Morgunblaðið - 20.02.1941, Side 5

IFImtudagur 20. febr. 1941.

Út«ef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar:
J6n Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
Auglýsing-ar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,50 & mánutti
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
f lausasölu: 20 aura eintakib,
25 aura meC Lesbök.
Skattakúqun og skattarán: Níðtirlag
Orsakir skattaþungans —
skattaíviinanir, eyðslusemi
Nokkrar hugleiðingar um skattamálin
— ettir Gunnar Þarsteinsson hrm.
Mist trúna
A síðasta Alþingi var tals-
vert rætt um það, á hvern
ifhátt lýðræðið gæti varið sig
gegn skaðsemdarstarfi einræð-
is- og ofbeldisflokka. Var flutt
þingsályktunartillaga um þetta
mál í sameinuðu þingi, en hún
þótti ekki í anda lýðræðisins.
Hún þótti bera keim einræðis-
og öfgastefnanna. Einn af að-
alleiðtogum Alþýðuflokksins,
fór þeim orðum um þessa til-
lögu, að ef hún væri samþykt,
mætti lýðræðið gera að sínum
orðum hið fornkveðna: Guð
varðveiti mig fyrir vinum mín-
um.
Alþingi samþykti að lo'kum
;nýja tillögu, þar sem hvergi var
hvikað frá anda lýðræðisins.
Segir þar m. a.:
„Jafnframt ályktar Alþingi aS fela
ríkisst.jórninni að láta fara frani at-
hugun á því, hvemig hið íslenska lýð-
ræði fái fest sig sem hest í sessi og
varist meS lýðrœðisaðferSum jafnt á-
róðri sem undirróðri ofbeklisflokka og
annara andsta>ðinga_ lý'ðræðisins. Enn-
fremur láti ríkisstjórnin endurskoða
ákvæði íslenskrar löggjafar um land-
ráð“.
Þannig gekk Alþingi frá
þessu máli. Skyldi ríkisstjórn-
sn leggja athuganir sínar og til-
lögur fyrir næsta þing.
Alþýðublaðið er mjög á móti
því, að lýðræðið verjist áróðri
og undirróðri ofbeldisflokka
með lýðræðisaðferðum, en þá
leið vildi Alþingi fara. Blaðið
vill sækja fyrirmyndina til ein-
ræðisríkjanna, beita sömu að-
ferð og þau. Það vill banna alla
slíka flokksstarfsemi, svifta
menn ritfrelsi og vafalaust setja
í fangabúðir, ef annað dugir
ekki.
Alt þetta þekkjum við ofur
vel frá einræðisríkjunum. Mun-
urinn aðeins sá, að þar eru fylgj
endur lýðræðisins hneptir í
fangabúðir. En ef lýðræðisrík-
in færu að beita aðferð einræð-
ísherranna, beita harðstjóm,
ófrelsi \ og ofþeldi, sjer til
verndar, myndi þá ekki skamt
að bíða þess, að allar fegurstu
hugsjónir lýðræðisins væru
myrtar? Væri þá framar hægt
að tala um lýðræði?
Fyrir stríðið var það álit al-
ment ríkjandi á bræðraþjóð-
um okkar á Norðurlöndum,
Dönum. Norðmönnum og Sví-
um, að þær væru þroskuðustu
lýðræðisþjóðir álfunnar. Aldrei
kom þeim til hugar, að beita
aðferð einræðisríkjanna til
verndar lýðræði sínu. Samt
áttu einræðisöflin hvergi minna
fylgi en þar.
Lýðræðið
á sínum
•ekki verða
Þeir menn, sem
og kúgun til verndar lýðræð-
inu, hafa mist trúna á því.
Ymsar og ólíkar orsakir liggja
að sjálfsögðu til hinna ört
hækkandi skatta síðustu árin. En
að sjálfsögðu eru skiftar skoðanir
u.m það, hvaða ástæður eða orsakir
ráða hjer um mestu. Hitt mun og
ekki síður deiluefni, hverjir eigi
drýgstan ])átt í og þá mesta sök á
skattakiigun þeirri, sem landsmenn
hafa verið beittir undanfarandi ár.
