Alþýðublaðið - 17.06.1958, Síða 7

Þriðjudaginn 17. iúní 1953
AIþý ðu b I a ðið
7
Gylfi Þ. Gíslason iðnaðarmálaráðherra:
Ræðu þessa flutti Gvlfi Þ.
Gíslason iðnaðarmálaráð-
herra við vígslu sements-
verksmiðjunnar á AVranesi,
er hún tck til starfa á lau-g-
ardag.
ÍSLENZK þjóð hefur búið
á ísiandi í nær ellefu hundruð
ár án þess að hafa annað efni í
landi sínu en torf og ónögg'nn
stein til þess að reisa sér híbýl;
og ;hús tiJ atvinnurekstrar.
■Þetta á ekki við um nokkurt
annað nálægt ríki, þar sem iifað
hefur verið menningarlífi.
Margir mundu segja það iand
óbyggilegt, þar sem engin væru
óyggingarefni. Ýmsir mundu
íelja það ótrúlegt að menning
gæti þróazt með mönnum, sem
búa í mold og grjóti. Og enn
mundu marg;r álíti það óhugs-
andi, að slikt folk gætl verið
sj'álfstæð þjóð.
' I þessu efni sem svo mörgu
öðru má saga íslendinga þó telj
ast til einsdæma. Hún er ævin-
týri, sem er spennandi af því
að það g,'einir frá tvísýnni bar-
áttu, heillandi af því að bað er
ótoúlega lærdómsríkt, af því að
það er satt. Á fyrstu öldum ís-
landsbyggðar voru aðstæour til
bygginga að vísu betri en síðar
varð. í skógum þeim, sem þá
uxu í land.nu, mátti höggva
við til húsagerðar og gildur
rekaviður flaut að ströndum.
Sámt varð að flytja mikið timb
Ur til landsins. En fornmenn
töldu það vel byggdegt. Og sög
ur voru sagðar og bækur ritað-
ar innan þeirra veggja, sem
urðu að vera úr timbri, torfi og
grjóti, ef tungan átti ekki að
stirðna og höndin að krókna í
kulda vetrarins. En það reynd-
ist erfitt að gæta sjálfstæðis
landsins, án þess að hafa á eig-
in spýtur skilyrði t;i þess að
verjast stormi og regni, án þess
að geta byggt eigin skip til þess
að sækja nauðsynjar tij ann-
arra landa. Skortur byggingar-
efnis á íslandi hefur án efa átt
sinn þátt í því, er íslendingar á
þrettándu öld gerðu Gamla sátt
mála við Noregskonung og
tryg'gja sér siglingu sex skipa
árlega út hingað. Það, að þ.ióðin
var ekki sjálfri sér nóg á því
sviði, var eflausf ein orsök '5
þess. að hún glataði sjálfstæði
sínu fyrir sjö öldum. Hún end-
Urfheimt; það án bess aí> hafa
öðlazt slsilyrði til þess að full-
nægja innanlandsþörfum sínum
í þessum efnum. En í raun og
veru er fullveldi smátrar þióð-
ar aldrei nógu öruggt. Þess
Vegna er sjálfstæðisbarátta '*-o+
ríkis ævarandi. Pyrir lirla þjóð
er vandi þess að vera eða vera
ekki fólgin í því að reynast
sjálfri sér nóg jafnframt því að
geta hagnýtt kosti verkaskipt-
íngar þjóða í mill; og þá tækni,
sem hún gerir hagkvæma. Ef
þjóð tekur í eigin hendur fram
leiðslu á nauðsynjum sínum og
getur annazt hana á að minnsta
feosti jafnhagkt'æman hátt og
pokkur önnur þióð. bá er hún
ekki aðeins að bæt.a hag sinn.
Hún er einnig að trevsta sjáJf-
stæði sitt.
Af þessum sökum er það,
sem nú er að gerast í dag, ekki
aðeins. að mesto iðnfyrirtæki,
sem tslendinga„ hafa reist. er
ári, eltki aðeins, að íslend.ngar
eru að gerast stóriðjuþjóð, Ireld
ur einnig, að þeir eru að ná
merkum áfanga í eilífri Joaráttu
sinni fyrir því að vera sjáifstæð,
öðrum óháð þjóð í eigm .andi.
