvakíu. i— Hina
ístundina hefir rofað til í bili.
Þetta hefir verið eins og jelja-
veður. Spurningin er aðeins
livort hjer sje um að ræða
íyrstu snjóa undir harðan vetur,
«ða hvort þetta geti verið vor-
hret, sem boði komu langs frið-
•arsumars.
Vikuna sem leið hafa fleiri
Það sem menn vita er þetta.
Hitler og Henlein hafa báðir
lýst yfir því, að málið verði
ekki leyst nema með samein-
ingu sudeten-þýsku hjeraðanna
við Þýskaland.Krafan um „hina
þýsku lífsskoðun" táknar t. d.
ekkert annað en þetta.
Þá er það ennfremur vitað
að grein sú, sem Times birti
nýlega og alheims athygli vakti,
um það, að Tjekkar ættu að
afhenda Þjóðverjum sudeten-
þýsku hjeruðin, er runnin und-
an rifjum Horace Wilson’s, sem
er einn af nánustu samstarfs-
jþóst skynja nálægð vetrar en mönnum Chamberlain, og fór
sumars í umhleypingunum, hvað með honum á fund Hitl-
sem ofan á verður.
Hitler hafði boðað, að hann
anundi taka málefni Tjekkósfö-
ers. Hefir Times eigi aðeins
kastað þessari uppástungu fram
eins og hugmynd sem vert væri
vakíu til meðferðar á flokks- að ræða, heldur beinh'nis barist
fundi nazista í Núrnberg. Hafði
:ræðu þessarar verið beðið með
hinni mestu eftirvæntingu.
Ræðu sína flutti Hitler á
mánudaginn var. Margir höfðu
l)úist við að hann mundi setja
fyrir þessari lausn málsins í
greinum sínum dag eftir dag.
En þá er þess að gæta að
Chamberlain er það allra
manna ljósast að hann verður
að halda vel á málum, ef hann
Pragstjórninni úrslitakosti. Svo a ^alda óskertu trausti heima
varð þó ekki. Hitler ljet sjer
nægja að lýsa yfir fullum stuðn-
ingi við sjálfstjórnarkröfur Su-
■deten-Þjóðverja og þar með að
íþýski herinn væri búinn til
ístuðnings þeim kröfum.
Menn skildu þessa ræðu á þá
Jund, að Hitler vildi ekki loka
samningaleiðinni með öllu. En
Sudeten-Þjóðverjar skildu hana
þannig, að þeim vaeri óhætt að
herða sókn sína, þar sem þeir
hefðu slíkan bakhjarl, sem
þýski herinn er. Strax næsta
dag urðu miklar róstur í Tjekk-
óslóvakíu og kom til alvarlegra
;arekstra í sudeten-þýsku hjer-
ruðunum. Varð mannfall nokk-
inrt og óttuðst menn nú fyrir
alvöru að Hitler myndi ekki
lengur sitja hjá.
Þá gerist sá atburður, sem
.meiri athygli hefir vakið
-en flest annað, sem gerst hefir
í stjórnmálum Evrópu á síð-
ustu árum .Chamberlain forsæt-
ásráðherra Breta flýgur til
pýskalands á fund Hitlers. —
’Þetta var snemma á fimtudags-
■morgun og var talið að Cham-
Iberlain mundi ekki koma heim
:aftur fyr en í fyrsta lagi á laug-
:ardag.
En Chamberlain dvaldi ekki
nema næturlangt í Þýskalandi.
Á föstudaginn flaug hann heim
aftur og talaði í breska útvarp-
ið þá um kvöldið. Sagði hann
að þeir Hitler hefðu talað sam-
an af fullri hreinskilni og fullri
fyrir. Hefir hann sætt allmik-
illi gagnrýni fyrir undanláts-
semi við einvaldsherrana og af
þeim sökum var það að Anthony
Eden sagði af sjer sem utan-
ríkismálaráðherra. Greinar The
Times sættu harðri gagnrýni
nær allra annara breska blaða.
Spurningin er aðeins sú, hvort
þessi gagnrýni hjaðni ekki fyr-
ir vissunni um það, að ef sú
leið, sem blaðið hefir stungið
upp á, verður ekki farin, sje
ekkert framundan nema styrj-
öld.