Yfirleitt munu þó flestir sam-
mála nm, að skattaívilnanir, hvort
heldur þær ná til einstaklinga eða
fyrirtækja sjeu skaðlegar, enda
getur ekki hjá því farið, að slíkar
ívilnanir á einn veg eða annan
stuðli að hækkandi sköttnm hjá
öðrum skattþegnum og vidíi auk
þess rjettmæta óánægju hjá þeim.
Hinu verður ekki neitað, að þær
aðstæður geta skapast og hafa
skapast hjer á landi, sem fyllilega
rjettlæta skattaívilnun að ein-
hverju leyti um takmarkaðan
tíma. A jeg þar við skattaívilnanir
þær, til handa útgerðarfyrirtækj-
um, sem lög nr. 93 frá 1938 fyrst
og síðar lög nr. 49 frá 1940 heim-
ila.
Skattaívilnun þessi var í raun-
inni óhjákvæmileg afleiðing af
margra ára skattaráni því, sem
þessi atvinnuvegur, — einkum
stórútgerðin, — hinn þýðingar-
mesti fyrir afkomu alls landsins,
hafði verið beittur, jafnt af ríkis-
valdinu sem bæjarins hálfu.
Skattaívilnunin — þó neyðarúr-
ræði væri — var óhjákvæmileg
ráðstöfun til þess að verja þeilna
atvinnuveg, sem staðið hafði —
lengst af einn — undir fjárhags-
lfgum stoðum þjóðfjelagsins, al-
gerou hruni. En eins og ráðstöfun
þessi var sjálfsögð og óhjákvæmi-
leg á þeim tíma, sem hún var
gerð, eins virðist brottfall slíkra í-
vilnana ekki síður sjálfsagt og
nauðsynlegt nú, eins og Itag þessa
atvinnuvegar er komið. Ilin al-
gerða bylting, sem yfirstandandi
ófriður hefir skapað á þessu at-
vinnusviði hefir orsakað það, að
aðalhlut.verki fyrnefndra laga —
að reisa stórútgerðina úr rústum
— er nú í raun og veru lokið, á
miklu skemri tíma, en ráð var fyr-
ir gert samkv. efni laganna og
miklu fyr en noklturn gat grun-
að við lögfestingu þeirra. En það
er auðsætt mál, að ekki má með
neinu móti hverfa aftur að hinu
óhæfilega skattafyrirkomulagi,
sem nú er í gildi í landinu. Myndi
þá fljótt sækja í sama horfið og
áður. Þess verður því vel að gæta,
er breyting verður gerð á núver
andi ástandi í þessum efnum, sem
væntanlega verður þegar á yfir-
standandi Alþingi, að skattalög-
gjöfinni verði þá stilt svo í hóf,
hún styðji fyrst og fremst að
og þroskavænlegu at-
landinu? Að skattalög-
geri öllum atvinnufyrir-
sem rekin eru á heibrigð-
um og hagsýnum grundvelíi, mögu
leg, nauðsynleg og hægileg vaxta-
skilyrði, einstaklingum og alþjóð
til sameiginlegs velfarnaðar.
★
I samhándi við það, sem nú
hefir verið sagt um skattaívilnun
útgerðarfyrirtækja, er rjett að
banda á, að það er lángt í frá að
slík skattaívilnnn sje nýmæli eða
einsdæmi í löggjöf landsins. Næg-
ir í því sambandi að benda á, að
frá 1928 hefir Eimskipafjelag ís-
lánds h.f. verið undanþegið
greiðslu á tekju- og eignaskatti
til ríkisins og útsvari til Reykja-
víkurbæjar því að fjelagið hafi í
nokkur ár greitt. Revkjavíkurbæ,
umfram lagaskyldu, nokkurn
skatt, sem ekki er þó nema brot
af eðlilegu útsvari, sem fjelaginu
hefði' ella horið að greiða. Það er
mjög vafasamt, hvort nauðsynlegt
hafi verið að grípa til jafn aug-
ljósra „óyndisúrræða“, sem að í-
vilna jafn stóru og í raun og vern
vel stæðu atvinnufvrirtæki, sem
Eimskipafjelagið var' 1928, þó að
því verði hinsvegar ekki neitað, að
rekstur þess hafi verið þá all erfið-
ur. En erfiður rekstur og ill afkoma
skattgreiðandi fyrirtækis á til-
tölulega stuttum starfstíma þess
getur ekki rjettlætt slíkt ,,óeðli‘‘ í
skattamálum og jafn illa sjeða
ráðstöfun, sem skattaívilnun er.
