Morgunblaðið - 21.07.1943, Side 4

4
MORQTJNBL Aí>I Ð
Miðvikudagur 21. júlí 194d.
I I ! ! • I i
Afkoma þjóðarinnar og hagur Landsbankans árið 1942
ISLAND á meira undir !>ví
en flest önnur lönd, við hvaða
k.jör viðskiftin út á við eiga
sjer stað, vegna þeirrar þýð-
ingar, sem utanríkisverslunin
hefir fyrir rekstur þjóðarbú-
skaparins. Verður ekkki sagt
annað en síðasta ár hafi ver-
ið hagstætt hvað þessu við-
kemur. Sala á útflutningsvör-
um, öðrum en sauðfjárafurð-
um, gekk mjög vel. Á miðju
ári tókst að sel.ja Láns- og
leigustofnun Bandaríkjanna
alla útflutningsframleiðslu
sjávarútvegsins fram á mitt
næsta ár fyrir hagstætt verð.
Ekki voru teljandi örðugleik-
ar á því að koma útflutnings
vörunum á markað.og ekki
síst skifti það miklu máli, að
allur útflutningur til Stóra
Bretlands á árinu fjekst
greiddur í Bandaríkjadollur-
um. Þegar leið á fyrri hluta
ársins tóku af þessu ástæð-
um að safnast inneignir í
dollurum, þótt jnörfin fyrir
Bandaríkjagjaldeyri væri
mikil vegna vaxandi við-
skifta við Ameríku. Gjaldeyr
isskortur fyrri ára, er svo
mjög hafði hafði komið við
sögu, hvarf að því er Bret-
land snerti á árinu 1940, en
dollarar voru áfram af mjög
skornum skamti, uns þessi
breyting varð á. — Eins og
tvö árin á undan var verð-
hlutfall inn- og útfluttrar
vöru landinu í vel, en á því
varð j)ó nokkur breyting til
liins verra á síðastliðnu ári.
Vegna síaukinna örðugleika
á útvegun vara í Bretlandi,
var ekki annars rirkosta en að
hef'ja kaup í Bandaríkjunum
á vörum, sem fram að þessu
höfðu fengist í Bretlandi, við
hagstæðara verði og lægra
flutningsgjaldi en þær voru
fáanlegar frá Bandaríkjun-
um. I þessu liggur falin rýrn-
un á aðstöðu landsins út á
við, sem er þó ekki stórvægi-
]eg enn sem komið er. Hins
vegar verður að gera ráð fyr-
ir, að þessi þróun haldi áfram.
Engin von er til þess, að þau
kjör, sem landið hefir átt við
að búa í erlendum viðskift-
um frá því skömmu eftir að
stríðið byrjaði, geti haldist
til lengdar. Iljer hljóta að
koma umskifti fyr eða síðar,
og verður þá mikið komið
undir því, hve fljótt og vel
tekst að laga framleiðslu og
neyðslu 'til samræmis við
breyttar aðstæður.
Viðskifti landsmanna við
hin erlendu setulið, sem í
landinu dvelja, eru ineðal
hinna ytri skilyrða, er þjóðar
Itúskapurinn á nú við að búa,
Eins og árið áður, hafði setu-
liðið í þjónustu sinni mikið
af yinnuafli og framleiðslu-
tækjum. Áttu sumar atvinnu
greinar því örðugt með að fá
nægan vinnukraft til fram-
leiðslustarfa. H.jer er j)ó uiil
tiltölulega smávægilegt at-
riði að ræða, í samanburði
við hin hættulegu röskun á,
atvinnuskiftingu Uitidsmaima
sem setuliðsvinnan hefir í för
með sjer. Hækkun verðlags á
árinu sem leið stendur og í
nánu sambandi við setuliðs-
vinnuna og þær aðrar að-
gerðir setuliðsins, sem hafa
fjárhagslega þýðingu. Iljer
er þó ekki nema um aðra hlíð
málsins að ræða, því að taka
verður tillit til þess. að þjóð-
artekjurnar hafa áukist m.jög
mikið vegna setuliðsviðskift-
anna. Hjer er rauuverulega
Reikningur Landsbankans fyrir árið 1942 kom út í gær. Honum fylgir,
eins og endranær, mjög ítarleg greinargerð um atvinnuvegi, viðskifti og
fjárhagsafkomu þjóðarinnar. — Hjer birtist yfirlit eða inngangur þess-
arar merku skýrslu, svo og aðal niðurstöðutölur um fjárhag bankans á
síðastliðnu ári.
