Morgunblaðið - 24.10.1939, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. okt. 1939.
Morgunblaðið hefir út-
vegað sjer með vinsam-
legri aðstoð bresku aðalræð-
ismannsskrifstofunnar í
Reykjavík „bláu bókina“,
sem gefin var út í London
að tilhlutun bresku ríkis-
stjórnai’innar. í þessari bók
eru birtar nokkrar opinber^
ar skýrslur, sem varða upp-
hafið að styrjöldinni, sem
2iú geisar.
Titill bókarinnar er: „Skjöl
Tarðandi sambúð Þjóðverja og
Pólverja og upphaf ófriðar
milli Stóra-Bretlands og Þýska-
iands 3. september 1939.
„Lögð fram í parlamentinu
af utanríkismálaráðherranum
samkvæmt fyrirmælum hans
hátignar“.
Skjölin, sem hjer ræðir um
«ru skýrslur, sem sendiherrar
IBreta í Berlín, Danzig og Var-
sjá, sendu stjórnum sínum varð-
andi deilur Þjóðverja og Pól-
Terja í sumar, ræður eða út-
•drættir úr ræðum, sem fluttar
hafa verið varðandi þessi mál
af Hitler, Mr. Chamberlain og
Halifax lávarði, orðsendingay,
sem farið hafa á milli stjórna
Þýskalands, Englands og Pól-
lands o. fl.
Skjöl þessi eru af hálfu
bresku stjórnarinnar birt til
þess að sýna, að hún hafi ékki
viljað stríðið og gert alt, sem
í hennar valdi stóð, til að koma
í veg fyrir það.
★
En skýrslan vakti ekki síður
gthygli fyrir það, að skjölin,
sem þar eru birt, bregða nokkru
Ijósi yfir umgengni milli erind-
reka bresku stjórnarinnar á
meginiandinu og þýskra stjórn-
málamanna hina örlagaríku
daga í sumar, þegar óvissa ríkti
nm hvort stríð eða friður myndu
verða ofan á.
Vogarskálin hallaðist skyndi-
lega á stríðshliðina, þegar
Þjóðverjar og Rússar gerðu með
sjer vináttusáttmála 21. ágúst
síðastliðinn. Var strax dregin sú
ályktun af þessum sáttmála, að
hr því að Þjóðverjar hefðu ekk-
ert að óttast af hálfu Rússa
framar, þá myndu þeir ekki
hika við að fara í stríð við
Pólverja.
Mr. Chamberlain skrifaði þá
Hitler brjef, til þess að láta
hann vita að afstaða Breta væri
enn sem fyr hin sama, að þeir
myndu styðja Pólverja.
Sir Neville Henderson, sendi-
herra Breta í Berlín var falið
að afhenda Hitler þetta brjef.
Skýrsla hans, sem er svipuð öðr-
,um skýrslum hans um fundi sína
með Hitler, er birt hjer á eftir,
þar sem hún gefur nokkra lýs-
3ngu á mönnunum báðum, Hitl-
■er og Sir Neville og bregður
um leið ljósi yfir hvernig hög-
«m var komið sambúð Breta og
Þjóðverja rúmlega viku áður en
.stríðið hófst.
Skýrslan er send til Halifax
Jávarðar í London, svohljóð-
andi:
SKÝRSLA SIR
JNEVILLES
Berlín, 23. ágúst 1939.
Tveir erfiðleikar gerðu vart
við sig í gærkvöldi, áður en
búið var að koma heimsókn
cninni hjá Hitler í kring. — í
Úr „Bláu bókinni" sem breska stjúrnin gaf út um upphaf stríðsins
FunÖur Hitlers og Sir
Nevilles HenÖersons 23.
ágúst síðastl.
fyrsta lagi var spurt hvort mjer
væri ekki sama þótt jeg biði
þar til von Ribbentrop kæmi
aftur (frá Moskva). Jeg sagði,
að jeg gæti ekki beðið þar sern
rnjer hefði verið falið að af>,a
henda brjefið (frá Mr. Cham
berlain) eins og fijótt og auðií
væri. Klukkutíma síðar, eða þar
um bil, símaði skrifstofustjórinrj
aftur til mín og bað mig um
að segja sjer í stuttu máli efni
brjefsins og mintist í því sam-
bandi á birtingu einkabrjefs
nokkurs, sem sent hefði verið
Hitler síðastliðið ár. Jeg sagði
Weizsácker barón að jeg mint-
ist ekki birtingar á neinu einka^
brjefi síðastliðið ár og fullviss-
aði hann um að enginn ætlaði
sjer að birta þetta brjef. En um
brjef forsætisráðherrans sagði
jeg, að í því væru þrjú megin-
atriði, 1) að stjórn hans há
tignar væri staðráðin í því, að'
standa við skuldbindingar sín-
ar gagnvart Póllandi, 2) að húi
væri við því búin, ef skapað
yrði friðvænlegt andrúmsloft
að hefja umræður um öll vanda
mál, sem varða báðar þjóðirn
ar okkar og 3) að á meðar
vopnahlje stæði yfir, þá myndi
hún fagna því, að beinar um
ræður byrjuðu miili Pólverja og’
Þjóðverja um þjóðabrotin.
