Morgunblaðið - 29.06.1943, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 29? , ijúpá >1943.
M (> R ö l' N B:L A i) I Ð
7
-T 11
ttæðð Bjafiiá Bénedikfsonar
stofna lýðveldi eða una ætti
enn um sinn við bráða-
birgðaskipan þá, sem á
var.
Reyndu menn þá að gera
sjer grein fyrir, hver rjett-
Framh. af 5. síðu.
ATBURÐIRNIR
1940
ÁÐUR en Islendingar
gætu neytt uppsagnar-
ákvæða sambandslaganna
tóku atburðirnir sjálfir til
máls og knúðu þá til enn
skjótari aðgerða en ætlað-
ar höfðu verið.
Aðfaranótt 9. apríl 1940
var Danmörk hernumin af
Ujóðverjum. Konungi og
danska ríkinu varð þar með
ómögulegt að gegna þeim
skyldum nje neyta þess rjett
ar, sem þeim er fenginn í
sambandslögunum og ís-
lensku stjórnarskránni. Al-
þingi neyddist því þegar
næstu nótt, 10. apríl, til
að taka handhöfn konungs-
valds og meðferð utanríkis-
mála og landhelgisgæslu
inn í landið að svo stöddu.
Ekki hefur verið um
deilt, að aðgerðir Alþingis
10, apríl 1940 hafi verið
heimilar og nauðsynlegar
að íslenskum lögum og al-
þjóðarjetti^ Einstaka menn hjer yar um ag ræ6a yar
hreyfðu þvi hmsvegar emk með öUu ósamboðið að ætia
eftArva - Þett Þ7 að ráða því til lykta á þeim
hefðu att kosía að hreyfa dvelli hvort einhver
ll' 7 a8 IlvktanTrrAÞ,abWi; ''Mi eitthvaS,
aö, — aö alyktamr Alþmgis án rökstuðnings en einungis
væn ejgi nogu rottækar. Er eftir tilfinningu sinni eða
svo að skilja sem þessir skapgerð Ráðherrar Sjálf-
menn hafi viljað shta sam- stæðisflokksinS; ólafur
l1? uDani og stofna , Thors og Jakob Möller, leit
lyðveldi þa þegar. ■ uðu þvi til min og óskuðu
fullra sambandsslita við ráðlagði í þess stað að 1943. Hitt er annað rrjál, að
Danmörk“.
★
ÁSTÆÐAN TIL ÞESS
HKKI VAR RIFT
ALÞINGI taldi rjett ís-
halda sjer alveg að ákvæð-
um sambandslaganna, Ráð-
legging þessi er sem sagt
skiljanleg af þeirri ástæðu,
að Bretar vildu ekki að
arstaða landsins væri. Kom lands skýlausan en þótti þeim yrði kent um,, vegna
þá í ljós, að emstaka lög-1 samt ekki ,,að svo stöddu hertöku landsins, að sam-
fræðingar vildu lítið um' tímabært, vegna ríkjandi bandinu væri slitið fyrir til-
málið segja, en sögðust ástands, að ganga frá form skilinn tíma, þ. e. árslok
ekki geta „ábyrgst“, að (legum san (bandsslitum og
riftingarrjettur á sambands endanlegri stjórnarskipun
lögunum væri fyrir hendi. ríkisins, enda verði því ekki
Nú er það svo, að hið I frestað lengur eir til styrj-
síðasta af öllu, sem góður aldarloka , svo sem segir í
lögfræðingur gerir, er að ályktuninni frá 17. maí
.,ábyrgjast“ um úrslit máls. j 1941.
