Morgunblaðið - 08.09.1939, Blaðsíða 5

öFöstiidaginn €. sept. 1939.
i
.......... JfllotpnlMi -......................—
Otgref.: H.f. Árvakrur. Reyklavtk..
Rltatjórar: JOn Kjaxtanaaon og Valtjr St«f&Bsa«n (AbyricBamaBna).
Auglýstng-or: Árnl Óla.
Ritstjðrn, auglýam*ar og afcreiCkla: Austurstxaetl *. — iSlml 4400.
ÁBkriftarjfjaid: kr. »,00 i. atinaBl.
1 lausasölu: 15 aura stntakitl — »5 aara aseb Leabök.
BÚUM í HAGINN
Alt er enn í óvissu um,
hvernig hugað verði okk-
ar siglingum, meðan stríðið
•jstendur yfir. Það getur auð-
’veldlega farið svo, að sigling-;
rar okkar stöðvist að mestu leyti
■við þau lönd, sem við höfum að-
Ællega siglt til undanfarið. Sigl-!
ingaleiðirnar til Þýskalands og
Póllands mega nú teljast alvegj
lokaðar. Um siglinguna til Bret- j
lands er enn alt í óvissu, og!
við megum fyllilega gera ráð
rfyrir, að siglingar til Norður-
landa verði ýmsum takmörkun-'
um háðar.
I seinustu styrjöld, fyrir 25
sárum, gátum við fyrst framan
af haldið uppi nokkurnveginn
la’eglubundnum siglingum við
Norðurlönd og Bretland, eða
jþar til hinn ótakmarkaði kaf-
bátahernaður Þjóðverja hófst.
JÞá sigldu einnig togarar okk-
-ar stöðugt til Englands með ís-
ifisk og f engu oft ágætar sölur.
Við getum ekki vænst þess,
;að þetta verði eins nú. Að vísu
?er alt öráðið um þetta ennþá,
-en ýmislegt bendir til þess, að
ísiglingar til Norðurlanda og
jEnglahds verði torveldar á ýms-
.an hátt.
★
Þegar siglingar til Bretlands'
'Og Norðui^landa torveldust í
•seinustu heimsstyrjöld, beind-
um við skipum okkar vestur til
. Ameríkn. Þar keyptum við okk-
.ar nauðsynjar og það bjargaði
okkur þá.
Allar líkur benda til þess, að
eins fari nú. En þó megum við
■ ekki loka augunum fyrir því, að
enda þótt við stöndum nú miklu
betur að vígi en þá að því er
skipakostinn snertir, þá er að-
staða okkar samt nú á ýmsan
hátt erfiðari. Þá höfðum
við næga peninga, til þess
að kaupa fyrir okkar nauð-
synjar vestra. Nú höfum við
■hinsvegar enga peninga til
slíkra hluta. Þessvegna er það,
að nú byggist öll okkar von
;um viðskifti vestan hafs á því,
að okkur takist að selja þar
afurðir okkar og að við síðan
.getum keypt nauðsynjar fyrir
J)ær.
En til þess að þessi viðskifti
geti hafist, þurfum, við strax
að senda vestur um haf okkar
hæfustu og reyndustu kaup-
sýslumenn og fela þeim, að
koma þessum viðskiftum í
framkvæmd. Ef vel og vitur-
-lega er unnið að þessum málum
nú, getur svo farið, að þetta
verði upphafið að föstum og
stöðugum viðskiftum milli ís-
lands og Ameríku.
★
Hjer heima verðum við að
leggja höfuðáherslu á, að fram-
’leiða sem mest af útflutnings-
vöru. Við verðum að halda á->
fram að veiða síld, meðan nokk
:;ur branda fæst. Þegar búin er
veiðin fyrir Norðurlandi, verð-
um við að halda áfram af kappi
hjer syðra og veiða Faxasíld,
meðan hún fæst.
Við verðum að leggja höfuð-
áherslu á, að búa þannig í hag-
inn, að framleiðslan geti hald-i
ið áfram. Ef við getum haldið
áfram að veiða síld og þorsk,
þujrfum Við engu að kvíða.
Með því sköpum við verðmæti
í landinu, sem við svo notum
til þess að kaupa fyrir erlendar
nauðsynjar.
Þá þurfum við einnig að
gera margháttaðar ráðstafanir
hjer heima, til þess að búa í
haginn fyrir framtíðina. Þann-
ig verðum við að tryggja það,
að til verði í landinu nægileg-
ar kartöflur til útsæðis á næsta
vori. Hjá almenningi í kaup-
stöðunum eru erfiðleikarnir
mestir við það, að geyma útsæð-
iskartöflur yfir veturinn. Verða
stjórnarvöld bæjanna, að finna
heppilega lausn á þessu máli.
