Morgunblaðið - 01.03.1939, Side 5

Miðvikudagur 1. mars 1939,

... ---------------------------------------------------------
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavtk.
Rltatjórar: Jðn KJartanaaon og Valtýr Stefánsaon (ábyrgOarmaOur).
Auglýsingar: Árnl Óla.
Rltstjórn, auglýalngar o* afgrelOala: Auaturatrsetl 8. — Slml 1#0#.
Áakrlftargjald: kr. 8,00 á mánuOl.
í lausasölu: 15 aura elntaklO — II aura meO LaabOk.
MARGT ER SKRÍTIÐ
ær skifta sjálfsagt hundr- í Alþýðublaðinu í gær segir
uðum greinarnar, sem t. d. svo í forystugrein:
tbirst hafa í Alþýðublaðinu á „Hvert er öryggi borgar-
undanförnum árum, gegn ríkis- anna í hinu íslenska þjóðfje-
lögreglu, í hvaða mynd sem er. lagi. Ekkert. Jafnvel í æðstu | ^e^jn jeg- Var með í kvik-
Þegar Borgarættin
var kvikmynduð
t"\að er verið að sýna
** kvikmyndina af „Sögu
Borgarættarinnara, eftir
Gunnar Gunnarsson, í tilefni, fossbrún með Rúnu dúttur sína og
af því að á þessu ári eru
liðin 20 ár síðan hún var
Eftir AriNA OLA
Oft hafa ritsfjórar Alþýðu- trúnaðarstöðum innan þjóðfje-i
blaðsins notað ljót orð í skrif- lagsins sitja nú orðið kommún-
um sínum um opinber mál, en istar, menn, sem eru fjandsam-i
Ijótust hafa þau jafnan verið legir þjóðskipulaginu og hafa
í sambandi við umræður um þann ásetning einan að vinna
.ríkislögregluna. því alt það tjón, er þeir megna,
Þegar svo ríkisvaldið kom og halda þann kommúnistaeið
sjer upp hjer á árunum litlum sinn betur en þau loforð, sem
vísi ríkislögreglu, ætluðu rit- þeir gefa þjóðinni, sem launar
stjórar Alþýðublaðsins gersam- þeim, fæðir þá og kiæðir“.
lega að tryllast. Það var þáver-
•andi dómsmálaráðherra, Magn-
íús Guðmundsson, sem kom
Töstu formi á þessa ríkislög-
jreglu. Fyrir það fekk hann
nnargt óþvegið orð í eyra. —
Blöð kommúnista og Alþýðu-
ílokksins höfðu forystuna í
;þeirri rógsherferð, og blöð
Framsóknarflokksins dönsuðu
aneð.
Þegar svo ráðuneyti Her-
ananns Jónassonar settist á
laggirnar, eftir kosningarnar
1934, var eitt ákvæði stjórnar-
samningsins — rauða sáttmál-
rans svonefnda — að ríkislög-
reglan skyldi á bak og burt.
Framsóknarflokkurinn var
þarna að þóknast samstarfs-:
flokknum, sem nú fekk fulltrúa
í ríkisstjórninni. Ernnig var
Framsókn með þessu að þakka
íkommúnistum fyrir drengilegan
stuðning í kosningunum.
★
Fáir hefðu sjálfsagt trúað því
1934, þegar fögnuður Alþýðu-
Þlaðsins var mestur yfir falli
ríkislögreglunnar, að sama blað
.ætti að fáum árum liðnum eftir
.að heimta þessa lögreglu aftur.
tEn sjón er sögu ríkari. Dag-
lega birtast nú í Alþýðublaðinu
ritstjórnargreinar, þar sem þess
Getur þú varist brosi, er þú
lest þetta?
Ritstjóri Alþýðublaðsins kem-
ur fyrst auga á það nú, að kom-
múnistar sitja í „æðstu trúnað-<
arstöðum“ innan þjóðfjelags-
ins. Og það er fyrst nú, að rit-
stjóri Alþýðublaðsins kemur
auga á hættu, sem af þessu
getur stafað fyrir þjóðfjelagið.
Af skiljanlegum ástæðum
minnist ritstjóri Alþýðublaðsins
ekki einu orði á það, hverjum
konynúnistar eigi það að þakka,
að þeirra menn sitja nú í
„æðstu trúnaðarstöðum" þjóð-
fjelagsins.