í fyrsta sinn í nær ellefu hundr
uð ára sögu sinni gata íslend-
ingar nú byggt sér fullkomin
hús úr innlendu efn;.
Skömmu fyrir síðustu aida-
mót orti íslenzkt skáld, sem séð
hafðj önnur lönd, en eiskaði
ættjörð sína enn heitar fýrir
bragðið, íslandsljóð til þess að
eggja hana og hvetja. „lieistu í
verk^ viljans merki — vilji er
allt, sem þarf,“ sagði Einar
Banediktsson. Þegar hann orti
íslandsljóð, áttu íslendingar
engan botnvörpung, engin vél
var notuð við landbúnaðarstörf,
hér var engin verksmiðja, þjóð
in átti ekkert skip, enga bifreið,
hér var naumast nokkur akfær
vegur, tæpast brú, engin höfn,
varla innlend verzlun. En skáld
ið sá, að þjóðin gat átt glæsta
framtíð í þessu landi. Það skildi
gildi fiskimiðanna. „Vissirðu,
hvað Frakldnn fékk til hlutar?
Fleytan er of smá, sá grái er ut-
ar. — Hve skal lengi dorga,
drengir, dáðlaus upp vio sand?“
Og slíáldið hvatti til nýrra á-
taka í landbúnaði. „Og svo tún
ið. ,— Sérðu í blásnu barði
bóndi sæll, þar mótar fyrir
garði?“
Sofið er til fárs og íremstu
nauða.
Flý þá ei. Þú svafst þig ei til
dauða.
Þeim, sem vilja
Gylfi
En Einar Benediktsson sá
lengra. í umkomuleys; alda-
móíaáranna hvatti hann þjóð-
ina til þess að gerast iðnaðar-
þjóð.
„Sjá, yfir lög og láð
autt og- vanrækt liorfir himin-
sólin,
Hér er ríst, þótt löng sé nótt um
jólin,
fleira að vinna,
en vefa og spinna,
vel ef að er gáð.
vakna og skilja
vaxa þúsund rá5.“
Þjóð.n vaknaðj og skildi.
Draumur Einars Benediktsson- j
ar hefur rætzt. íslendingar eru
orðnir iðnaðarþjóð. Byigjur;
þeirrar iðnbvlíingar, sem ger- !
breytti högum vestrænna þjóða ’
á síðari hluta 18. aldar, bárust
ekk; hingað til lands fyrr en í
upphafi þessarar aldar. En á
þeim fimmtíu árum, sem síðan
eru liðin, liafa orðið hér á landi
allar þær helztu framxarir. sem
urðu á tveim öldum í nálægum
löndum. í raun og veru er brð-
ið iðnbylting'rangnefnj á þeirri
þróun í atvinnumálum. sem
varð á Vesturlöndum upþ úr
miðri 18. öld. Miklu nær sanni
væri að kenna það við bylt-
ngu, er hér á landi hefur gerzt
það sem af er þessari öld. Hér
liefur orðið bylting í sjávarút-
vegi, landbúnaði, viðskiptum,
samgöngum —og síðast en ekki
sízt: Hér hefur orðið svo gagn-
ger bylting 1 iðnaði, ?.ð sú þjóð,
sem fyrir fimmtíu árum þekkti
varla nokkra véj og átti enga
verksmiðju, fæðir nú fleiri
borgara sína af iðnaðarstörfum
en nokkurri atvinnugrein ann-
arri, hefur haldið ótrauð út á
braut stóriðju og stigur nú
stærsta sporið á þeirri ]eið með
því að hefja starfrækslu þess-
arar sementsverksmiðju, mesta
iðnfyrirtækis íslendinga.
