Morgunblaðið - 14.07.1939, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 14. jálí 193ft^
Jeg tel mi" í fyrri hluta þess-
arar greinar hafa sýnt fram
■k, að ummæli -Tóns Árnasonar í
Tímagreininni 8. þessa mánaðar
eru röng og villandi, m. a. að því er
snQrtir ástæður fjelagsstjórnarinn-
ar fyrir því að láta smíða hið
fyrirhugaða farþega- og flutninga-
•skip, um vöruflutningaafköst hins
nýja skips og einnig viðvíkjandi
afstöðu Jóns sjálfs til vöruskipa-
katipá Eimskipafjelagsins.
Vil jeg þá sniia mjer að þeim
hluta greinar Jóns, sem ræðir um
væntanlegan tekjuhalla nýja
skipsins. Ait er það á sömu hók-
ina lært. Hann segir, „að jafnvel
harðsnúnustu formælendur „lux-
usskipsins“, eins og Eggert Cla-
essen, treystast ekki til að færa
neinar líkur fyrir. því, að komist
yrði hjá tekjuhalla — mörg
hundruð þvisund króna tekju-
halla á ári“. Hann segir ennfrem-
ur: „Það er af öllum talið alveg
sjáifsagt, að' mikill tekjuhalli
verði á rekstri þessa luxusskips“
■og í niðurlagi greinarinnar talar
hann um skipið sem fyrirtæki ef
„fyrirsjáanlega vantar nokkur
hundruð þúsund króna á ári til að
svara kostnaði“. Jeg vil biðja
menn að hafa hugföst þessi um-
mæli, þegar jeg nú sýni fram á
hver er sannleikurinn í þessu
máli.
Þegar stjórn Eimskipaf jelags-
ins í síðastl. september sneri sjer
til ríkisstjórnarinnar með tilmæl-
um um liðsinni til þess að koma
í framkvæmd smíði skipsins, þá
hafði framkvæmdastjóri fjelags-
ins áætlað árlegan reksturshalla
skipsins 345 þús. kr. Þaraf voru
meðtalin til útgjalda 130 þús. kr.
ríkissjóðsgjöld af skipinu (vita-
gjöld, lestagjiild o. fl.) Á þessum
grundvelli lofaði fyrv. atvinnu-
málaráðherra Skúli Guðmundsson,
með brjefi til fjelagsstjórnarinn-
ar, dags. 3. nóv. f. á., að ráðu-
neytið skyldi: .
„leggja til við Alþingi að H.f.
Eimskipaf jelagi Islands verði
veittur sjerstakur styrkur úr
ríkissjóði, vegna þessara skipa-
kaupa, að fjárhæð kr. 150,000.00
á ári um 10 ára skeið, þó þann-
ig, að ef reksturshalli skipsins
verður lægri en kr. 345,000,00,
■svo sem áætlað er, þá lækki
þessi styrkur hlutfallslega jafn
mikið sem reksturshallalækkun-
Síðari grein Eggerts Claessen
Deilan um nýja skip
Eimskipaf ] elagsins
mm nemur .
Jafnframt var sett það skilyrði
að viðunandi lausn fengist á gjald-
eyrishlið málsins.
Þannig leit sjálf Framsóknar-
flokksstjórnin á málið síðastliðið
liaust. Hún hjet framkvæmd máls-
ins stuðningi sínum jafnvel þó
reksturshalli skipsins væri þá á-
ætlaður 345 þús. kr. Ilún hlýtur
því að eiga sinn part af aðkasti
Jóns Árnasonar í nefndri blað-
grein. Það, sem hann segir þar um
glapræði okkar meðstjórnenda
hans í þessu máli, hlýtur þess-
vegna að eiga jafnt við flokks-
stjórn Jóns, sem er okkur samsek
um að vilja koma málinu í fram-
kvæmd. Mjer er það mikil huggun
að vera þannig samskipa þeim
stjórnmálamönnum, sem jeg hlýt
að telja víst að Jón Árnason álíti
Jítt skeikula frá rjettu ráði í úr-
skurðum um hvaða leiðir skuli
halda á hafi þjóðmálanna.