I rauninni getur enginn um
það sagt á þessari stundu, hvað
ofan á verður, stríð eða friður.
Menn vita það eitt, að þeir
Chamberlain og Hitler hafa á-
kveðið að hittast aftur um miðja
næstu viku. Þótt menn sje að
vísu eitthvað bjartsýnni nú en
fyrir viku, má þó segja að menn
,sjeu í byrjun þessarar viku, eins
og hinnar síðustu milli vonar
og ótta.
Síldin.
Sjaldan hofir alþýða manna
fundið það betur, en hin tvö
sumurin síðustu hve afltoma þjóð-
arinnar veltur nrikið á síldveiðun-
um, hinum stopuiu veiðum, þar
sem stundum eru hijn óþrjótandi
uppgrip, er geta svo liorfið alt í
einu eins og dögg fyrir sólu.
En úr því þjóðarhagur vor fer
svo mikið eftir veiði þessari, þá er
ekki furða þó menn spyrji: Hvaða
áhrifum er síldin háð 1 Enn í dag
er það með síldina, eins og mað-
urinn sagði um kreppuna, að eng-
inn veit hvaðan hún kemur, nje
hvert liún fer.
Hjer fvrr meir hjeldu menn því
fram, að síldin færi eins og þorsk-
urinn í kringum landið, og væri
hjer altaf svo að segja ,,í hlað-
varpanum“. En merkingarnar á
þorskinum sýndu, að hanu fer víða
um liöf. T. d. eru miklar þorska-
samgöngur milli Grænlands og ís-
lands.
Og nú er Árni Friðriksson kom-
inn með þá liugmynd, að meginið
af síldinni, sem er við Norðurland
á sumrin, sje aðeins í sumarheim-
sólm lijer við land, sje einskonar
„farfiskur“, sem komi frá Noregi,
fari norður með Noregsströnd og
fvlgi síðan þeim Golfstraumsarmi,
er svifast vestur yfir hafið þaðan
og lúngað upp að Norðurlandi.
En erindi síldarinnar bingað —
beitan —- er rauðátan svonefnda,
hin litla krabbategund, 2 milli-
metrar að stærð, er klekst út í
blýja sjónum við suðurströndina,
flyst með straumum norður fyrir
land og mætir þar síldinni.
Rauðátan.
Rannsóknir á síldveiðum og
síldargöngum leiða í Ijós, að
mest veltur á rauðátunni. Sje nægi
lega mikið af henni í sjónum, þá
er von á síldinni. Sje rauðátan á
yfirborði sjávar, þá „veður“ síld-
in. En komi þessir smákrabbar
ekki upp úr djúpinu, þá hefir síld-
in ekkert erindi upp í sjávarborð-
ið. Því er það aðalatriðið að rann-
saka lifnaðarhætti þessarar
tegundar.
Hagfræðileg árbók.
Fýrir 9 árum síðnn gaf Hag-
stofan út árbók, þar sem til-
greindar voru í aðgengilegu formi
helstu niðurstöðutölur viðvíkjandi
fjármálum og viðskiftamálum þjóð
arinnar. Var svo til ætlast, að slíkt
hagfræðilegt yfirlit kæmi rit ár-
lega eða a. m. k. á fárra ára fresti.
En útgáfan fjell niður eftir þessa
fyrstu byrjun.
Á síðustu árum hafa stjórnar-
flokkarnir komist upp með það, að
vefja ýms fjármál og viðskiftamál
vor í einskönar dularbúuing, með
alskonar fullyrðingum og blekk-
ingum. Umræður hafa spunnist út
af ýmsu, svo sem um hækkun
tolla og skatta, þar sem stjórnar-
blöðin hafa borið fram fullkomnar
fjarstæður, og haldið því t. d.
fram, að tollar á nauðsynjavörum
þjóðarinnar hafi eltki hækkað,
ellegar skuldir hafi ekki aukist,
þó staðreyndir tali öðru máli. En
þessar blekkingar bera stjórnar-
sinnar fram í því trausti, að fjöld-
inn af lesendum blaðanna eigi svo
ógreiðan aðgang að rjettum hag-
fræðilegum fróðleik, að þeir taki
blekkingarnar fyrir góða og gilda
vöru.