Til slíkra ráðstafana •ætti aðeins
að grípa þegar þeirra væri brýn
þörf til að hindra, ella óhjákvæmi-
lega stöðvun á yfirgripsmiklum
atvinnurekstri, sem þjóðinni í
heild stafaði beinn fjárhagslegur
voði af. En þó að deila megi' e. t.
v. um rjettmæti skattaívilnana
Eimskipafjelagsius á þeim tíma,
sem þær voru fyrst lögfestar, þá
fæ jeg ekki sjeð, að slík skatta-
ívilnun eigi nokkurn rjett á sjer
lengur, þar sem fjelagið er nú
mjög sterkt. fjárhagslega. og þar
'sem rekstur þess hefir undanfar-
andi ár skilað ágóða, sem skiftir
ekki aðeins hundruðum þúsunda
króna, heldur mörgum miljónum
króna.
Þá má benda á skattaívilnun
þá, sem nýjum iðnaðar- og iðju-
fyrirtækjum var heitið með lög-
um nr. 57 frá 1935. Samkv. þeim
lögum eru ný iðnaðar- og iðju-
fyrirtæki í þeiin greinum, sem
ekki hafa áður verið starfræktar
hjer á landi, undanþegin greiðslu
á tekju- og eignarskatti í ríkis-
sjóð og útsvari í bæjar- eða sveit-
arsjóð 3 f.vrstu áriu eftir að slík
fyrirtæki' eru stofiiuð. Lög þessi
vom eins og kunnugt er sett í
þeim tilgangi að örfa sem mest
alla nýbreytni í hverskonar iðn-
aði. Það er auðvelt að gagníýna
þessa ráðstöfun löggjafans frá
'öðru sjónarmiði en frá sjónarmiði
skattþegans þó út í það skuli ekki
farið hjer, en það mun fáa undra
þó að það komi í ljós, að árang-
ur þessarar lagasetningar verði
þveröfugur við það, sem til var
ætlast.
Að lokum má benda á skatta-
ívilnun þá, sem samvinnufjelög-
um hefir verið veitt í löggjöfinni
og alkunn er.
Eins og jeg áður hefi sagt, eru
allar skattaívilnanir ósanngjarn-
ar og sem næst undanteknihgar-
laust órjettlætanlegar gagnvart.
öðrum skattþegnum, enda hljóta
þær að verka sem skattauki á þá.
Og þær skattaívilnanir allar, sem
hjer hefir verið vikið að, fela und-
antekningarlaust í sjer fullkomna
og óhrekjanlega sönnun þess, að
skattalöggjöf sú, sem við undan-
farandi ár höfum búið við, er með
öllu óhæf. Við hefðum að sjálf-
sögðu aldrei haft neitt af slíkum
skattaívilnunum að segja, ef við
hefðum búið við sahngjarna og
hóflega skattalöggjöf.
★
Sú lang veigamesta ástæða fyrir
hinum óbærilega skattþunga und-
anfarin ár er vafalaust óhæfilegt
óhóf og taumlaus eyðslusemi
stjórnarvalda á opinberu fje. Þarf
ekki annað en að fletta fáeinum
blaðsíðum í ríkisreikningunum og
reikningum Reykjavíkurbæjar
síðustu árin til að sannfærast um,
að langt er frá því, að gætt sje
þeirrar hagsýni og sparsemi í ráð-
stöfunum ríkis og bæjaryfirvalda
á opinberu fje, sem skylt er. Væn
freistandi að nefna hjer nokkur
dæmi, en þar eð mál þet.ta er orð-
ið lengra en til var ætlast í upp-
hafi skal því slept. Á það hefir
verið bent af hlutaðeigandi, að
ekki sjeu öll útgjöld „sjálfráð“
og skal það viðurkent, að hjer
koma og aðrar ástæður til greina,
sumpart utanaðkomandi og sum-
part innanaðkomandi. Sumir all-
háir og vaxandi útgjaldaliðih bæj-
arins, t. d. framfærslukostnaður
eru því ekki ásetningssyndir bæj-
arstjórnar, lieldur bein afleiðing
aðgerða löggjafans.