Fyrst þá, þegar fenginn var
þessi stufiingur Framsóknar-
flokksstjórnarinnar í málinu,
hófst fjelagsstjórnin hánda um að
leita tilboða erlendis í smíði skips-
ins. Er útboðið dagsett 21. nóv.
síðastl. Þegar tilboð voru fengin í
miðjum janúar síðastl. fór fram-
kvæmdastjóri fjelagsins til út-
landa til nánári samningsumleit-
ana. Honum tókst í utanförinni að
fá svo hagkvæm tilboð um vá-
trygging nýja skipsins, að munaði
88 þús. kr. á ári til lækkunar á-
ætlaðra vátryggingargjalda. Enn
fremur hafði fengist lækkun hafn-
argjalda í Reykjavík um 20 þús.
kr. frá því, sem áætlað hafði ver-
ið. Þessar 88 þús. kr. og 20 þús.
kr., eða samtals 108 þús. kr. máttu
því dragast frá ofangreindri á-
ætlaðri upphæð reksturshallans,
345 þús. kr., og var þá áætlaður
reksturshalli kominn niður í 237
þús. kr. En í þessari upphæð eru
130 þús. kr. ríkissjóðsgjöld svo
sem fyr segir. Þetta eru vitagjöld,
lestargjöld, afgreiðslugjöld o. fl.
sem ríkissjóður tekur án nokkurs
sjerstaks tilkostnaðar af sinni
hálfu vegna hins fyrirhugaða
skips. Tilsvarandi ríkissjóðsgjöld
af „Gullfoss" eru um 30 þús. kr.
á ári. Auknar tekjur ríkissjóðs
vegna nýja skipsins eru því um
100 þús. kr. á ári, sem ríki-.sjóður
hvergi fær, ef nýja skipið ekki
kæmi. Þegar því litið er á málið
frá þjóðhagslegu sjónarmiði, er
ómögulegt að telja með reksturs-
halla skipsins þessar 100 þús. kr.,
sem ríkissjóður beinlínis græðir á
komu nýja skipsins. Það er því
fyllilega rjettmætt að draga tjeð-
ar 100 þús. kr. frá ofangreindum
237 þús. kr. og er áætlaður ár-
legur reksturshalli skipsins þá
kominn niður í 137 þús. kr. En
við þetta er það að athuga, að í
áætlun þeirri, sem liggur hjer til
grundvallar, er ekki gert ráð fyrir
að fargjöld á nýja skipinu sjeu
hækkuð um meira en 15% frá því,
sem þau eru nú á skipum fjelags-
ins, og nemur hækkun þessi lítið
meiru en sparnaði farþega á fæð-
ispeningum vegua fljótra ferða
skipsins. En eftir þeim upplýsing-
um, sem framkvæmdastjóri fje-
lagsins fekk í utanför sinni, virð-
ist ekki ólíklegt að á sumrin megi
hækka fargjöldin milli landa
nokkru meira og jafnvel svo rnik-
ið, að ekki þurfi að áætla teljandi
meiri reksturshalla á skipinu en
nemur áætluðum gjöldum, til rík-
j issjóðs.
Þetta er þá sannleikurinn um
áætlaðan reksturhalla hins nýja
skips. Meðal annars eru þessu lýst
nákvæmlega í brjefi fjelagsstjórn-
j arinnar til atvinnumálaráðherra,
dags. 13. f. m., sem prentað er í
fyrgreindri skýrslu fjelagsstjórn-
^ arinnar til síðasta aðalfundar og
eins og þar sjest, hef jeg sem for-
maður fjelagsstjórnarinnar skrif-
að undir brjefið ásamt ritara henn-
ar. Jóni Árnasyni var því fylli-
lega kunnugt um þessar upplýsing-
ar í málinu þegar hann skrifaði
umrædda blaðgrein. En þrátt fyr-
ir þessa vitneskiu skrifar hann í
greininni framangreind ummæli
m. a. um að jafnvel þeir „harð-
snúnustu“ —- eins og jeg —- telji
víst að reksturshalli nýja skipsins
verði „mörg hundruð þúsund“ á
ári. i
Jeg læt þá, sem þetta lesa, dæma
sjálfa um þessa framkomu.
Jón Árnason segir í grein sinni,
að jeg hafi rjettlætt tekjuhalla
hins nýja skips með því að land-
ið mun græða svo mikið á aukn-
ingu ferðamannastraumsins að
hallinn vinnist upp óbeint.
Þetta er ekki rjett með farið.
