Morgunblaðið - 11.08.1940, Blaðsíða 5

Sunnudagur 11. ágúst 1940.
CO
Útref.: H.f. Árvaknr, Reykjavlk,
Klt»tJ6rar:
Jön Kjartanuón,
Valtýr Stefánsaon (ábyr*0nrm.).
Auglýsingar: Arttl Óla.
Rltatjörn, auelý»In*ar o* ».frr»lB»la::
Austurgtrœtl 8. — Slml 1490.
Áakrlftargjald': kr. 1,49 4 aaánuVl
lnnanlanda, kr. 4,09 utanlanda.
f lausasölu: 20 aura elntakUS,
26 aura meO Lesbök.
Hætt við áfalli
Málgagn Moskvamanna hjer,
Þjóðviljun, hefir fengið til
birtingar nákvæman útdrátt íir
ræðu Molotoffs hins rússneska, er
hann flutti í hinu æðsta sovjet-
ráði þ. 1. ágúst síðastliðinn, þar
sem valdsmaður þessi er að gera
grein fyrir afstöðu Stalin-stjórn-
arinnar til styrjaldarmálefnanna
og ýmsra þjóða.
Þar segir um Finnland, að því
■ar Þjóðviljinn hermir, að friðar-
samningarnir, er gerðir voru milli
Finna og Rússa í vor sem leið,
hafi verið „yfirleitt framkvæmdir
sæmiiega". Er ekki Ijóst livað við
er átt með þeim orðum. Minst er
í ræðunni á „samþykki" Finna á
því að afvopna Alandseyjar, sam-
kvæmt „tillögu“ sovjetstjórnar-
innar, en þar var vitanlega um
fnllkomna hotun að ræða frá
hendi Rússa, sem hin kúgaða
finska þjóð varð að beygja sig
fyrir.
Að lokum segir Þjóðviljinn að
Molotoff hafi sagt:
, „Ef ákveðin öfl meðal valdhafa
Finnlands ekki hætta ofsóknum
sínum gegn þeim. lilutum finsku
þjóðarinnar sem vilja efla vinátt-
, una við sovjetríkin, þá er skilj-
anlegt að sambúðin milli Fiuna og
sovjvtríkjanna geti hlotið áfall“.
★
Það er nokkuð greinilegt hvað
fiinn rússneski valdsmaður á við
í ræðu sinni. Það eru Kuusinar
Finnlands, sem ekki má banda við.
Eftir hina hetjulegu vörn finsku
þjóðarinnar í vetur sem leið, er
hún hrinti af höndum sjer land-
ráðamönnum innan sinna eigiu
landamæra, og stóðst hið rúss-
neska ofurefli mánuðum saman,
rís nú hinn rússneski björn upp
. að nýju og gefur smáþjóðinui það
til kynpa, að ef hún lofar ekki
kommútiistum að leika lausum
hala, grafa undan frelsi þjóðar-
ínnar að innanverðu frá, full-
þomna þá innlimun í sovjetsúp-
una, sem Rauði lierinn vann að í
vetur, þá muni sambúð Finna og
Rússa verða fyrir áföllum. Þá
: ætlar stórþjóðin að taka upp vopn
að nýju gegn smáþjóðinni, sem
fklti hefir annað til saka unnið,
- en vilja verja frelsi sitt og sjálf-
: stæði.
★
Það er napurt að hugsa til þess
- að hjer á íslandi skuli vera menn,
■ sem eiga sjer enga ósk heitari,
■ en þá, að einræðisherrarnir í
Moskva tækju sjer svipuð orð í
munn gaguvart okkur íslending-
um. Næði ofbeldishneigð þeirra út
hingað gætu þeir eius sagt að
við mættum „eiga von á áfalli“
• ef landráðamennirnif í kommún-
istaflokknum hjer fengju ekki að
vaða hjer upp og framkvæma
byltingaáform sín.
Reykiauíkurbrjef
Ráðagerðir.
egar hinn þýski einvaldsherra
í vor örfaði hersveitir sínar
til stóratlögu gegn Frakklandi
ljet hann svo ummælt, að framtíð-
arvelferð Þýskalands í næstu ald-
ir, ef ekki næsta áraþúsund vlti
á úrslitum þeirrar viðureignar.
Þau xirslit urðu í samræmi við
vilja hans. Hitt er svo annað mál,
hve mikla trú menn liafa á því,
að afleiðingarnar af ósigri Frakka
og yfirráðum Hitlers þar í landi,
nái um aldir fram í tímann. Að
minsta kosti er hæpið að svo
verði, ef nazistum tekst ekki að
gersigra Breta álíka* eins og
Frakkar eru sigraðir.