★
Að síðustu þetta: Nú, þegar
erfiðleikatímar fara í hönd og
e. t. v. meiri en nokkuvn okkar
órar fyrir í augnablikinu —
verður hver einasti Islendingur
að gera skyldu sína. En fyrsta
skyldan, sem krefjast verður af
hverjum heilbrigðum og hraust-
um manni er, að hann sitji ekki
auðum höndum, heldur geri alt,
sem í hans valdi stendur til
þess, að verða ekki þjóðfjelag-
inu byrði.
Daglega berast hingað fregn-
ir frá útlöndum, um stórfelda
fólksflutninga úr borgunum út
á landsbygðina. Þetta er hern-
aðarráðstöfun. Fólkið er í lífs-
hættu í borgunum, vegna hirna
tíðu loftárása óvinanna.
Við íslendingar þurfum eng-
ar slíkar ráðstafanir að gera.
Engu að síður væri það heill
alþjóðar, á þeim erfiðu tímum,
sem nú eru framundan, ef sá
fjölmenni hópur hraustra
manna, sem ekkert hefir fyrir
stafni í bæjunum, leitaði fyrir
sjer út í dreifbýlinu og byði
þar fram krafta sína til starfs
og athafna.
Þeir tímar geta verið fram-
undan, að það verði erfiðleik-
um bundið, að sjá því fólki,
sem býr í kaupstöðunum, fyrir
daglegu fæði. En ef þar við á
svo að bætast, að fólkið hafi ekk
ert fyrir stafni og þurfi að lifa
á opinberum styrkjum, getur
svo farið, að, erfiðleikarnir verði
ekki viðráðanlegir. Það er því
allra hluta vegna best, að gera
í tíma þær ráðstafanir sem
draga úr erfiðleikunum og búa
í haginn fyrir framtíðina.
Úr garði Guðm. Björnssonar
stýrimanns í Sogamýri komu ný-
lega 58 smákartöflur undan einu
grasi. Kartöflurnar voru hirtar til
vitsæðis.
Bæjarleitarnar að
Stöng í Þjórsárdal
— þurfa að varðveitast
Þjóðminjavörður segir frá
rannsóknunum í sumar
Skálatóftin að Stöng. Bálkarnir sjást meðfram hliðarveggjunum og:
minjar eftir langelda á miðju gólfi.
Við þurfum að fá yfirlit
yfir það helsta, sem
gerst hefir í sumar á sviði
fornleifarannsóknanna,
sagði jeg við Matthías Þórð-
arson á dögunum- Hann
hjelt að blöðin hefðu smátt
og smátt flutt það helsta,
sem um rannsóknirnar er
að segja á þessu stigi máls-
ins. En samt ljet hann til-
leiðast.
Frásögn hans var á þessa
leið:
Þetta hefir verið þýðinðarmesta
sumarið fyrir íslenskar fornleifa-
rannsóknir. Hafa bæjarleifarnar,
sem rannsakaðar hafa verið,
reynst mjög merkilegar.
í Þjórsárdalnum eru þessar;
Snjáleifartóftir. Er það senni-
lega fyrsti bærinn, sem reistnr
Jiefir verið í Haga í Þjórsárdal af
fyrsta og helsta landnámsmanni í
Gnúpverjahreppi, Þorbirni laxa-
karli. Hann bjó síðast í Haga.
Bærinn í Haga hefir síðar verið
fluttur þangað sem hann er nú.
En á síðari öldum hefir verið hygð
ur lítill bær á hinu forna hæjar-
stæði, og eftir að hann lagðist í
eyði, liefir nafnið Snjáleifartóftir
fest við staðinn.
Bæjarrústin eldri, sem þarna
fanst, er sennilega frá fyrri hluta
10. aldar. Þar hefir verið eitt stórt
hús með langeldum eftir miðju
gólfi og eru upphækkanir með-
fram báðum hliðarveggjum, þar
sem fletin hafa verið, er menn
hvíldust á.
Ekki voru rannsökuð verulega
önnur bæjarhús Sennilega hefir
þar verið útúrbygging úr skálan-
um, eins og á öðrum hæjum í
Þjórsárdal, sem verið hefir húr
eða matargeymsla.
Þá er bærinn að Skallakoti, sem
grafinn var upp. Er það sennilega
npprunalegi hærinn að Asólfsstöð-
um. Þar var grafinn upp mjög
stór skáli, senniiega frá söguöld,
og undirstöður óraskaðar, en ann-
að ekki. Væntanlega hefir Ásólf-
ur sá hygt skála þenna, sem bær-
inn er nefndur eítir.
Leifar fundust og af hænum
Stórolfshlíð í Ásólfsstaðalandi,
sennilega frá sama tíma og hær-
inn að Skallakoti.
Þá voru grafnar upp bæjarleif-
ar í Fremri Áslákstungu. Þær
voru mjög blásnar. En sjeð varð
af þeim, að bær þessi hafði verið
frá sama tíma og aðrir hæir, er
rannsakaðir voru.