Kommúnistar fara hinsvegar
sjálfir ekki dult með þetta.
Það kom greinilega í ljós við
síðustu kosningar.Þá sendi mið-
stjórn flokksins út opinbera á-
skorun til kommúnista um alt
land, að kjósa alstaðar fram-
bjóðendur Framsóknar- og Al-
þýðuflokksins, þar sem þeir
væru í hættu fyrir frambjóð-
endum Sjálfstæðisflokksins.
Þarna voru kommúnistar að
þakka stjórnarflokkunum fyrir
hönd mannanna, sem komnir
voru í „æðstu trúnaðarstöður“
innan þjóðfjelagsins.
Stjórnarflokkarnir hafa einn-
ig mikið að þakka kommúnist-
um. Þeir eru ekki fáir núver
myndaleiðangiinum og lang.
ar því til að rifja upp ýmis-
legt í sambandi við hann og
myndina.
Nú eru fallnir í valinn flestir
íslensku leikendurnir sem ljeku í
myndinni, Stefanía Guðniunds-
dóttir, Guðmundur Thorsteinsson,
Stefán Runólfsson. Sigurður Magn
ússon. En börnin, sem ljeku, veit
jeg ekkert um. Ef þau eru á lífi
eru þau nú fullorðin, og' bið jeg’
að heilsa þeim, ef þau lesa þessar
línur. Það er Sigríður Kaprasíus-
dóttir frá Akranesi, sem þá var
fjögurra ára og ljek Rúnu, og
Kristinn frá Grímsstöðum í Revk-
holtsdal, sem ljek Ketil. Aðrir
leikendur, sem enn eru til frá-
sagnar um þessa kvikmyndatöku,
eru þær systurnar Guðrún og
Marta Indriðadætur og Ari Ey-
ólfsson. Fylgdarmennirnir eru aft-
ur á móti flestir á lífi: Olafur
Eyvindsson vörður í Landsbank-
anum, Sigurður Heiðdal forstjóri
vinnuhælisins á Litla Hrauni,
Gunnlaugur Blöndal málari og
Þórður Þórðarson frá Staðar-
hrauni, en látina er Ögmundur
Sigurðsson skólastjóri, sem var
aðalfylgdarmaðurinn.
ætlar að fyrirfara báðum. Ormarr
hleypur til þeirra og virðist
manni á myndinni sem skamt sje
á milli, en á milli staðanna, þar
sem þeir standa þá, Ormarr og
Páll, er heil dagleið. Því að Orm-
arr var á Þingvöllum, en Páll
uppi í Rauðsgili í Borgarfirði.
Seinna þegar Örlygur gamli
deyr í kirkjunui, þá gerðist sá
atburður hjer við Ingólfsstræti í
Reykjavík. Þar sem hann er bor-
inn út úr kirkjunni þá gerðist það
austur á Keldum á Rangárvöllum.
Sveitungar hans fá svo að bera
hann heim að Borg — en það er
í rauuinni hvorki lengri nje
skemri leið en frá Keldum að
Reykholti.
Þanuig mætti lengi telja og
sýnir þetta að mikla aðgæslu hefir
var þetta roskið fólk og var seilst
til þess að hafa það sem sviplík-
ast sveitarfólkinu á Rangárv'öllum
og í Reykholtsdal, skeggjaðir og
virðulegir bændur og húsfreyjur
í peysufötum.
Með þessum tveimur senum, bað-
stofunni og kirkjunni (með grip-
um lir Þjóðminjasafninu), er í
rauninni upp talið alt það, sem
kallast getur tilbúið leiksvið, eða
bleltking fyrir augað. Hitt er varla
nefnandi að reist var „skemma“ í
Reykholti og stafnþil til þess að
sem staðarlegast væri að líta þang-
að heim. Skemmuþilið Arar málað
á þann liátt að klína á það leir.
