Morgunblaðið - 17.11.1942, Blaðsíða 5

íÞriðjudagur 17. nóv. 1942
JPforgtmMofód
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Framkv.stj.: SigfCis Jónsson.
í Rltstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgt5ar«t.).
• Auglýsingar: Árni Óla.
; Rltstjórn, auglysingar og afgreltSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 5,00 á mánuTJi
I innanlands, kr. 6,00 utanlands.
f l&usasölu: 30 aura eintakiö.
40 aura meö Lesbók.
Að settu marki
A LÞINGI er nú enn sest á
rökstóla. Það er saman
.hvat t að afstöðnum kosningum
aneð ráðgerðu fjögurra ára kjör
tímabili framundan.
Stjórn Sjálfstæðismanna, er
setið hefir að völdum, hefir
starfað til bráðabirgða, meðan
tvennar kosningar hafa faríð
ifram.
Það verður nú eitt fyrsta
■'verkefni þingsins að skapa
•grundvöll fyrir myndun nýrrar
stjórnar með þingraaðislegum
meirihluta að baki sjer, og eru
-tilraunir í þá átt byrjaðar.
Ennfremur liggur fyrir þessu
þingi að afgreiða fjárlög fyrir
jiæsta ár.
Þá er einnig eitt af stærstu
verkefnum þingsins að taka
dýrtíðarmálin á ný til rækilegr-
ar meðferðar og úrlausnar.
Allt sýnast þetta ærin verk-
-efni. En enn er ótalið það, sem
?mestu skiftir, að þingið leiði far*
sællega til lykta.
Það er sjálfstæðismálið.
Það hafði verið ráðgert að
samþykkja st j ór narskárbr eyt-
ángu um lýðveldisstofnun og
ifull sambandsslit á sumarþing-
ánu. Sú ráðagerð frestaðist af
aitan að komandi ástæðum,
vegna afstöðu Bandaríkjanna,,
3Vo sem kunnugt er.
Síðan hefir forsætisráðherra
aipplýst, að samkvæmt síðari
■eftirgrenslunum liggi nú fyrir
vitneskja um, að við getum úr
þessu hindrunarlaust tekið á-
•kvarðanir um lýðveldisstofnun,
-er taki gildi eftir árslok 1943.
Á sumarþinginu var sú breyt-
áng samþykt á stjórnarskránni,
• að ekki þarf nema samþykki
eins þings, með eftirfylgjandi
þjóðaratkvæðagreiðslu, til lýð-
'veldismyndunar.
Vegna þessarar breytingar
þarí sjálfstæðismálið ekki að
tefjast frá því, sem áður var
xáðgert, en Alþingi sem nú sit-
ur, hefir í hendi sjer að stiga
iokasporið í þessu mikla máli
þjóðarinnar.
Þess ber að vænta, að þjóðin
mætti fagna því að sjá þing-
lieim sameinast nú þegar um-
: avifalaust til lokaákvai*ðana í
: sjálfstæðismálinu.
I þvi mikla ölduróti ófriðar-
ins, sem nú geisar, höfum við ís-
’ lendingar borið gæfu til þess að
•færast stig af stigi néer loka-
takmarkinu í þessu mesta máli.
Við höfum kosið innlendan
þjóðhöfðingja og meðferð utan-
ríkismálanna höfum við tekið í
okkar eigin hendur.
Nú væri 1. desember vel val-
Inn til lokaákvörðunar um end-
• urreisn hins forna íslenska lýð-
'í.veldiá!
Vakna þú ísðenska þjóö
„Vakna 'þú oy íklœð þiy styrkleika
þínum . . Hrist af þjer rykið ■ . Losa
þú af þjer hálsfjötra þína, þú hertekna
dóttirin Zíon! Því að svo seyir drott-
inn: Þjer voruð seldir fyrir ekkert,
þjer skuluð og án silfurs leystir verða
. . . Fyrir því skal lýður minn fá að
þeþkja nafn mitt, fá að reyna það á
þeim degi, að það er jeg, sem segi:
Sjá, hjer er jeg.
Hversu yndislegir eru á fjöllunum
fcetur fagnaðarboðans, sem friðinn
kunngerir, gleðitíðindin flytur, hjálp
rœðið boðar og segir: Guð þinn er
sestur að völdum“.