Árbók Hagstofunnar ætti* að
koma út að nýju. Hún myndi leysa
úr óþarfa deilum um hagfræðileg
atriði, og gera landsfólkinu hægra
fyrir að vita hið sanna og rjetta
um ýms helstu hagsmunamál þjóð-
arinnar.
Vertíðarlok.
I—•'ramsóknarmenn hafa ákveðið
*■ ■ að liætta við útgáfu dag-
blaðs síns í Reykjavík.
Er þeir hleyptu því fyrirtæki af
stokkuhum, var yfirlæti þeirra
mikið. Þeir kváðust ætla að ger-
breyta allri blaðamensku hjer í
bæ. Endurbærurnar áttu að felast
í betra frágangi, vandaðri blaða-
mensku, áreiðaulegri og fvllri
frjettum, en áður hafði hjer tíðk-
ast.
Eftir 5 ára strit við litgáfuna
komust útgefendurnir að þeirri
írabba niðurstöðu, að besta endurbótin
1 sem þeir gætu gert, á blaðamensk-
kld eyrun við neinum lausa-
fregnum, sem berast kynnu af
fundi þeirra. Að öðru leyti
kvaðst hann mundu segja ráðu-
neyti sínu alla málavexti.
Um hvað voru þeir að tala
Umræðuefnið í dag:
Viðræður stjórnmálamanna
í London.
Jarðarför Jens B. Waage fyrv.
bankastjóra fór fram í gær. Síra
Friðrik Friðriksson, sem var
skólabróðir og mikill vinur Waage,
flutti húskveðju. Frá heimili báru
frændur og vinir þeirra hjóna,
en í kirkju gamlir starfsmenn ís-
landsbanka. Síra Friðrik Hall-
sem einnig var skóla-
vinsemd og bað menn að leggja f™S°"T , . . . .
broðir Waage, fluttji ræðu i kirkj-
unni og jarðaði, en nokkrir fje-
lagar úr karlakórnum „Fóstbræð-
url< sungu. Ut, úr kirkjunni báru
frímúrarar, en í garðinn gamlir
meðleikepdur og stjórn Leikfje-
lags Reykjavíkur. — Jarðarför
Sjórinn þarf að hafa ákveðið
hitastig til þess að síldin „vaði“.
Og hún „veður“ ekki nema sæmi-
lega sje kyrt á sjóinn.
En þetta getur alt stafað af því,
að rauðátan komi ekki upp í vfir-
borðið, nema þessum t.veim skil-
yrðum sje fullnægt. Sjórinn sje
6 gráða heitur, og- nokkurnveginn
sljettur.
Þá er enn eitt. Mönnum hefir
virst, eftir því sem Árni Friðriks-
son segir, að birtan liafi áhrif á
það, hvort rauðátan kemur upp
eða ekki. Menn liafa t. d. veitt
því eftirtekt, að rauðátan er helst
í yfirborðinu á morgnana og eins
á kvöldin. Eru það getgátur, að
þessi smádýr leiti í ljósið þegar
birtir yfir, en hverfi aftur niður,
þegar birti mikið, en leiti svo aft-
ur upp í Ijósaskiftunum á kvöldin.
En þetta. eru getgátur, eins og
svo margt annað, er við kemur
síld og síldargöngum.
Það sem víst er, er þetta, að
það eru hin örsmáu krabbadýr
sem mestu ráða um það, hvemig
tekst til á hverju ári með síld-
<Chamberlain og Hitler? Þar in var virðuleg og mjög fjölmenn. I veiðamar.
unni hjer væri sú, að leggja niður
blaðið.
Þessi niðurstaða var rjett. Hún
er ein af þeim fáu rjettn niður-
stöðum, sem blað þeirra birti, með-
an það lifði.
Endirinn varð sá, að andlát
blaðsins varð stuðningsmönnum
þess til ljettis. Það Ijetti af ]>eim
daglegri skapraun. Því leiðindi
liljóta það að hafa verið að sjá
sex sinnum í viku sitt eigið blað
leiðinlegast og afkáralegast allra
blaða sem hjer koma út. Sagt er,
að stöðvun útgáfuhnar hafi líka
1 jett f járhagsbyrði af broddum
flokksins.