í greinargerð um málið, sem
jeg flutti á fundi fjárveitinga-
nefndar Alþingis 21. apríl síðastl.
og prentuð er í ágripi í skýrslu
f jelagsstjórnarinnar til síðasta
aðalfundar, benti jeg á reynslu
Norðmanna að því er snertir er-
lendan gjaldeyri, sem skenptlferða-
menn flyttu árlega til Norges. —
Jeg leiddi athygli að því, að ætla
mætti að hið nýja skip gæti flutt
um 1000 fleiri skemtiferðamenn til
landsins á sumri heldur en „Gull-
foss“, getur gert. Jeg skýrði frá
því að samkvæmt opinberum
skýrslum Norðmanna hefðu tekjur
Noregs árið 1936 verið 291 kr.
fyrir hvern skemtiferðamann að
meðtöldum þeim, sem aðeins koma
við í landinu sem farþegar á ferða-
mannaskipum annara þjóða. AIls
hefðu skemtiferðamenn þar verið
það ár 164,184 að tölu og tekjur
af þeim alls taldar 48 milj. kr. í er-
lendum gjaldeyri. Jafnframt benti
jeg á að þeir skemtiferðamenn, er
kæmu hingað til landsins með hinu
nýja skipi Eimskipafjelagsins, sem
sigldi í fastri áætlun, mundu senni
lega dvelja hjer a.m.k. viku til
háljjjn mánuð og því koma með
talsvert meira fje til landsins en
þeir, sem aðeins dvelja hjer einn
eða tvo daga sem farþegar á
skemtiferðaskipum annara þjóða.
Jeg Ijet því í Ijós þá skoðun að
svo virtist sem gera mætti ráð
fyrir að um 1000 skemtiferðamenn
með nýja skipinu mundu flytja
til landsius 300 til 400 þús. kr. á
ári í erlendum gjaldeyri.
Komst jeg síðan að orði á þessa
leið:
,,Þó að sjálfsögðu verði að nota
nokkurn erlendan gjaldeyri m. a.
til bensínkaupa vegna bílakeyrslu
ferðamannanna og ýmislegs ann-
ars þeirra vegna, þá verður samt
við athugun þessa máls, sjerstak-
lega gjaldeyrisþarfar vegna af-
borgana og vaxta af hinu fyrir-
hugaða skipi, að taka hæfilegt til-
lit til þess að skipið mundi aðeins
með auknum ferðamannastraumi
til landsins bæði flytja hundruð
þúsunda kr. í erlendum gjaldeyri
til landsins og veita fjölda lands-
manna atvinnu og miklar aðrar
tekjur á ýmsan hátt“.
Á þessu sjest að það var aðal-
lega vegna gjaldeyrishliðar máls-
ins, sem jeg leiddi athygli að hin-
um aukna ferðamannastraum, sem
hið nýja skip mnn skapa, þó því
verði auðvitað heldur ekki neitað
með rökum að hjer verður einnig
um að ræða aukna atvinnu fyrir
landsmenn.
í sambandi við þetta kemur Jón
Árnason fram með þá mótbáru
gegn auknum ferðamannastraumi
að við getum ekki tekið á móti
fleiri ferðamönnum -en nú koma
hingað með núyerandi skipakosti.
Hann virðist vera í þessu efni á
mjög annari skoðun en. formaður
fjárveitinganefndar Alþingis, Jón-
as Jónsson, sem í grein í Nýja
dagblaðinu 3. mars f. á., viðvíkj-
andi hinu nýja strandferðaskipi,
taldi því skipi mjög til gildis að
það myndi flytja hingað til lands
1800 — átján hundruð — skemti-
ferðamenn á hverju sumri, er
gætu dvalið hjer á landi 1 til 2
vikur, með þessu fengist mikill
gjaldeyrir inn í landið og þetta
þýddi „vernlega aukna atvinnu af
erlendum ferðamönnum“. Jafn-
framt er tekið fram í nefndri
grein í Nýja dagblaðinu:
„Þó að þetta skip (þ. e. nýja
strandferðaskipið) verði bygt,
er engu síður þörf fyrir Eim-
skipafjelagið að auka skipakost
sitin eftir því, sem efni og á-
stæður fjelagsins leyfa. Ekki
síst er þörfin fyrir ferðamanna-
flutnmga á sumrin nálega ótak-
mörkuð þó að því verði að
fylgja mjög bætt gistihúsaskil-
yrði víða um land“.
Þannig lítur Jónas Jónsson á
þetta mál og jeg treysti því, að
honum takist að sannfæra Jón
Árnason. Vil jeg aðeins bæta því
við, að eftir því, sem sagt er mun
nýja Esja ekki fara nema hálfs-
mánaðar ferðir til Glasgow í stað
vikuferða, sem Jónas gerði ráð
fyrir. Hún mun því ekki flytja
nema um helming þeirra 1800
ferðamenna, setii Jónas Jónsson
ætlaði henni. Verða þá eftir um
900 ferðamenti á bverju sumri, sem
,hið nýja skip Eimskipafjelagsins
gæti fengið til flutnings og er það
sæmilegt auk annara.