Jesaja, 52. 1—7.
annig liljóðaði textinn, er
sjera Benjamín Kvistjáns
son valdi fyrir prjedikun sinni
við setningu Alþingis. — Hann
minnti á, að þessi orð liefðn fyrir
nálega 25 öldum verið töluð til
fámennrar þjóðar á hættulegum
tímum. Sú þjóð hafði verið her-
numin. Börn hennar höfðu verið
flutt í útlegð þúsundum saman,
en útlendingum sópað inn í landið
í því skyni að uppræta þjóðerni
hennar og sjálfstæði.
,,En þessi tilraun mishepnaðist.
Og það er vert að gefa því gaum
hversvegna: Gegn ofurvaldi hins
ytra hernaðarstyrks óvinarins
tefldi þjóðin fram annari orku,
er meira mátti sín. Hún telfdi
fram sínum andlega styrk: vilja
sínum, trú sinni á guð og land
sitt og mildð hlutverk í sögu
mannkynsins“. >
Minti svo sjera Benjamín á,
hvað nú væri að gerast í okkar j
landi. Hann minti á, hvað það ^
værl, .Tém gæfi vakið einstaka.
menn og heilar þjóðir til dáða. |
En í hverjum manni og með
hverri þjóð byggi dulin orka.
Iljer fara á eftir örðrjettiri
kaflar úr ræðu síra Benjamíns:
★
,En andspænis þessu stríði stór
veldanna, sem allt stefnir ti.l
dauða og tortímingar, ber oss að
hugsa um það, hvernig A-jer nieg-
um íklæðast styrkleikanum til
þess að iií'a. 5Ieð því á jeg ekld:
eingöngu við það, hvernig vjer
megum varðveita tilvoru vora sem
sjálfstæð íslensk þjóð, heldur og
hitt, með hverju móti vjer get-
nm orðið menningarþjóð, hvaða.
hlutverk vjer eigum að vinna/
hvaða markmið og verðmæti það
eru, sem gefið geta þjóð vorri.
tilverurjett, svo að það hafi ein-|
liverja þýðingu, að vjer varðveit-
um oss frá glötun, fámenn þjóð
norður í höfum.
Ef þetta stæði eins ljóst fyrir;
hngskotssjónum vorum eins og
spámannsins, sem brýndi það end-‘
ur fyrir löngu fyrir dótturinni(
Zion, þá mundum vjer heldur^
aldrei þurfa að leysa oss úr þræl-
dómi, vjer mundum einnig geta
orðið mannkyninu til leiðsagnar
og hjálpræðis, þegar óveðri því
slotar, sem nú geisar um heim
allan, þegar hrælvktin af viður-j
stygð eyðileggingarinnar fylliiy
aðrar þjóðir angist og viðbjóði,
að eiiduðum hildarléiknum.
★
Éti fyrst er að gera sjer það
ljóst hvaðaxi hættan stafar. Vjer
höfum gegn vilja vorum sogast
Kaflar úr ræðu sr. Benjamins
Kristjánssonar við setningu Alþingis
inn í hringiðu ófriðarins. Stór
veldin hafa uppgötvað, að land
vort er, legu sinnar vegna, mikil-
væg herskipahöfn hjer á miðju
Atlantshafinu. '
Enn hafa þrumufleygar her-
guðsins eigi lostið oss með al-
mætti sínu, enda þótt vjer höfum
hlotið nokkra áverka, en þetta
getur hent. oss hvenær sem er. —
Fari svo þarf eigi nm það að
spyrja hvað vor bíður: Yfir oss
verður helt tundri og blýi. Á
skömmum tíma væri liægt að eyði
leggja öll vor mannvirki, allar
þær byggingar og atvinnufyrir-
tæki sem vjer höfum barist við
að koma á fót síðasta mannsald-
urinn, og skilja land vort eftir
í rústum og þjóðina fjakandi í
sárum og sokkna í eymd, sem
hún mundi eigi rjetta sig úr um
áratugi.
En þó að þetta hendi oss eigi,
sem guð forði oss frá, þá er önn-
n í' hætt’an sú, ef land vort verður
til langframa fótaskinn erlendra
herflokka, að vjer kunnum að
glata sæmd vorri og sjálfsákvörð-
unarrjetti, og verðum að leigu-
þýjum erlendra þjóða. Jafnvel
gæti svo farið, að vjer glötuðum
tungu vorri og þjóðerni, þegar
tímar liðu fram og hyrfum inn í
aðra og stærri þjóð, eins og dæmi
eru um áður í sögu mannkynsins.
Þetta er sú hætta, sem að oss
styðjar utau að frá.