óbreyttur frá árinu áður að
öðru leyti en því, að innborg
uð var áður afskrifuð skuld,
kr. 689.50. Gengisreikniilgur
hækkaði um kr. 854.285.95.
Eigið fje bankans, hækkaði
úr 9.4 milj. kr. í 11.9 milj.
kr.
um útflutningsstarfsemi að
ræða. Á j)ví þarf ekki að
vera mikill munur, hvort ís-
lensk framleiðsluöfl eru seld
erlendis í vöruformi, eða
hvort um beina sölu á þjón-
ustu þeirra er að ræða, Vera
má, að síðara sje ekki eins
arðvænlegt, ef í staðinn væri
hægt að nýta jæssi fram-
leiðsluöfl til aukinnar fram-
leiðslu á útflutningsvörum.
En hvernig sem því kann að
vera háttað, hefir hvort
tveggja þessi starfsemi í för
með s.jer tek.jur í erlendum
g.jaldeyri. M. a. af þesum sök
um er övarlegt að Jjygg.ja
mikið á j)ví, að halli verði á
verslúnarjöfnuði ársins. Þótt
svo hafi orðið, hefur greiðslu
jöfnuðurinn verið jákvæður
með tugum mil.jóna króna,
eins og erlendar inneignir
bankanna bera vott um. —
Þegar á alt er litið, verður
ekki annað sagt, en að landið
hafi á árinu sem leið notið
vrða, enda þótt gætt hafi ó-
heppilegra hliðaráhrifa í sam
bandi við setuliðsviðskiftin.
Atvinna og viðskifti á ár-
inu Voru m.jög mótuð af þeim
ytri skilyrðum, sem nú hefir
verið að nokkru lýst. Þjóðar-
tek.jurnar hafa náð hámarki
árið sem leið, enda hefir at-
vinnustarfsemin aldrei verið
rekin af meira. kappi. Vinnu-
aflsskortur jókst m.jög, er
leið að miðju ári, og leiddi
það m. a. til þess, að laun-
þegar fengu framgengt kröf-
um um hærra grunnkaup og
aðrar kjarabætur. Vörueft-
irspurn neytenda var mjög
mikil alt árið, með þeim af-
leiðingum, að verslunarvelta
fór enn vaxandi. Handiðnað-
ur og ið.ja höfðu ekki undan
að fullnægja eftirspurninni,
enda var komið á fót mörg-
um ný.jum iðnfyrirtækjum.
Yfirleitt má seg.ja, að allar
atvinnugreinar hafi búið við
ágæt reksturskilyrði, að und-
anskilinni þeirri landbúnaðar
framleiðslu, sem bygt hefir
afkomu sína á erlendum
markaði. Með s.jerstökum ráð
stöfunum hefir verið s.jeð fyr
ir því, að hún yrði ekki út-
undan. Þegar á árið leið fór
bó að halla mjög undan fæti
hjá vissum greinum titvegs-
ins. 'Stórfeld hækkun á kaup
"'ialdi og öðrum framleiðslu-
kostnaði varð til þess, að nær
öll hraðfrystihúsin hættu
starfsemi um haustið. Var og
talið líklegt, að smábátaút-
vegurinn mundi ekki geta
risið undir hinum stóraukna
tilkostnaði og væri því viðbú-
ið, að framleiðsla hans dræg-
ist saman. Um mitt ár var
samið um‘ sölú á fiskfram-
leiðslúrini næstu 12 mánuði.
fvrir verð, sem var vel við-
unandi miðað við framleiðslu
kostnað, eins og hann var við
undirskrift samningsins. Þá.
var vísitalan 183, en í desem-
bcr var hún komin upp í 272.
Á sama tíma urðu verulegar
grunnkaupshækkanir. Hjer
hafði jjví á skömmum tíma
skapast algerlega nýtt við-
horf.