Annars virðist; mjer aðalvillan í
þessum efnum liggi í því, að for-
ráðmenn ríkis og hæjar ákveði
skatta og útsvör aðeins með í-
myndaðri (ekki raunverulegri)
fjárþörf ríkis og bæjar fyrir aug-
um, en ekki með gjaldgetu þegn-
anna fyrir augum. Hið síðara sjón-
armið — gjaldgeta skattborgar-
anna— ætti'þó sannarlega að vera
hjer allsráðandi, því vitanlega
verður að miða útgjöldin, jafnt
ríkis sem bæjar, — við greiðslu-
getu skattþegans og gæta þess vel
að honhm verði að engu leyti of
boðið með álögunum. Sje slíkt ekkí
gert, er það ekki aðeins alvarlegt
trúnaðarbrot hlutaðeigandi yfir-
valds, heldur og svívirðileg svilc
við þjóðfjelagshejldina, svik, seni
hljóta að hefna sín fyr eða síðar.
Óhyggilegar og óhæfilegar skatta-
álögur sjúga blóð og merg úr
skattborgurunum og hindra hæfi-
lega auðsöfnun, sem er undirstaða
eðlilegrar og nauðsynlegrar þró-
unar atvinnulífsins og þar með vel-
farnaðar alþjóðar.
★
Margur kann nú að segja sem
svo, að þessar hugleiðingar ura
skattamálin sjeu ekki tímahærar
og það e. t. v. af tveim ástæðum.
f fyrsta lagi af því, að mál þessi
sjeu nú til endurskoðunar hjá
nefnd skipaðri fulltrúum þri’ggja
stærstu þingflokka landsins og í
öðru lagi vegna þess, að gjald-
endur eigi nú,, vegna yfirstand-
andi „góðæris“ betri tök á að
greiða hina ósanugjörvm skatta en
nokkru sinni áður. Hið nýliðna
ár er að vísu eitt hið allra hag-
stæðasta, sem nolrkru sinni hefir
yfir landið komið. En það væri
meir en óhyggilegt að láta þá
stríðu strauma hagsældar og vel-
gengni, sem s.l. ár hafa runnið um
flestar æðar atvinnulífs þjóðar-
innar hindra nauðsynlega leið-
rjettingu á þessu mikla vandamáli.
Og það því frekar, þar sem góð-
æristímar nýliðins árs og yfir-
standandi árs eru einmitt ákjós-
anlegir til þess að koma á nauð-
synlegri og stórum bættri’ nýskip-i
un á þessi mál. Þá ætti það ekki
að draga úr framkvæmdum í þess-
um efnum, að líkur eru til að eitt-
hvað kunni að draga bráðlega úr
hinum gengdarlausa stríðsgróða og
eitt er víst, að að ófriðnum lokn-
um koma erfiðleikatímar bæði fyr-
ir einstaklinga, og þó einkum fyr-
ir atvinnufyrirtækin.
Hugleiðingar sem þessar ættn
heldur ekki að vera ótímabærar
fyrir það eitt, að málið sje til at-
hugunar hjá þar til skipaðrí
nefnd. Miklu frekar ættu, einmitt
fyrir þá sök, umræður eða skrif
um málið frá sem flestum hliðum
að vera ákjósanleg og stuðla að
hraðari framgangi og rjettlátari
lausn á því. Og er til kasta lög-
gjafarvaldsins kemur duga engar
málamyndar-aðgerðir. Það verður
að taka málið föstum tökum.
Skattþegnarnir verða að gera þá
skýlausu kröfu til þings og stjórn-
ar, að frá málinu verði ekki horf-
ið fyr en full leiðrjetting hefir
fengist. í fyrsta lagi verður að
hækka persónufrádráttínn, vegna
FRAMH. Á SJÖTTU SIÐTJ.
verður að hafa trú heilhrigðu
málstað, ef það vill hafnalífi
einræðinu að bráð. gjöfin
heimta ofbeldi tækjum,