En meiri en nokkur hætta að
utan er ávalt,sú hætta, sem kem-
ur að innan. Sú ]).jóð, sem ekki
týnir sjálfri sjer og takmarki
sínu tortímist aldrei. Ef hún kann
að bregðast rjett við utan að
komandi hættu, getur það orðið til
þess að efla einingu hennar og
stvrk. Norska skáldið Hinrik Ib-
sen sagði e.itt sinn er honum
fanst illa komið hag ættjarðar
sinnar:
,,Stór sorg er hið eina, sem nú
getur bjar.gað Noregi“. Skyldi
þetta ekki vera satt enn í dag?
Ef nokkuð verður Noregi til
bjargar nú, mundi ]>að vera stór
sorg. En þurfum vjer þá einnig
að bíða eftir stórri sorg, til að
hún geri oss vitrari, algáðari og
hetri íslendinga en vjer höfum
verið á undanfarandi gelgju-
skeiði fullveldis vors? Næg-
ir ekki sorg bræðra vorra, til þess
að vjer sjáxun alvöruna í leikn-
um ?
Framar öllu þurfum vjer að
gera oss það ljóst, livaðan mein-
semd hernaðarins er sprottin og
strengja þess heit, eitt skifti fyrir
öll, að afneita því hugarfari og
þeirri Iífsstefnu, sem er undirrót
hans. Enn er það satt, að innan
frá hjarta^m koma illar hugsanir
og gerðir.
Böl ófyðarins stafar fyrst og
frémst af rangri lífsstefnu. Ilörm-
ungar hans eru sjúkdómseinkenni
andlegra lasta. Meinsemdin brýst
út innan að frá. Ágirnd og yf-
irdrottnuuarfíkn eru þær sótt-
kveikjur, sem styrjöldum valda.
Báðar þessar sóttkveikjur þró-
ast best í efnishyggjujarðvegi,
þar sem menn trúa einvörðungu
á jarðnesk gæði og liugirnir eru
hatnrsfullir og þröngsýnir. Það
er þá heldur ekkl að undra, að
þar sem drottmmarstefnan og
kxigunarandinn hafa mest verið
ríkjandi, hafi verið unnið af
kappi að útrýmingu á kristnum
dómi.
En trjeð þekkist af ávöxtunum.
A þessu trje spretta fallbyssur og
sprengikúlur, vígvjelar og orustu-
skip. Sje markmiðið aðeins jarð-
nesk gæði, verður ávalt blóðug
styrjöld. Glötun og tortíming
hlýtur að verða uppskeran af
þeim skemda ávextj, sem niður
er sáð.
★
iMesta hæfta vor er þessvegna
vSÚ, að einnig vjer höfum sýkst
af efnishyggjunni og fylgifiskum
hennar, meira sótst eftir jarð-
neskum gæðum en andlégu ágæti.
Ef vjer erum hreinskilin við
oss sjálf, hljótum vjer að játa,
að fætur vorir hafa mjög stefnt
á liinn breiða veg hin síðustu ár.
Hjer hefir alt logað í sundrung.
Valdastreita flokkanna hefir ver-
ið látin sitja í fyrirrúmi fvrir al-
þjóðarheill. Út um bygðir og hæi
hefir eitur fjandskaparins og róg-
burðarins verið borið í þágu
f J okkshagsmnnanna og æst
stjett á móti stjett og mann á
nxóti manni, þaixgað til Jiver
höndin er upp á móti annari og
hver reyixir að ríða á annan ofan
í blindni sinni og ofstæki. Á xxnd-
anfarandi tímxxm, þegar aðrar
aði'ar þjóðir hafa barist fyrir lífi
sínxi og tilveru og engiixn hefir
sparað að fórna síixxxm síðasta
blóðdropa á. vígvellinum, þá höf-
um vjer í stjórnmálabaráttu vorri
látið oss nxeira um það liugað, að
sitja á svikráðum hvér við anna.n,
exx að vinna með alxxð og drenskap
fyrir þjóð vora. Yjer höfxxm hugs-
al um það eitt, að græða fje, nxeð
an svo að seg.ja heilar þjóðir vei'ða
írangurmorða suður í álfu. Eldri
og ef til vil-1 meíkilegri menning-
arþjóðir en vjer erum.
iGagnvart slíkum atburðum er
strxðsgróðinn okkar, sem allir eru
að elta og gera að illindaefni,
meir til blygðunar ‘en hugarljett-
is, og gæti orðið að þeim Fáfnis-
arfi, sem okkur entist til nxeiri
ógiftu, en öðrum þjóðum harmar
og harðræði.