Svo er margt sinnið sem. j , Hvert var „hið ríkjandi
skinnið, Og úrslitin velta ^stand , sem gerði það að
ákaflega oft á því, hver úr-, verkum, að Alþingi þótti
slitadóminn kveður upp En tímabært að ganga frá
það veit enginn fyrirfram formlegum sambandsslitum
Þegar leitað er álits lögfræð Þegar í stað, þótt rjetturinn
inga á vandasömu máli, tb þess væri tg,linn tvíirjsela
biður því enginn skyni laus •
gæddur maður um ,,á-l °Tui bað leyfi jeg mjer
byrgð“ þeirra, heldur rök- að vísa til ummæla minna
studda greinargerð fyrir 1 Andvara 1941, þar sem
skoðunum þeirra | Þetta mál er rakið á hlut-
Hinu mikla máli. seirl lausau hátt svo að eigi hef
ur venð að fundið. Þar seg,
Bretar urðu fyrstir til þess
af erlendum þjóðum að
viðurkenna í verki, að sam-
bandslögin hefðu mist gildi
sitt. Því að þeir höfðu strax
10. maí 1940 sent hingað
sendiherra, sem var alveg
óheimilt samkvæmt sam(-
bandslögunum.
Jeg er nýkominn
frá Tokio"
Eftir Ramon Lavalle
Niðurlag.
Alger sambandsslit þá
þess, að jeg semdi rök-
þegar hefðu hinsvegar ver- gtud^a greinargerð um
ið akaflega hæpm eða e. .,;6
t v með öllu óheimil að , '
alþjóða lögum. Samkvæmt . Við þem tilmælum varð
eðli sambandsins og fjar- Jeg- ,Tl1 g™ndvallar lagði
lægðar íslands og Danmerk ^ _þa staðreynd sem A1
ur gat a. m. k það eitt að Þmgi hafði slegið fastn með
ekki næðist tií konungs í saiuÞykt smm 10. apríl
nokkra daga eða jafnvel 194s° °f Danmork sjalf
vikur trauðla heimilað rift hefðl viðurkent, að Dan.
ingu sambandsins.
mörk hefði eigi um nær eins
Ályktanirnar 'frá 10 árs bil ~£etað rækt umboð
apríl 1940 kváðu hins vegl ti] meðferðar' þeirra mala
ar berum orðum svo á að lslauds, seui' henm var feng
ráðstafanirnar samkvæmt ið með sambandslögunum.
þeim væru einungis gerðar Síðau raktl Je^ rjettarregl-
að svo stöddu“ þ e til ur bær. sem um bvílíkt tlL
bráðabirgða. Menn' gérðu fe,li filtu. ekki eftir mínu
sjer þá þegar grein fyrir eigin áliti, þvi a,ð það haiði --------------------- —, — t________„
því, að svo kynni að fara, en£a 1Þ,yífinf11:1l'. heldur ^eftir ekki beinlínis gerðar
að síðar yrði bæði ótvíræð,
ur rjettur og þörf til frek-
ari aðgerða. Því til sönn-
unar skal þess getið, að
jeg, sem hafði verið meðal
þeirra, er ríkisstjórnin
kvaddi til undirbúnings á-
lyktananna, Ijet svo um
mælt í grein, er jeg ritaði
í maí—júní 1940 og birtist
þá um sumarið í Andvara:
„Verður og ekki á móti því
mælt, að ef það ástand, sem
nú er, helst langa hríð, eru
forsendur sambandslaganna
fallnar brott, og geta ís_
lendingar þá ekki lengur
verið bundnir af þeim“.
Kemur síðan fram, að jeg
tel riftingarrjett Islehdinga
hljóta að vera ótvíræðan,
ef ástandið verði eigi
breytt, þegaaf fram á árið
1941 koiili. : , • !;ea
★ ■>'.' Ö-
RIFTINGARRJETTUR
1941.
FYRRI HLIITA árs 1941
kom upp nokkur ágreining-
ur um, hvort rifta ætti sam-
ir: ,,Þótti sumum sem var-
hugavert væri að gera úr_
slitaákvarðanir 1 þessu efni,
á meðan erlendur her væri
í landinu og frelsi landsins
því skert með enn alvar-
legra hætti en sambands-
samningi þeim, sem ætlunin
var að losna við. Þeir, sem
svo litu á, töldu m. a. hættu
á því, að lítið mark yrði tek
ið á þeim samþyktum, er
gerðar væru meðan svo
stæði, enda viðbúið, að þær
yrðu raktar til stórveldis
þess, sem hjer hefir her, og
einmitt þess vegna óvirtar
af andstæðingum þess“.