Það gerði Jacobsen gamli, sem
ljek Örlyg. Hann tók einnig upp
hjá sjer að mála flekkóttan
heimaalning, sem átti að vera með
í mvndinni. I frítímum sínum var
«r krafist, að ríkisvaldið verði
eflt og öflug ríkislögregla sett an<ii þingmenn stjórnarflokk-
á laggirnar anna, sem eiga þingmensku sína
Þessi sinnaskifti Alþýðu- að Þakka kommúnistum. Þessir
blaðsins eru ánægjuleg fyrir menn gleynna ekki stuðningnum
við síðustu kosningar. Og þeir
,'Sjálfstæðismenn, sem hafa
jafnan barist fyrir ríkislög-
ireglu.
En það er mikill misskilning-
ur hjá núverandi ritstjóra Al-
þýðublaðsins, ef hann heldur að
ríkislögreglan myndi á nokkurn
hátt gagna Alþýðusambandinu
í baráttunni við verklýðsfjelög-
in. Verkamennirnir í verklýðs-
fjelögunum eru staðráðnir í að
brjótast undan einræði og of-
ríki Alþýðusambandsins og
heimta sitt frelsi. Það er því
ekki til neins að heimta ríkis-
lögreglu til þess að kúga verka
menn í þessari frelsisbaráttu
þeirra.
★
En það er líka margt fleira
skrítið í Alþýðublaðinu þessa
»dagana en skrifin og kröfurnar
,um ríkislögregluna.
áf þingmönnum Framsóknar-
flokksins, sem stuðningsins nutu
verða áreiðanlega fyrstir allra
til að fyrirgefa kommúnistum,
þótt svo kynni að fara, að kom-
múnistar gleyptu Alþýðuflokk-
inn með húð og hári, eins og
allar líkur benda til að verði.
Þá þarf enginn að halda, að
hrópað verði á ríkislögreglu „til
verndar“ þjóðskipulaginu.
Háskólafyrirlestur. Þýski sendi-
kennarinn Wolf-Rottkay flytur
háskólafyrirlestur sinn með ljós-
myndum „úber Schlesiens Berge
ins Sudetenland'' kl. 8 í kvöld.
íþróttafjelag Reykjavíkur held-
Ur aðal-dansleik sinn annað kvöld
að Hótel Borg. Dansleikar 1. R.
hafa ávalt þótt með bestu skemt-
unum ársins, og svo mun enn
verða.
Það- þótti mikill viðburður hjer
í bænum þegar leikflokkurinn
kom hingað, og hvar sem hann
fór og ferðaðist var ekki um ann-
að talað en hann þá stundina. Og
nokkuð var víða farið: Fyrst aust-
ur að Keldum á RangárVöllum og'
verið þar rúma viku, síðan land-
veg yfir í Borgarfjörð í Reyk-
holtsdal og verið þar í þrjár vik-
ur, síðan landveg í Borgarnes og
þaðan með skipi til Reykjavíkur.
Síðan til Þingvalla, Hafnarfjarðar
og víðar. Aðallega var ferðast á
hestum og allur flutningur fluttur
á hestum.
Myndatakan var með alt öðrum
hætti heldur en nú tíðkast, þar
sem tæknin er komin á svo hátt
stig, að alt umhverfi leiksins er
búið til af mannahöndum. Hjer
var aftur á móti umgjörð leiksins
sótt til íslenskrar náttúru, og varð
að leita uppi hæfilegt umhverfi
fyrir hvert atriði leiksins. Fór því
svo, að táka varð myndina í ótal
smá bútum og skeyta síðan sam-
an. Gerast því sumir atburðirnir
á fleiri en einum stað.
Leikurinn hefst á því, að Orm-
arr Örlygsson er á rjúpnaveiðum
að haustlagi. Þar er umhverfið
gjárnar á Þingvöllum og Öxarár-
foss. Ormarr bregður sjónauka
fyrir augu sjer og horfir heim að
Borg. Þá sjest risulegur bær með
mörgum stafnþilum. Það er Reyk-
holt. Svo sjást kýr og kindur, og
þær voru einnig myndaðar í Reyk-
holtsdal. Svo sjer Ormarr Pál á
Seyru, þar sem hann stendur á
þnrft við myndatökuna, að gæta ‘ Jacomsen altaf að mála landlags-
þess að taka hvert atriði hennar
á rjettum stað og þannig að hægt
væri að skeyta þau við önnur at-
riði svo að ekki sæist missmíði á.
Á þremur stöðum varð að hafa
hópmyndir, austur á Keldum, uppi
í Reykholti og hjer í Reykjavík.