Og það er sorglegt að þurfa að
segja það, að allar líkur mæla
með því, að hjer í vorxx landi
nxxindu einnig nxæta vel blómgast
hinar finxmtu .hei'deildir eins og
aixnai'sstaðar, nienn sem horfa
fagnaðaraugxxm til þeirra vonar,
að svíkja land sit.t og1 frumhxxrðar-
x-jet.t í hendixr framandi þjóðum.
Atburðir hiuxia síðustxx tíma hafa
leitt niðxxrlægingu slíkra föðxu--
landssviliara fyllilega í l.jós, svo
að þess er að vænta, að hin illu
örlög þeirra ])jóða seni fallið hafa
á sundurlyndi sínu og axxðtryggni
geti orðið oss víti til varnaðar.
En svo búið má ekki standa
sem nú befir horft xxm hríð um
sundrungu vora. Ef þjóðin á ekfti
að glatast, í þvl a;gilega íárviðri,
sem nú gengur yfir lönd og lýði,
þá verða allixy.góðir drengir að
siiúa bökum saman til vaxmar og
viðreisnar þeim verðmætum sem,
vjer eigum dýrust í menningi*
vorri, og þessíi er sjerstaklega
vænst af yður, vxrðnlegu þixtg-
menn, sem tákiS sæti á Al-
þingi því, senx nú verður hafið,
þeirri stofnun, stixu um allar aðr-
ar fram geynxir fjóregg þjóðerms
vors og menningax-arfs. Vjer eir-
nm svo fáir og smáir, að vjer
rnegxxm ekki vi'ó (>ví, að berjast
æ og æfinlega hvx:r við annaa,
heldur her oss xn xnesta nauðsyx*
til að lærá aé vinna hver með
öðrum. Því ao eun gildir það,
sem meistarinn sagði: Ef ríki er
orðið sjálfu sjer sundurþykkt,
þá fær ríki það ekki staðist.
★
Markmið lífsitss er aldrei í
hinsta skilningi exnvörðxingu jarð-
neskt, heldur yfirjarðixeskt. Ef
vjer trúum aðeius á jörðina, höltl-
um vjer áfram að vera dýr, sem
berjast xim hvei i.i spón og bita.
Kristindómurinh þýðir einmiit
það, að vjer eíguxn að trúa á
himriana, til þe:
dnftið og verð;
stað þess að \ •
Vjer verður.
styrkl eikanxxm
að hefjast yfir
llrottnar þess, í
ixræíar þess.
I; vx að íklæðast
æðri trxxar erv
þeirrar, sem nú er harist í. Vjer
þurfum að finnu annan og æðri
grnndvöll xincli' menningu vofa,
en efnishyggjun . eina saman. -—-
Mammon er af jöi'ðu komin og
trúin á hann hefir æfinlega reynst
villutrú. Herguðinn er úr xmdir-
djúpunum o« harðstjórarnir,
spámenn hans, ii.iía æfmlega leitt
herskara sína ti! glötxxnar. Vjer
þurfum að hveri , frá allri þessari
hjáguðadýrkun og fara af alvöru
að trúa á einn sannan guð, kær-
jeikans og friðax'ins — og taka
að þjóna hoxra.m í daglegri
breytni vorri - g Ixugarfari. Sú,
trú ein inegnar að frelsa oss af
refistigum stríð- og nauða--------
Sú trú ein geinr liafið oss frá
glötuninni yfir til Jífsins.
*
„Oft kostaði gæf una kynslóðar æfi
að kalsa við brjóstsins innstu
rödd‘\
Einar Bendiktsson skyldi það
jafnvel og hinir fornu sjáendur,
að guð lætur ekki að sjfi'- hæða.
Ávalt er hann til staðar á ineðal
vor er vjer göngum afvega og
segir: Sjá, hjer er jeg!
Varpi þjóðirnar frá sjer trúnni á
hina æðstu hluti, en falli fram og
tilbiðji hjáguði þessarar veraldar,
þá éru þær í fordæmingunni og
glötunin eltir þær. Þetta er ein-
falt náttúrulögmál. Og ef vjer
þess vegna viljum ekki glatast
fámenn og hernumin þjóð, í þeim
Surtarloga tortímingaraflanna sem
nú geisar, þá verðum vjer að
vakna til þessar vitundar fyrst og
fremst. Vjer þurfnm að vakua
FRáWtH. Á SJftTTU SÍÐU.