Stjórnarráðsskrifstofustjórinn
virtist líta svo á, að svör þessi
væru að líkindum fullnægj-
andi, en frestaði því, að gefa
endanlegt svar þar til kl. 8 í
morgun. Þegar klukkan var orð-
in átta, símaði hann til mín, að
ráðstafanir þær, sem gerðarji^’ ekki frá sjónarmiði þess
hefðu verið, hefðu verið stað- j úðna, heldur frá sjónarmiði líð-
festar og að hann myndi fylgja' andi stundar og framtíðarinnar.
að svar Pólverja hefði verið inn-1
blásið af skrifum breskra blaða,
sem hefðu búið til hættu af hendi
Þjóðverja gagnvart Pólverjum í
vikunni sem leið. Þjóðv. hefðu
Sir Neville Henderson.
mjer til til Berehtesgaden. Við
áttum að leggja af stað frá
Berlín kl. 9.30 f. h.
Við komum til Salzburg
stundu eftir kl. 11 f. h. og fór-
um þaðan í bifreið til Berchtes-
gaden, þar sem Hitler tók á
móti mjer stuttu eftir kl. 1 e.
h. Mjer hafði skilist að and-
rúmsloftið myndi verða mjög
óvinsamlegt og að öll líkindi
væru til þess að samtalið myndi
verða afar stutt.
Til þess að fyrirbyggja þetta
hóf jeg samtalið með því að
skýra frá því, að mjer hefði
verið falið að afhenda kanslar-
anum persónulega brjef frá for-
sætisráðherranum f. h. ríkis-
stjórnar hans hátignar, en áður
en jeg gerði það, langaði mig
til að segja nokkur orð á und-
an. Jeg væri þakklátur hans
hágöfgi fyrir að taka á móti
rnjer svo fljótt, þar sem það
hefði verið ómögulegt fyrir mig
að bíða eftir því að von Ribb-
entrop kæmi aftur,ekki síst þar
sem hið sanna væri, að stjórn
hans hátignar væri hrædd um
að ástandið leyfði enga bið. Jeg
bað hans hágöfgi að lesa brjef-
Það sem gert hefði verið, væri
ekki hægt að gera ógert nú og
að enginn friður gæti orðið í
Evrópu, nema að Bretar og
Þjóðverjar ynnu saman. Við
hefðum heitið Pólverjum stuðn-
ingi ef á þá yrði ráðist og v.ið
myndum efna orð okkar. Gegn
um aldir sögunnar hefðum við
aldrei, að því er mjer væri
kunnugt, gengið á orð okkar.
Við myndum ekki geta-gert það
nú og haldið áfram að vera
Bretland.
Allan tímann á ineðan þetta
fyrsta samtal fór frarn, var herra
Hitier æstur og óbilgjarn. Hann
flutti engar langar ræður, en mál
hans var ofsafengið og ýkjukent
bæði um England og Pólland.
Hann byrjaði með því að halda
því fram, að pólska deilan myndi
hafa verið leyst á rnjög sanngjarn
an hátt, ef ekki hefði strandað á
hinum óumbeðna stuðningi Breta.
.Jeg vakti athygli hans á óná-
kvæmni þessara ummæla, þar sem
loforð okkar um stuðning hefði
verið gefið 31. mars, en pólska
svarið (við samningstillögum Þjóð
verja) hefði verið gefið 26. mars.
Hann svaraði með því að segja,
ekki lireyft nokkurn mann, frekar
en þeir hefðu gert á meðan
svipaður sviksamlegur blaðabar-
dagi stóð yfir um Tjekkóslóvakíu
20. maí síðastliðið ár.
Síðan hóf hann ákafa árás á !
Pólverja, talaði um 100 þris. þýska '
flóttamenn frá Póllandi, ósvífni
gagnvart Þjóðverjum, lokun
þýskra stofnana og kerfisbundnar
ofsóknir Póiverja á hendur Þjóð-
verjum alment. Ilann sagði, að
hann fengi daglega mörg hundruð
slreyti frá löndum sínum, sem of-
sóttir væru. Hann myndi ekki þola
það lengur o. s. frv. Jeg greip
fram í fyrir honum og sagði, að
enda þótt irnig langaði ekki til að
reyna að neita því, að ofsóknir
ættu sjer stað (líka á hendur Pól-
verjum í Þýskalandi), þá væru frá-
sagnir þýsltra blaða afar ýktar.