Jeg hafði og þegar árinu
áður í Andvaragrein minni
1940 bent á, að gildi ákvarð
ananna 10. apríl 1940 væri
,,hins vegar miklu meira en
ella vegna þess, að þær
voru teknar fyrir hernám
Breta en ekki eftir. Ef þá
fyrst hefði verið hafist
handa uirj þær, þá hefði
verið erfitt að sannfæra
nokkurn um, að þær væru
að
samhljóða áliti helstu þjóð-' undirlagi Breta, meðal ann.
rjettarfræðinga bæði meðaljarg til ogrunar hinum ófrið
engil-saxneskra þjóða og á araðiljanum‘<
meginlandinu, þ. á. m. I Þesgar tilvitnanir>
sem út
hinna nafnkunnustu dönsku! af fyrir sig herma ekki frá
lögfræðinga. Skoðanir allra:minni skoðun heldur þeirr£l)
þessara manna voru á einaj er þá rjeðu malefnum lands
leið, að riftingarrjettur .ing ganna tvímælalaust) að
væn otviræður í þviliku til n^nn töldu yarhugavert að
felli sem þessu. gera úrslitaákvarðanir í
Álitsgerð þessi var síðan ( sjalfstæðismálinu á meðan
afhent ráðherrunum og sum landið væri hernumið, og
um þingmanna. Birti jeg|þess vegna þótti Alþingi
og höfuðatriði hennar í ehlíi tímabært að slíta sam
arnir koma lieim af hátíða-
höldum, þar sem rætt er um
dásemdir bandalagsihs, þá
veit jeg að þeir bölva oft í
hljóði þeim örlögum, sem
sendu þá til þessa hryllilega
lands.
ARGENTÍSKI ÞJÓÐ-
SÖNGURINN.
Einusinni ætluð Japanir að
sýna „vinum sínum, hlutlausu
þjóðunum“ heiður, og kom
þá skólastjóri nokkur til mín,
og bað mig að lána sjer argen
tíska þjóðsönginn á plötu,
því á hátíð þessari, sem skólar
gengust fyrir, átti að leika
þjóðsöngva allra hinna hlut-
lausu þjóða.
Mig langaði lítið til að
gera þenna greiða, en gat
ekki neitað. Datt mjer þá.
bragð í hug. Jeg fann ágæta
plötu með þ.jóðsöng Banda-
ríkjanna, límdi yfir titilinn
og stimplaði hana síðan „Arg
entína“. Svo fjekk jeg kenn-
aranum gripinn, og hann fór
glaður leiðar sinnar.
Daginn eftir varð jeg að
vera kyrr heima og ‘sinna
störfum mínum, en japanski
túlkurinn okkar fór á hátíð-
ina. Þegar hann kom aftur,
spurði jeg hann hvernig agen-
tinski hlutinn af skemti-
skránni hefði farið fram. —
Hann sagði að skóladreng-
irnir hefðu æpt gleðióp, en.
bæ.tti við, að „lagið hefði
verið eitthvað öðruvisi, en
SAMLYNDIÐ VIÐ
ÞJÓÐVERJA.
Japanar fyrirlíta Itali vegna
hernaðarófara þeirra, og móðg
uðu þá freklega með því að
banna japönskum blöðum að
birta fregnir af því, þegar
ítölsk flugvjel flaug til Tokio.
En Þjóðverjarnir virðast yfir-
leitt hafa illan ðifur á Jap-
önum og gruna þá um græsku.
1 haust sem leið voru þrjú
þýsk víkingaskip í höfninni í
Yokohama., nálægt Tokio, tvö
vopnuð kaupför og eitt beiti-
skip. Þar var einnig skip sem
þau höfðu hertekið og var á
því indversk skipshöfn, var
sagt, að þýsku skipin myndu
bráðlega láta úr höfn.
En þavð fór alt á annan veg.