Úm það leytj sem mesti dynur-
inn var í sigrum Þjóðverja í vor,
og þeir komu fyrirætlunum sínum
fram, að því er sagt var, sam-
kvæmt ákveðnum fyrirætluuum
sínum upp á dag- að heita mátti,
ljet. Hitler svo um mælt, að hanu
ætlaði hersveitum. sínum að vera
komnum til London þ. 15. ágúst.
f dag er liðinai mánuður síðan
bviist var við því, að hin mikla
árás nazista á England myndi
hefjast. Og nú eru 5 dagar eftir
þangað til kominn er áætlunar-
dagur þýska hersins til London.
Máske tekst honum enn að halda
áætlun sinni. En farj svo að hon-
um seinki, þá er það talið vera í
fyrsta sinn, sem núverandi stjórn
Þýskalands hafi í hernaðaraðgerð-
um og í undirokun þjóða reist
sjer hurðarás um öxl. Enda er
þessi áætlunarliður í áformum
nazista hvað fyrirferðarmestur.
Og það getur sannarlega haft
nokkuð langvinnar afleiðingar til
eða, frá,: fyrir Evrópu og gervall-
an heiminn, hvort þeim á þessum
degi eða. þessu sumri tekst að
sigra Breta. Gervöll breska þjóð-
in er enn sannfærð um, að sigur-
vonin sje hennar megin. Það
munu vera æðimargir, bæði inuan
og utanvið núverandi áhrifasvæði
Þjóðverja, sem vilja mega treysta
því, að þær vonir verði ekki tál-
vonir.
En hvernig verður umhorfs í
Evrópu, ef hildarleikurinn milli
eyþjóðarinnar og yfirráðamanna
meginlandsins heldur áfram árum
saman ? Það er naumast að menn
þori að varpa fram þeirri spurn-
ingu, hvað þá að reýna að svara
henni.
Hörmungarnar.
ó hingað berist fregnir á öld-
um Ijósvakans svo til óslit-
ið allan sólarhringinn og hver
hernaðarþjóðin fyrir sig' keppist
við að flytja sem mest af hög-
um sínum og annara, þá er langt
frá að- skýr mýnd fáist hjer af
því, sem er að gerast.
Menn fá að vita undan og ofan
af' um hernaðinu, og fá svo áróð-
•ursfregnir í viðbót um eitt og
annað, sem snertir hag og dug
þjóðanna. Eu um líf og' hörm-
ungar einstaklinganna, Jijóðfje-
lagsþegnanna vita menn sáralítið
Er öll sú vitneskja í molum.
Það er einkennilegt, og er þar
eitt einkenui á öfuguggahætti nú-
tíðarinnar, að eftir því sem tækni
j'rjettaflutningsins hefir orðið fuli-
komnari, eftir því hafa fregnirn-
ar sjálfar, sem heimsþjóðir
flytja um hag sinn og annara,
orðið meira og meira fjarlægár
sannleikanum.
Hve óglöggar fregnirnar hafa
verið á þessu sumri kom t. d. vel
í ljós af frásogii Þorvaldar Skúla-
sonar málara, er birtist hjer í
blaðinu um daginn, af erfiðleik-
um þeirra hjóna í Frakklandi og
jífshættu, sem þau voru þar í sól-
.arhringum, saman áður en þau
sluppu úr landi.
Það ægilegasta við þá frásögn
var í sjálfu sjer ekki háskinn,
sem þau lentu í með ungbarn sitt,
heldur sú mynd, sem maður fjekk
í frásögninni af lífi alls almenn-
ings í Frakklandi á dögum^ósig-
ursius, þar sem að heita mátti að
gjörvöll þjóðin væri ofsótt með
hinum ógurlegustu vítisvjelum, og
enginn gat verið óhultur um líf
sitt hvorki úti eða inni, á degi
eða nóttu.
Svipaðar eru frásagnir hinna
norsku flóttamanna, sem hingað
flúðu í vor, Það er hryllileg til-
hugsun, ef gervöll menning Ev-
rópuþjóða á að drukna í ofsókn-
aræði og blóðsúthellingum.
Island.
frásögn Þorvaldar Skúlasonar
vakti það sjerstaka athygli,
sem hann sagði um afstöðu
franskra blaða til íslands. Hann
hefir dvalið alllengi í Frakklandi.