Nú eru liðin tæp 130 á„ síðan
fyrsta sementsverksmiðjan var
nyjð
f / /
Asgeir Asgeirsson, forseti Islands:
sfeinö
Hér fer á eftir ávarp Ásgeirsj
Asgeirssonar, forseta íslands,1
við vígslu sementsverlcsmiðj-
unnar á laugartlag.
að taka til starfa. ekk; eiriung-
is, að þjóðin er að hefja starf-
ræltslu fyrirtækis, sem mun
roala henni milljónaverðmæti á
EG hef nú lag.t hornstein
Sementsverksmiðjunnar eftir
tilmælum verksmið j ust j órnar-
innar og læt nokkur orð fylgja
þeirri athöfn.
Það þykir máske sumnm und
arlegt, að hornsteinn skuli lagð
ur þsgar verksmiðjan tekur til
starfa. En hornsteinn er nú orð-
mair tákn en verule.ki, og
raunar enginn hornsteinn, í
fornri merkingu, í steinsteyþu-
húsum. Þessi hornsteinn. sem
geymir sögu verksm.öjumáls-
ins, er jafnframt hornsteirin í
byggingarsögu framtíðárinnar.
Saga húsagerðar á íslandi er
að mestu leyti raunasaga fram
í lok síðustu aldar. Skógurinn
var of smávaxinn, steinn ým. st
of harður eða gljúpur og torfið
forgengilegt byggingarefni.
Auðunn btskup rauði lét að
vísu brenna kalk úr skeljum í
byrjun fjórtándu aldar, en á
því varð ekki framhald, og kalk
brennslan í Esjunni á nítjándu
öld reynd.st erfið og dýr og
varð skammær. Kalkið eitt
hefði heldur aldrei leyst okkar
þjóðarvanda,
Það er ein hin þýðingarmesta
uppgötvun, sem gerð hefur ver
ið fyrir okkar þjóð, þegar Port
landssementið var fund.ð í Eng
landi snemma á síðustu öid, og
tók þó nokkurn tíma að læra
að blanda það hæfilega með
sandi, möl og vatni svo úr því
yrði traustur steinn, mótaður
með því lagi, sem smiðir geta
ráðið. Og það er merkilegt til
Asgeir Ásgeirsson,
forseti Islands.
frásagnar, að þegar hið fyi'sta
steinsteypuhús á íslandi,
Sveinatunguhúsið, var byggt
skömmu fyrir aldamót, þá virð
ast tveir íslendingar, þéir S g-
urður steinsmiður og Jóhann
bóndi, hafa fundið þessa aðferð
sjálfstætt, án erlendra áhrifa.
Sandurinn, mölin og vatnið er
Víðast nærtækt í okkar landi
og kostar lítið meir en flutning
inn.
Þarna var ieystur einn
stærsti vandi og mesta nauðsyn
íslendinga til frambúðar. Þeg-
ar svo var farið að járnbenda
steypuna, þá var fengin vörn
gegn jarðskjálfta. Og ekki
grandar eldurinn heldur. Lausn
þessara mála var ákjósanleg og
landið að miklu leyti endur-
byggt á síðustu fimmtíu árum.
Um steinsteyputækni
íslenzkir iðnaðarmenn nú
tverri annari'i þjóð á sporði.
Hvert sem litið er, í sveit og
við sjó, þá blasir við sjónum
rnrum hin nýja stemöld sem-
entsins.
Það er því ekki að undra, að
börfin á því að franileíða sem-
;ntið sjálft í landinu scgði til
•nn. Stelnsteypan færir scöðugt
út sinn verkahring. Hús, skólar
og kirkjur, hafnir, brimbrjótar
og stíflur, sundlaugar. brýr og
vegir. — til alls þessa þarf nnk í
ið niagn af 'sementi, og fle.ri
viðfangsefni bætast við hvað
líður. Tuttugu og tvö ái' eru
liðin frá því að hafizt var
handa um rannsóknir, fyrir
tveim árum var byggingarvinn- j
an hafin, — og hér stendur nú |
sementsverksmiðjan eitt hið
mesta mannvirki. tiibúin að
fullnægja þörf þjóðannnar, og
mestallt hréefnj innlent og hær
tækt.