Einn morgun nokkru eftir
þetta, heyrðum við ógurlegar
sprengingar neðan frá hafnar-
bænum, og skömmu seinna
kom konsúll okkar í Yoko-
hama mjög skelfdur og sagði
að alt væri af gÖflum að
ganga við höfnina. Við tók-
um sendiráðsbílinn og ókum
til Yokohama, og sáum að
víða í hafnarhverfunum höfðu
rúður brotnað, en á höfninni
stóð skip í björtu báli. Við
fregnuðum, að öll þýsku skip
in þrjú og olíuskip, sem var
hjá þeim, hefðu sprungið í
loft upp, en kviknað í hinu
hertekna skipi og öðru í'við-
bót.
Þetta kvöld var ógurleg■, , , , , * ,,
reiði gegn Japönum meðaDhann hefð? ^ Það aður •
Þjóðverjanna í Tokio og Aðra hetðl ekkert s'rllnað'
Þetta var ósköp lítilf jör-
legur hrekkur en hann varð
mjer mikil skemtun, eins og
drepatidi leiðinlegt var í To-
Andvara síðar á árinu 1941.
Hefi jeg hvorki heyrt nje
sjeð nein rökstudd and-
mæli gegn skoðunum þeim,
sem þar eru raktar. nje síð-
an vitað einn einasta ís-
lenskan lögfræðing í eigin
nafni draga í efa, að þær
vatru rjettar. ,. i , „ i
bandinu formlega strax
1941.
Rjett er og að geta þess,
að alveg eins og íslendingar
töldu vegna sinna hags.
muna varhugavert að slíta
sambandinu fyrir fult og
alt á meðan hernáminu
stæði; þá töldu: Bretar það
Alþingi tslendinga, sam_- eigi heldur heppilegt vegna
þykti og, þegar 17. nj-tí sinna hagsTfJ'ina. Einmitt
1941 ájyktun, sem hyíldi á af því að Bretar höfðu her-
greindum kenninguip hinna numið landið. Sneri breski
erlendu höfunda um rift-1 sendiherrann sjer til ís_
ingarrjettihn.' og lýsti þess lensku ríkisstjórnarinnar og
vegna yfir „að það telur rjeð frá því að sambandinu
hjeldu þeir fram, að Japanar
hefðu gert þetta vegna öf-
undar yfir gengi Þýskalands.
Um 80 þýskir sjóliðar fór-
ust, eða særðust til bana, en kl°- Je« veltist um af hlátri,
um 160 særðust minna. Var
þeim komið í nýtt gistihús,
sem tekið hafði verið fyrir
sjúkrahús.
”apanir vissu ekki hvað
þegar jeg hugsaði mjer jap-
önsku strákana ganga. í fylk-
ingu og æpa „Banzai“, með-
an þjóðsöngur verstu óvina
Japans hljómaði yfir þeim.
þeir.áttu að segja, en sögðuí0* •Tapanarnir mun skamm-
þá, að amerískir kafbátar ast síu uiðui’ fyrir allar hell-
hefðu komist inn í höfnina
og skotið skipin tundurskeyt-
um. Síðar breyttu þeir þessu
ur, begar þetta kemst upp.
Mjer þykir gaman að hugsa
mjer það, aö þetta með ame-
þó, þar. sem það varpaði ekki ríska þjóðsönginn verði spá-
góöu bjósi á varnir þeirra, og dómur, eða tákn uin þá tíma,
sögðu, að „kínverskir komm-jhegar sigrandi herir fara inti
únistar“, sem voru meðal í Tokio.
manna, er unnu við skipin,
hefðu kveikt í púðri’.
, En látum okkur aldrei
gleýma' því, áð Jápanar verða
Ekki kom orð um þetta í aldrei sigráðií í Buðúr-Kyrra-
japönskum blððum. og jeg hafi, nje heklur í Austur-
Indíum pg. vPilip.s.eyjum.; Þeir
yerða’ ek)d sigraðir Fyr en
þeir híifa vénð réknir algjör-
Á ytra borðinu er alt í lega af meginlandi Asíu, og
hefi táldreb getað komist að
neinu um .orsakir sprenging-
anna.
besta lagi með bandan\önn-
bandslögunum þá þegar og ísland hafa öðlast rjett til væri slitið þegar í stað ogum þessum, en er Þjóðver,
herir hafa lagt undir sig
þeirra egin land.