A6 Stöng.
Merkilegustu hæjarleifarnar er
rannsakaðar voru að þessu sinni,
eru að Stöag í Þjórsárdal. Bær
sá hefir verið mjög vendilega
1 y;:"ur. Má marka það af því,
hvernig grjót hefir verið valið í
veggina, og af veggjahleðslunuin,
sem enn standa að heita má ó-
skemdar. í langveggjum eru vegg
irnir á 2. metra á hæð, en hærri í
stöfnum. Torfið hefir fúnað, en
grjótið er óhreyft að heita má.
Hafa veggir þessir haldist vegna
þess, að tóftin hefir tiltölulega
fljótt fylst af vikri. En síðan hef-
ir vikursandur hlaðist ofan á hina
fyltu tóft og veggina, en gras vax-
ið á vikursandinum og bundið
hann, svo alt hefir varðveist. En
vegna hins þykka vikurlags, sem
komið var ofan á alla tóftina,
virðist vegghæðin í hinni útgröfnu
tóft vera ennþá meiri en hún í
raun og veru hefir verið.
Meðfram veggjunum í skálan-
um, sem tát er grafinn, eru breið-
ir bálkar, svo hreiðir, að nærri
lætur að menn geti ímyndað sjer
að höfðalag hafi verið upp við
vegg, og menn snúið fótum fram
í skálann. Menjar eru eftir lang-
elda á gólfinu.
Alþiljað rúm hefir verið í öðr-
um enda skálans, þar sem líklega
hefir verið setustofa kvenna. Þar
fanst mikið af kljásteinum.
Yið skálann hafa verið tvær
bakbyggingar, og liefir önnur
þeirra verið búr. Þar fundust tveir
stórir sáir, eða för eftir þá.'
Yafi leikur á því, til hvers hitt
húsið hefir verið notað. En senni-
legast er, að þar hafi verið mat-
argeymsla. Þar rákust menn á af-
skaplega kyndugt fyrirbrigði í
húsinu eru rennur meðfram háð-
um veggjunum, er liggja frá skála
hyggingunni, og liggja rennur
þessar út í gegnum stafnvegginn.
Jeg er á þeirri skoðun, segir
þjóðminjavörður, að þetta hafi
verið loftrásir. í húsi þessu liafi
verið geymd matvæli, sem hafi
þurft þurk, og því hafi þessar
loftrásir verið liafðar þarna.
Auk skálarústarinnar og þess-
ara bakhúsa á Stöng fundust þar
leifar af útihúsum, bæði fjósi og
smiðju. Þar höfðu veggir að vísu
hlásið af, en undirstöður eru ó-
raskaðar og eins gólfið. Fundust
þar mjög merkilegar leifar. í fjós
inu eru báshellurnar óhreyfðar og;
heytóftin. En auk þess voru þarna
leifar af íveruhúsi fyrir fjósa-
manninn. í smátóft þessari fanst
kolamylsna, svo þar hefir verið
farið með eld.
I smiðjurústinni fundust merki-
legar leifar eftir ýms störf þar,
svo sem rauðahlástur. Þar fanst
steinbolli, sem notaður hefir verið
við tilbúning litar, með steinkúlu
í, til að mylja stein í litarduft, en
steinninn grænn sem notaður hefir
verið finnst í Þjórsárdal. Ein af
líkkistunum, sem jeg fann leifar
af í kirkjugarðinum á Skeljastöð-
tun, hefir verið máluð með þess-
um græna lit.
Steðjafótur fanst í smiðjurúst-
inni og herslunór úthöggvinn úr
steini.
Tiltölulega miklar leifar fund-
ust þarna eftir rauðablástur og
mjög glöggar, jafnvel frá sein-
asta blæstri.
Allar þessar tóftir í Stöng eru
mjög merkilegar. Væri æskilegt,
að þær yrðu varðveittar, svo þær
fengju að halda sjer óhaggaðar,
en þó þannig, að menn gætu sjeð
þær. Til þess þarf að byggja yfir
þær skýli úr timbri og hárujárni.
Ef svo yrði gert, má gera ráð fyr-
ir, að fjöldi manns myndi vilja
skoða þessar merkilegu fornminj-
ar, ekki síst þareð þetta er mjög
skamt frá fjölsóttum stað, hinni
undurfögru Gjá í Þjórsárdal.
Að Skeljastöðum.
Á Skeljastöðum fundust leifar
af þrem bæjarhúsum, mismunandi
gömlnm. Allar voru þessar tóftir
þó mjög fornlegar, t. d. seiðir í
gólfunum, en seiðir eru eldri en
hlóðir, sem kunnugt er. Seiðirnir
voru grafnir í gólfin og þar soð-
ið og bakað með glóðarsteinum.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.