Alt fram á síðastliðið vor var Is-
land gersamlega óþekt land fyrir
almenning í Frakklandi, að því
er hann fjekk best sjeð. En
skyndilega breyttist afstaða
franskra blaða til Islands. Þögn
þeirra um hina norðlægu Atlants-
hafsej-ja var rofin.. Fjöldi greina
birtist um landið alment, og um
hérnaðárlega þýðingu þess fvrir
Bandamenn. Þetta var áður en
landið var liernumið. Hin frönsku
blöð ljetu sjer tíðrætt um, hve
mikils það væri um vert, hver
hernaðaraðili gæti notfært sjer
af því að lxafa bækistöð á Islandi.
Og þegar sýndir voru landaupp-
drættir í blöðunum af norðan-
verðri Evrópu, var íslandi ekki
lengur gleymt, eins og oft áður
hafði verið.
Snögg umskifti.
ennilega hefir á fá atriði þjóð-
lífsins oftar verið drepið á
þessum stað en það, hve hættulegt
það væri okkui* Islendingum að
viðhalda þeirri einangrun hugar-
farsins, senr altof mikið hefir bor-
ið hjer á fram á þenna dag'. Að
íyeta fjarlægð lands og þjóðar svo
mikils, þrátt fvrir sívaxandi við-
skifti og- viðkynning við umheim-
inn, að skoða landið okkar að
nokkru levt} sem heim útaf fyrir
sig, þar sem eitt og annað mætti
koma -fyrir, senr í sjálfu sjer er
vansæmd að, en komi ekki að sök,
vegna þess að umheimurinn taki
ekkert eftir okkur.
Mikið af áróðri stjórnmálaflokk
aniia hjer á landi undanfarin ár
hefir verið rekinn með tilliti til
eða í skjóli þessarar einangrunar,
sem fyr eða síðar lilaut að liverfa.
Menn gerðu sjer í hugarlund,
að fjarlægðin milli okkar og- ann-
ara þjóða myndi nrinka smátt og
smátt með örari samgöngmn og'
viðskiftum. En það fór á annan
veg'. Hún hvarf á svipstundu að
kalla mátti.
Enn hafa sijmir menn ekki skil-
ið það til fulls, að nú hafa að
heita má tvö þjóðfjelög heimili
í landinu, ólík að eðli, annað er
herlið með heraga og afli til
livers sem vera skal, gagnvart,
okkur heimafólkinu. Styrkur okk-
ar felst í samheldni og einbeitni,
einmitt því, sem undanfarnar
fiokkadeilur í landinu hafa lam-
að og rifið niður.
Þrátt fyrir innanlands flokka-
deilur höfum við lafað í því að
vera samtaka út á við gagnvart
öðrum þjóðum — þegar undan-
fikildir eru hinir Rússasinnuðu
kommúnistar, sem hvérgi eiga
heima í íslensku samfjelagi.
Iljer heima fyrir hafa margir
menn miðað framkomu sína við
siðalögmál vísunnar alkunnu um,
að þar sem 'enginn þekkir ntann,
þar sje gott að vera, því þar sje
„allan andskotann" hægt að gera.
En nú er þessu ekki lengur til
að dreifa. Því nú verður ekki leng-
ur greint á milli þess, sem gert
er heima fyrir og erlendis. Xú er
það framkoman gagnvart liinum
óvæntu bráðabirgða sambýlismönn
um, sem mest veltur á.
Valdboð og óskir.
ins og kunnugt er var okkur
íslendingum lofað því 10.
maí, að setuliðið breska skyldi
ekki blanda sjer í innaulaudsmál
vor.
Ymsar ráðstafánif og fyrirmæli
liafa íslensk stjórnarvöld gert
samkvæmt ósk herstjórnarinnar.
En alt hefir það verið sannpróf-
að sem þættir í nauðsynlegum
hernaðarráðstöfunum, og farið
rjetta boðleið íslenskrar löggjaf-
ar. —
En einmitt þessvegna er það á-
kaflega óviðkunnanlegt, þegar ís-
lenskur embættismaður gerir sig
sekan íim að gaiiga framhjá ís-
lenskum stjórnarvöldum vegna
þess að hann lítur svo á, að hann
með því fari að vilja hinuar er-
,Ienu herstjórnar.
Þetta hefir núverandi lögreglu-
stjóri Reykjavíkur, Kofoed-Han-
sen gert, að því er hann sjálfur
segir, er hann auglýsti að
myrkva skyldi Reykjavík eftir 15.
ágúst.
Lögreglustjórinn.
jer skal ekkert út í þá sálma
farið, hvort .slík myrkvun
er æskileg fyrir einn eða neinn
eða nauðsynleg. Það er annað mál.