Oðru máli er að gegna með and-
stæðinga Framsóknarmanna. Þeir
sakna dagblaðsins. Þeir liafa haft
gaman af hinum daglegu hjálcát-
legu tilburðum þeirra Framsókn-
armanna við að reyna að gefa út
læsilegt blað. Sú ánægja er nú
horfin. að minsta kosti í bili.
Kosnin.fiiarnar á
Norðfirði.
Bæjarstjórnarkosningarnar á
Norðfirði á sunnudagiim
var, voru mikið hitamál þeirra
Alþýðuflokksmanna og kommún-
ista, eða vinstri flokkanna yfir-
leitt. Aftur á móti ljetu Sjálf-
stæðismenn kosningu þessa mjög
afskiftalausa, hafandi það í huga,
að „þeir einir ættust þar við o.
s. frv.“. Því fullvíst var frá upp-
hafi, að Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ir ekki enn það fylgi á Norðfirði,
að hann gæti komist í meirihluta
að þessu sinni. Ostjórn sósíalista
og kommúnista í því lirjáða bæj-
arfjelagi þarf að halda lengur á-
fram til þess að meirihluti kjós-
enda þar skilji, að viðreisnarvon
er þar ekki, fyrri.en Sjálfstæðis-
menn taka þar við völdum.
Bræðrabylta varð í kosningum
þessum milli núverandi höfuðand-
stæðinga þar, Skjaldborgar Al-
þýðuflokksins og koinmúnistanna
með Hjeðni. Þeir fengu hvorir um
sig :! bæjarfulltrúa og jöfn at-
kvæði, tæplega 200, en Sjálfstæð-
ismenn fengu 145 atkvæði, og var
það svipuð atkvæðatala og við
kosningarnar í vetur. Framsókn-
arflokkurinn er eini flokkurinn,
shm tapað hefir fylgi síðan í janú-
ar, fjekk þá 84 atkvæði og nú ,60.
Ef hann liefði mist ein 10 atkvæði
í viðbót, hefði flokkur sá þurkast
út úr bæjarstjórninni. Bæjar-
stjórnin var skipuð eins og áður
var, þar sem Sjáífstæðisineim
fengu 2 kosna og Framsókn einn.
Stjórnarflokkarnir, Framsókn og
Alþýðuflokkurinn (Skjaldborgin),
hafa ekki nema 4 af 9. Verða að
leita til kommúnistanna til að hafa
meirililuta. Kommúnistar hjeldu
að þeir féngju 5 kosna, og Skjald-
borgin vonaðist eftir 4. Báðir urðn
fyrir vonbrigðum og fór vel á því.
„Línan“.
Nú er Einar Olgeirsson kom-
inn heim úr utanför sinni.
Er talið að hann hafi „nýja Iínu“
uppá vasann frá hinum erlendu
yfirboðurum þeirra kommúnista.
Og húw hljóðar þannig. að þeir
eigi nú að sameinast Iljeðinsdeild
Alþýðuflokksins, og ná með því
áhrifum á það flokksbrot. Það á
að vera „nýtt land“ St.alins og
hins blóðuga einræðis á Islandi.
Hvernig samningar ^annars eru
þeirra á milli, er blaðinu ekki
kunnugt enn. En enginn getur
furðað sig á því, að Hjeðinn og
fylgismenn hans lendi yfir í ein-
ræðinu, í sama flokki og kommún-
istar, sem sitja á svikráðum við
sjálfstæði vort og þjóðmenningu.
Það er ekki nema gott að Hjeð-
inn vistráði sig þar greinilega.
Menn vita þá hvar hann er, og
hvers er af homun að vænta í
framtíðinni.
Sæluhús hefir verið reist á
Hveravöllum í sumar. Er verið að
leggja síðustu hönd á það. Húsið
er snoturt, vel hitað með hvera-
vatni. Eru þar rúm fyrir um 30
manns. Eru þá komin þrjú hiis
þarna efra. Gamla hús F'erðafje-
lagsins í Hvítárnesi, húsið sem
var reist í fyrra í Kerlingarfjöll-
um og þetta.
Bifreiðastöð Reykjavíkur, sem
er sjerleyfishafi á leiðinni Reykja
vík—Múlakot, ekur daglega áætl-
unarferðir þessa leið til mánaða-
móta, í stað fjögra ferða í yiku
eins og áætlun stendur til.