Aldrei áður hefir verið
eins mikið um húsbyggingar
og aðrar meiriháttar fram-
kvæmdir, en auk þess voru í
undirbúningi margar aðrar
verklegar framkvæmdir, sem
fyrirs.jáanlega myndu verða
mjög ‘kostnaðarsamar. Verður
að telja, að hjer sje farið út
á. varhugaverða braut. Að
öðru jöfnu er æskilegt, að
ekki s.je gert mikið að því að
ráðast í kostnaðarsamar fram
kvæmdir, jægar vinnuafl og
ef'tiivörur eru af skornum
skamti, bæði til þess að fram
kvæmdirnar verði ekki of dýr
ar, og eins til l)ess, að at-
vinna verði sem jöfnust. Með
núverandi ástandi á vinnu-
markaðinum, og eins og til-
kostnaður er orðinn, fer best
á því, að hið opinbera og
einkaaðilar láti verklegar
framkvæmdir, sem ekki eru
óumflý.janlegar, bíða betri
tíma. Til þess .ligg.ja einnig-
þau rök, að núverandi ástand
atvinnu og viðskifta er m.jög
'óáreíSanlegur mælikvarði á
það, hverjar framkvæmdir
borgar sig til lengdar að
leggja í. Ef óvarlega er far-
ið í þessu efni, verður afleið-
ingin óh.jákvæmilega sú, að
mikil verðmæti fara forgörð-
um, og koma töpin ekki að-
eins niður á þeim, sem stofn-
að hafa til framkvæmdanna,
heldur einnig, og ekki síður
á þ.ióðfjélaginu í heild.
REIKNINGAR
BANKANS.
Aðalupphæð efnahagsreikn
ingvs seðlabankans var síðast-
Iþðið ár kr. 333 018 850 38, en
árið þar áður kr. 195 014 990
60. Ilefir hún því hækkað um
138 mil.j. kr. eða 71%. Aðal-
orsök þessarar miklu ú.t-
j)enslu er, cins og tvö árin á
undan, kaup á erlendum
gjaldeýri, en skuldamegin
vegur á móti henni hækkun
á seðlum í umferð og hlaupa-
reikningslánirm. Innelgn hjá
erlendum bönkum, erlendir
víxlar og ávísanir og erlend
verðbrjef hafa hækkað sam-
tals rúmlega 112.milj. kr., og
var verulegum hluta þess
komið fyrir í erlendum verð-
brjefum, að mestu í amerísk-
um ríkisskuldabrjefum til
stutts tíma. Árið áður var að-
allega um að ræða breska
þrig.gja mánaða „treasury
bills“. Eiginleg útlán (víxl-
ar, I'án í hlaupareikningi og
reikningslán) seðlabankans
hafa, eins og j)egar var orðið
árið á undan, hverfandi þýð-
ingu miðan við aðra liði efna
hagsreiknings, þar sem þau
nema ekki nema 5,7% af
aðalupphæðinni. Þetta á s.jer-
staklega . við um víxlf|pa.,
Yfirdráttarlán í hlaupareikn-
ingi hafa tvöfaldast, en jrnss
er gæta, að þau eru m.jög
breytileg frá mánuði til mán-
aðar og jafnvel frá degi til
dags.
rTil útlána má tel.ja skuldir
viðskiftamanna vegna á-
bvre-ða. setn hafa meira en
þreffaldast. Þetta er afleið-
ing af stórauknum vörukaup-
um í Ameríku. Notkun banka
ábyrgðar við vörugreiðslur
hefir farið m.jög vaxandi sam
fara því, að viðskifti hafa
færst yfir á Ameríku.
Skuldamegin hafa seðl-
ar í umferð rúmlega tvö-
faldast, og innstæður í
hlaupareikningi og reiknings-
lánum samtals hækkað um
63%. Þessi aukning er bein
afleiðing af hækkun erlendra
inneigna á eignahlið efna-
hagsreiknings.
Inneign sparisjóðsdeildar
hækkaði um 15,5 mil.j. kr. Er
það minni hækkun en árið áð
ur og stendur í sambandi við,
að misræmið milli starfsfjár
sparisióðsdeildarinnar og
möguleika til að hagnýta það
var ekki eins. mikið og áður.
Ábyrgðir vegna viðskifta-
manna eru nær eingöngu
bankaáb.yrgðir vegna vöru-
kaupa erlendis, sem ekki er
bííið að borga Tit, og sem
líka eru óuppgerðar við inn-
flytjendur, samanber jafnhá-
an eignalið. lljer er 'um að
ræða skuldbindingu bank-
ans í erlendum gjaldeyri og
kemur upphæðin því itil frá-
dráttar hinni erlendu inneign
bankans. Þó koma aldrei all-
ar ábyrgðir til útborgunar að
fullu. Inneign erlendra við-
skiftainanna í erlendum
g.jaldeyri er innborgað trygg
ingarfje, sem ér g.jaldgræft í
erlendum gjaldeyri.