Hann hefði talað um gelding Þjóð-
verja. Svo vildi til, að jeg vissi
um eitt. tilfelli. Þjóðverjinn, sem
um væri að ræða, væri kynferðis-
brjálaður, og- liefði verið farið með
hann eins og hann verðskuldaði.
Hitler svaraði, að hjer væri ekki
um eitt tilfelli að ræða, heldur
sex.
Næst helti hann úr skálum reiði
sinnar vegna stuðnings Breta við ,
Tjekka og Pólverja. Hann hjelt
því fram, að Tjekkar myndu hafa
verið óháðir í dag, ef Bretar hefðu
ekki ýtt undir þá að fylgja stefnu
óvinveitta Þýskalandi. Hann hafði
á orði, að Pólverjar rnyndu vera
óháðir á morgun, ef Bretar hættu
að ýta undir þá í dag. Hjer á eft-
ir hóf hann að hella sjer yfir Eng-
lendinga, hann hefði leitað eftir
vináttu við þá í tuttugu ár, en
hefði ekki haft ánnað npp úr því
en að sjá hverju boðinu af öðru
vísað á bug með fyrirlitningu.
Bresk blöð voru líka ofsalega sví-
virt. Jeg svaraði hverju einstöku
atriði og sagði hvað eftir annað,
að frásögn hans væri ónákvæm,
en það hafði ekki önnur áhrif en
að hann byrjaði einhverja nýja
árás.
Allan tíman á rneðan samtalið
fór fram, hvikaði jeg ekki frá
fyrsta atriðinu (1), að við værum
staðráðnir í að standa við skuld-
bindingar oklcar gagnvart Pól-
landi; á hinn bóginn hamraði herra
Hitler stöðugt á þriðja atriðinu
(3), þ. e. ofsóknum Pólverja á
þýska menn. -— Um ann-
að atriðið (2) var yfirleitt ekki
talað og virtist hann engan áhuga
hafa á því. (Jeg hafði verið að-
varaður um, að svo væri).
f lok fyrsta samtalsins ljet Hitl-
er svo um mælt, í svari við hin-
um síendurteknu aðvörunum mín-
um um að bein árás af hálfu Þjóð
verja myndi hafa stríð í för n.eð
sjer, að Þjóðverjar hefðu engu að
tapa og Stóra-Bretland miklu; að
hann óskaði ekki styrjaldar, en
myndi ekki kynoka sjer við því,
ef það væri nauðsynlegt; og að
þjóðin hans stæði miklu samein-
aðri með honum nú en í september
síðastliðnum.
Jeg svaraði að jeg vonaði og
væri sannfærður um, að ennþá
væri hægt að finna einhverja
lausn án styrjaldar og spurði,
hversvegna ekki væri hægt að
nálgast Pólverja að nýju. Svar
Hitlers var á þá leið, að á meðan
Bretar gæfu Pólverjum óritaða á-
vísun, myndi óbilgirni Pólverja
|gera alla samninga ómögulega. Jeg
j neitaði „órituðu ávísuninni", en
! það hafði ekki annað í för með
sjer en að Hit.ler tólc til að nýju
og að lokum var samþykt, að hann
skvldi senda mjer eða afhenda
mjer svar sitt eftir tvær klukku-
stundir.
k morgun:
Sir Neville
fer á fund
Görings
Nýjar bækur:
í dag kemur út lítil bók, sent
margur mun liafa gaman af að
eignast. Er það úrval úr ljóðum
Guðmundar Friðjónssonar. Þeir,
sem ekki hafa gert sjer það full-
ljóst áður, munu við lestur þessa
úrvals sjá, að sum af kvæðum.
Guðmundar eru með því allra
besta, sem ort hefir verið á ís-
lenska tungu.
Undir sól að sjá
heitir síðasta ljóðabók Jakobs
Jóh. Smára. Smári er svo vinsæll,
að ekki þarf annað en að minna
á bók hans. Bókin er með sömu
einkennum og annað, sem Smári
hefir ort o.g skrifað.
Frá Djúpi og Ströndum,
eftir Jóhann Iljaltason kennara.
Þetta eru sannar og látlausar lýs-
ingar á landi og þjóðháttum á
norðvesturkjálka landsins. Þar er
lýst vermensku, staðháttum og
einkennilegum mönnum- Guðni
Jónsson magister og fleiri telja
bókina ágætt heimildarrit og vel
skrifaða,
Fást í bókaverslunum um land
alt. —
Bókaverslun
Ísaf oldarprentsmiðju.