Hin miklu mannvirki setja
svip sinn á þennan bæ. og þó
heldur Akrafjallið fuliri reisn
smni. Ég óska þess, að sambýlið
við aðra atvinnuvegi verðj gott
um fólkshald og öll atvinnuskil
yrði, og þess ber að gæta. að
útgerðin er eftir sem áður höf-
uðatvinnugrein þessa kaupstað
ar. Ég óska þjóðinni í heild ti!
heilla, að vera leys* úr alda-
gömlum álögum moldarkof-
anna, hafnleysu og vegleysu.
Margt er enn ógert, en sement-
ið og atorkan mu nlevsa hin
stóru viðfangsefn; framtiðarinn
ar. sem áður voru óviðráðanleg.
Góðar óskir og guðsblessun
fylgir þeirri starfsemi, sem hér
hefst í dag!
reist. Það var á Englandi. Tæp
hundrað ár eru liðin síðan fyrst;.
er' gstið in-nflutnings á sementl
til íslands í hagskýrslum. ÁriS
1864 voru fluttar inn 33 tunnux*
af þessu undraefni. Enn liðii
þrjátíu ár, þangað til fyrsta
steinsteypuhúsið var byggt hér
á landi. Það er skemmhleg tii-
viljun, að fyrsta sementssteypu
hús landsins skyldi einmitt hafa
verið reist í þessu héraði, þar
sem sementsverksmiðjunnj lief
ur verið valinn staður, en það
hús byggði Jóhann Eyjólfsson %
Sveinatungu árið 1895.
Mörgum ber að bakka þaö,
að þetta mikla fyrirtæki hefur
komizt á fót. Eg vil taka undir
þær þakkir, sem forrnaður verfc
smiðjustjórnarinnar, dr. Jón E„
Vestdal, flutti í ræðu sinni. Eþ
mig langar til þess að bæta vio
þökkum t.l verksmiðjustjórne.r
innar og þá sérstaklega til for-
manns hennar og framkvæ-mda
stjóra verksmiðjunnar, dr. Jóns
E. Vestdals, fyrir frábæran á-
huga og dugnað í störfum. Verfc
smiðjan hefur komizt upp á
skemmri tíma en flestir þorðu
að vona, og hún hefur reynzt
ódýrari en margir héldu. Ég vi'J.
einnig þakka öllum þeim, sem
starfað hafa við byggingu verfe .
smiðjunnar, verkamönnum, ið.a
aðarmönnum, byggingameistui'
um og verkfræðingum fyrir á-
gætt starf. Ég óska öllum þeiœ,
sem við verksmiðjuna muna
vinna, heilla í störfum sínum,
og þeim, sem nota munti afurg-
ir hennar. þess, að þau not rey;o,
ist happadrjúg.
Það er einlæg ósk mín, að
gifta megi ávallt fylgja þessn
fyrirtæki. Ég veit, að það mun
auka hagsæld þjóðarinnar, þao
mun treysta sjálfstæði hennar,
bæta skilyrði hennar til þess aö ■
llfa hér þroskandi menningar-
lífi, styrkja trúna á landið og
framtíð íslenzkrar þjóðar. Ég
óska þess, að öll þau rnann-
virki, sem reist verða úr ís-
lenzku sementi, verði traust og>
heilsteypt og að þær framfarir,
standa sem þau stuðla að, geri okktvr ,
að traustar; íslendingum og
heilsteyptari mönnum.
Urn leið og ég kveiki þan.n,
e-ld, sem vera á aflgjafi þeirr-
ar framleiðslu, er hér er nú a'i
hefjast, er það von mín, <.ð I
æðum íslendinga megi ávalit
brenna sá framfaraeldur, sem
breg5 Ijósi og yi yflr landiö.
og knýi þjóðina áfram til vax-
andí hagsældar og namingju.
■s
LANÐGRÆÐSLU
SJÓÐUR
IEIGUBILAR
8ifreí5asíöð Steindérs
SLmi 1 -15-80
8ifrei5astöð Reykjavíkun
Sími 1-17-20
SENDIBÍLAR
^eiidibílastöðin Þröstur j
Sími 2-21-75