En það er upplýst af umsögiý lög-
reglustjórans, að hann álett, að
stjórn setuliðsins hefði fullan hug
á að koma myrkuninni á, og að
gerðar yrðu aðrar ráðstafanir í
því sambandi, ráðstafanir, sem að
íslenskum lögum bæjarstjórn
Reykjavíkur ein getur gert. Hinn
rjetti íslenski aðili var ekki
spurður um þetta, áður eu lög-
reglustjóri gaf út tilkynningu
sína. Síðar sagðist hann hafa vit-
að, að hann brast heimild til að
ákveða um framkvæmd slíkra ráð-
stafana. En eftir því sem hann
sjálfur segir, ætlaði hann að láta
ímyndaðan vilja herstjórnarinnar
gera samþykt eða samþykki bæj-
arstjórnarinnar óþarfa.
Það þarf mjög sljófa dómgreind
til þess að menn sjái ekki, hve sú
braut er hættuleg, sem lögreglu-
stjóri höfuðstaðarins einn allra
manna leggur hjer út á.
5 ]
MMMmmiMiiHiiimmmíkmimiMimktitiimitaWMw
10. ágíisl
jiiiiiiiiimiMimmmiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitfiiiiiiiiir-
Það þarf mjög blint persónu-
eða flokksfylgi til þess að bla5
forsætisráðherra skuli mæla slíku
einsdæmi lögreglustjóra bót.
Og það et alt annað en broslegt,
að í herbúðum Framsóknarflokks-
ins sje framferði lögreglustjór.-*.
hvorki álitið umtals- nje vítavert.
Mjög væri það æskilegt ef ekki
þyrfti að líða á löngu þangað til
þeir Framsóknarmenn skildu tíl
fulls, að ábyrgðarmestu embættia
í landinu mega ekki um þessar*
mundir vera tilraunareitur í hönd-
um þeirra fyrir alóreynda ný-
græðinga í þjóðfjelaginu.
Friðsemd Fram-
sóknardóttir.
nýlega útdreifðu áróðursbrjefi
Framsóknarflokksins til sam-
herjanna út um sveitir landsins
er komist þannig að orði:
„Allir finna nú á þessum erfiðu
tímum, að það var mikil þjóðar-
nauðsyn að Framsóknarflokkur-
inn beitti sjer fyrir þjóðstjórn, og
að sú stjórn var tekin til starfa,
áður en ófriðurinn skall á“.
Þetta upphaf að vinarbrjefi
formanns og ritara Framsóknar-
flokksins Jónasar Jónssonar og
Eysteins Jónssonar mimia. á vís-
un'a alkunnu: „Gott verk vann
hann eitt sinn eitt, aðeins eitt —
betra er eitt en ekki neitt o. s. frv.
og lýsinguna í sömu vísu á því,
hvernig sami maður hafði „allri
orku neytt, öllum sínum kröftum
beitt“ að gera þetta eina verk
sitt að engu.
Því engum, getur dulist, að
Framsóknarflokkurinn, og þá
einkum þessir tveir brjefritarar
hafa lagt mikla stund á að spilla
samvinnu flokkanna, viðskifta-
^nálaráðherranum með því, að var-
ast í lengstu lög að sýna nokkra
tilslökun í þeim málum, sem, varðs
liagsmuni flokksmanna hans í
versluninni, og Jónas Jónsson með
því að eyða öllu því rúmi, sem
frekast er hægt í blaði hans, til
þess að nudda og jagast í göm!-
um deilumálum við samstarfs-
flokltana eða einstaka menn úr
þeim flokkum.
Það er einkennileg friðsemd,
sem lýsir sjer í orðum og athöfn-
um þessara forkólfa Framsóknar-
flokksins. Og það er merkileg tvö-
feldni að þakka sjer samstarfið í
flokksbrjefinu, en nota samtímis
aðstöðu sína í ríkisstjórn og blaði
sínu til þess að reyna að spillaí*
þeim samhug þjóðar og samstarfi
flokka, er þeir í öðru orðinu telja
þjóðarnauðsyn.
Það er ekki hlaupið að því að
finna aðra eius tvöfeldni í afskift-
um af þjóðmálum.
Stór flokkur eða
stjettaflokkur.
að er jafnan viðkvæði Fram-
sóknarmanna, að Sjálfstæðis-
flokkurinn sje altof stór og hags-
munir flokksmanna hans ósam-
stæðir eða ósamrýmanlegir.
Yegna þess að flokkurinn er og
verður flokkur allra stjetta þjóð-
f jelagsins, brígslar Framsókn
Sjálfstæðisflokknum um tvö-
feldni í meðferð mála. Samtímis
því, að Framsókn er og vill aldrei
annað vera en flokkur bænda-
stjettarinnar sjerstaklega, þvkjast
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.