I þessu sambandi vil jeg í við-
bót við það, sem tekið er fram í
npphafi þessarar greinar um á-
stæður fyrir smíði farþegaskips,
leggja áherslu á, að eins og öllum
er vitanlegt, þá er nú hið mesta
neyðarástand um farþegaflutn-
inga milli Islands og útlanda á
sumrin. Það verðiir að reka skips-
menn úr rúmum, til þess að koma
farþegum fyrir. Margir þeirra
koma ekki í rúm sín alt sumarið.
Jafnvel skipstjórar víkja úr rúm-
um sínum. Þetta er að mínu áliti
mjög varhugavert. Og þrátt fyrir
þessar^van'dræða ráðstafanir verð-
ur að neita mörgum um far með
skipunum. Því verður þessvegna
ekki neitað, að lijer er mjög brýn
þörf fyrir nýtt farþegaskip þó
ekki væri haft annað fyrir augum
en að fullnægja samgönguþörfum
á þessu sviði eins og þær eru nú
þegar.
Jón Árnason segir í umræddrí
Tímagrein:
‘ „Við íslendingar þurfum mörg
skip en smá“.
En í niðurlagi greinarinnar fer
hann svo að halda taum hins stóra
265 feta vöruskips. sem Alþingi
hafði fyrir augum þegar það sara-
þykti þingsályktun 26. apríl s.l.
um styrk til Ameríkusiglinga. I
þessu virðist vera lítið samræmi.
Hann vjefengir áætlun þá, sem
gerð hefir verið um reksturshalla
þessa skips. Hann gengur meira
að segja svo langt, að hann segír
a^ þeim, sem þá áætlun ljetu gera,
muni „hafa verið ósárt um það
þó vöruskipið sýndi lakari útkomu
en farþegaskipið“. Með þessu gef-
ur hann ótvírætt í skyn að rekst-
ursáætlunin fyrir 265 feta skipið
hafi verið gerð af hlutdrægni.
Þetta er furðulega langt gengið.
Framkvæmdastjóri Eimskipafje-
lagsins ljet 31. maí þessa árs
gjöra á ski'ifstofn fjelagsins um-
rædda áætlun um rekstur 265 feta
vöruskipsins. Sú áætlun sýndi 285
þiis. kr. árlegan reksturshalla á
skipinu án þess að ríkissjóðsgjöld-
in væru talin til útgjalda, en þau
erú áætluð 72 þús. kr. Þegar fje-
lagsstjórnin í s.l. október sendi
ríkisstjórninni rekstursáætlun fyr-
ir 320 feta farþegaskipið, sem nú
hefir verið sarnið um, þa fekk rík-
isstjórnin Eggert P. Briem prent-
smiðjustjóra til þess að rannsaka
þá áætlun og láta í tje umsögn
um hana. Framkvæmdastjóri Eim-
skipafjelagsins sneri sjer því nú
til hans, sem þannig var trúnaðar-
maður ríkisstjórnarinnar í þess-
um efnum, og bað hann athuga
nefnda áætlun fyrir 265 feta vöru-
skipið. Gerði hann það, og áætlaði
að árlegur reksturshalli 265 feta
skipsins mundi verða 230 þús. kr.
og eru þá ríkissjóðsgjöldin heldur
ekki talin meðal iitgjaldaliða. —
Mismunurinn lá aðallega í því að
Eggert P. Brieui taldi sennilegt
að vátryggingargjöld fengjust
lækkiað á svipaðan hátt og áður
er sagt um vátryggingargjöld 320
feta farþegaskipsins. Frá þessari
áætlun var skýn: á aðalfundi fje-
lagsins 24. f. m. Jón Árnason hlaut
því að vita þegar hann skrifaði
umrædda grein sína hvernig þessi
rekstursáætlun var til komin. Jeg
býst nú við að hann verði fyrir
vonbrigðum þegar hann er að
reyna að koma því inn hjá fólki
að nefndir menn hafi af hlut-
drægni gert áætlunina ranga.
Flestir munu væntanlega treysta
því, að áætlun þeirra sje eins rjett
og mögulegt er þegar um áætlun
er að ræða.
Jón Árnason endar grein sína
með því að segja að „þrátt fyrir
allar skýrslur, áætlanir og full-
yrðingar“, haldi tiann sinni afstöðu
til málsins. Ilann er með öðrum
orðum ekki koiriinn til að sann-
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.