Á Keldum fór messan fram og var
smalað fólki af öllum næstu bæj-
um. Þetta var á sunnudegi og
hafði ungmennafjelag sveitarinnar
ákveðið áður að halda skemtun
þann dag í Stokkalækjarhólum,
skamt frá Keldum. Öllum þótti
meira til kvikmyndatökunnar
koma. og kom því alt fólkið heim
að Keldum. Yarð þar miklu meiri
mannsöfnuður heldur en á þurfti
að halda. Sama varð Uppi á ten-
ingnum í Reykholti. Þangað kom
jafnvel fólk alla leið frá Borgar-
nesi þann dag, sem hópmyndirnar
voru teknar.
Á túninu fyrir sunnan hús Guð-
mundar lieit. Magnússonar pró-
fessors í Ingólfsstræti, var gerð
eftirlíking af kirkju og baðstofu.
myndir. Þessa er alls getið í brag,
sem Larsen, kvikmyndasmiður,
orkti í tilefni af afmæli hans, sem
hátíðlegt var haldið í Reykholti:
En mere alsidig Maler
end Jacob ses ej tidt,
foruden Malerier han maler
Faar med sort paa hvidt,
hans Speeiale er dog
en Dag i gammelt Töj
at male Husfacader graa
med Mudder, Skidt og Mög.
Ur því að minst er á lambið er
rjett að geta þess að fjöldi hús-
dýra „ljek“ í myndinni, kýr, kind-
ur, hestar og hundar. Yoru það
yfirleitt þægir ,,Statistar“, nema
hundarnir. Þeir vildu ekki láta
að stjórn hvernig sem farið var að
þeim. Sjerstaklega gekk illa að
koma hundi á Keldum í skilning
um það, að liann ætti að hlaupa á
burt frá Sommerfeldt með skottið
á milli fótanna, eins og hann væri
hræddur. Seppi helt víst að verið
væri að leika AÚð sig þegar átti að
Var auglýst eftir fólki til að sitja
í kirkjunni á meðan myndatakan
færi fram, og voru það 70—80
sem gáfu kost á sjer, flestir til
þess að fá að koma með á kvik-
myndina. Ekki þurfti nú á öllum
þeim hópi að lialda. En dagana,
sem myndatakan fór fram þarna,
var altaf múgur manns þar saman
kominn til þess að horfa á, og
skemtu menn sjer vel, ýmist með
því að fá forvitni sína sadda, eða
með því að henda gaman að ýms-
um þeim, sem sátu í kirkjunni, og
gerðust nú leikendnr í fyrsta og
síðasta skiftið á ævinni, með þeim
árangri að svipur þeirra og lát
bragð geymist í þessari kvik-
mynd eins lengi og hún endist
Man jeg það og, að ýmsir skemtu
sjer kostulega við það að horfa á
þessi kunnu andlit. þegar myndin
var sýnd fyrst í Nýja Bíó. En
það var aðeins vegna þess að
menn þektu viðkomendur, því ann-
ars staðar mun framkoma þeirra
varla hafa vakið bros, því að hún
var blátt áfram og eðlileg. Flest
mynda hann, og var því liinn
borubrattasti, gelti af kátínu og
harðhringaði skottið. Seinast var
fundið upp á því að binda spotta
fast um skottið á honum, og þá
hljóp hann á burtu hinn lúpuleg-
asti og svo særður inst í sál sinni,
að illa ætlaði að ganga að ná hon-
um aftur til þess að losa hann
við spottann.
Flestir Reykvíkingar kannast
við Sörla, veðhlaupahestinn, sem
Ólafur Magnússon ljósmyndari
átti. Hann var fenginn til þess að
leika og átti að vera reiðskjóti
Arnarins unga, þegar hann fer að
elta læknirinn. Það var ekki því
að kenna að Sörli ljeki ekki nógu
vel, að hann er ekki með á mynd-
inni, heldur ljek hann alt of vel,
og fleygði riddaranum af baki
hvað eftir annað, þangað til hann
varð svo hræddur, að hann þorði
ekki að koma nærri Sörla.
Þetta þótti Sommerfeldt ljeleg
frammistaða, Hann þóttist æfður
FRAMH. Á SJÖUNDU SÍÐl.