TEKJUR
SEÐLABANKANS.
Tek.jur seðlabankans námu
á áriitu kr. 4 368 152 86, þar
með talin vaxtayfirfærsla frá
fyrra ári, ’kr. Í3 031 07.
G.jldin ngmu þannig kr.
2 364 012 31. Varð því 'af-
gangs af tekjunum kr.
2 004 140 55, eti auk þess var
kr. 328 726 82 tek.juafgangur
■fluttun frá fyrra gri.
Tek.juafgangi var ráðstaf-
að þannig, að kr. 150.000.00
var varið til afskrifta af hús-
eignum, kr. 180.000.00 voru
greiddar ríkissjóði í vexti _a,f
stofnfje, og kr. 1.700.000.00
voru lagðar í varsjóð. Óráð-
stafaður tekjuafgangur, flutt
ur til næsta árs, er þá kr.
302.867.37.
Afskriftarreikningur var
SPARISJÓÐS-
DEILDIN.
Aðalupphæð efnahagsreikn
ings sparisjóðsdeildarinnar á-
samt útibúum var í árslok kr.
148.696.179.54, eu árið áður
kr. 95.484.039.63. Hækkunin
nam því 53.2 milj. kr., sem
er talsvert minna en h.já seðla
bankanum, eins og við er að
búast. Hjá seðlabankanum er
orsök útþenslunnar í eigna-
hliðinni, en hjer er hún skulda
megin. Það er hækkun á inn
stæðufje, sem hefir valdið því,
að eignaliðir sparisjóðsdeildar
innar hafa þanist út.
Aðalbreytingarnar eigna-
megin eru þessar: Vixlar hafa
hækkað um 26.5 milj. kr., inn
eign hjá seðlabanka 15.5 milj.
kr. og innlend verðbrjef 10.2
milj. kr. Samtals eru þetta
52.2 milj. kr., og samsvarar
bað nokkurn veginn hækkun
aðalupphæðar, 53.2 milj. kr.
Hækkun og lækkun á öðrum
liðum jafna sig því upp. Til-
tölulega litlar brevtingar hafa
orðið skuldamegin, nema a
snarisjóðsinnstæðum, sem
hafa hækkað um 44 milj. kr.,
og á hlaupareikningsinnstæð-
um (í útibúunum), sem hafa
meir en tvöfaldast.
Tekjur sparisjóðsdeildarinn
ar ásamt útibúum námu alls
kr. 4.383.032.90, ‘þar með talin
vaxtayfirfærsla frá fyrra án
kr. 282.903.97.
Samtals námu gjöldin kr.
2.918.428.41. Varðl því afgang
ur af tekjunum kr. 1.464.604-
49, en auk jiess var kr.
678.569.20 tekjuafgangur frá
fyrra ári.
Á afskriftareikning voru
færðar kr. 80.128.84, þ. e:
sama upphæð og notuð hafði
verið til afskrifta á árinu-
Var hann því óbreyttur í ars-
lok. I varasjóð voru lagðar
kr. 1.400.000.00 og er hann nú
kr. 2.400.000.00. öráðstafaður
tekjuafgangur, fluttur fil
næsta árs, varð þá kr.
663.044.85.
Eigið fje sparisjóðsdeildar-
arinnar hækkaði úr 2.7 i.nil.l-
kr. í 4,1 milj. kr.
Innstæðufje í útibúunum
nam í árslok kr. 30.554.613.47,
á móti kr. 20.056.813.83 árið
áður.
FLUGVJELASKIP FYLGJA SKIPALESTUIVI
Bandamenn eru nýlega farnir að láta flugvjelamóöurskip
fylgja skipalestum um Atlanshaf og hafa skipalestirnar ],il
stöðugt flugvjelavernd. Síðan þessi aðferð var tekin upP
Iiefir skipat.jón af völdum kafbáta minkað mjög. Á myndmui
sjást tvö flugvjelaskip, sem höfð eru til að fylgja skipn-
lestum. Þau heita Biter og Avenger.