Morgunblaðið - 13.08.1943, Blaðsíða 4

< ■ I
MOEGUNBLAÐIÐ
Föstuda§rur 13. ágúst 1943.
ÞJÓÐNÝTING OG ÞEGINLEGT JAFINiRJETTI
SÓSlALISTAR og aðrir
andstæðingar einkareksturs
atvinnufyrirtækja, telja yf-
irráð einstaklinga yfir
framleiðsli^tækjunum eina
helstu hindrun í vegi fyrir
því, að borgarar þjóðfjelags, ingum í sumum tilfellum
ins njóta jafnrjettis. Vilja'betri aðstöðu í þjóðfjelag-
Eftir Ólaf Bj
— Síðari grein
ornsson
sósíalistar gjarnan skifta
þjóðfélaginuítvær andstæð
ar stjettir, annarsvegar for-
rjettinda- eða yfirstjett, eða
stjett þeirra, sem eiga fram
leiðslutæki og kaupa vinnu
annara, hinsvegar launþega
inu en launþegar eiga al-
mennt að fagna, er eftir að
sýna fram á, að meira jafn-
rjetti muni ríkja í þjóð-
fjelagi, þar sem framleiðslu
tækin eru rekin af því opin
bera. Það er trúarjátning
eða öreigastjett, sem lifir margra sósíalista, að þjóð-
á því að selja öðrum vinnu
nýting muni í einu vetfangi
sína. Nú er það vissulega leysa öll þjóðfjelagsleg
fjarstæða, að það sje öðru' vandamál af sjálfu sjer án
frémur eign framleiðslu- þess að þeir leitist við að
tækja, sem ^kapar mönnum gera sjálfum sjer eða öðr-
forrjettindaaðstöðu í þjóð-Jum ljóst hvernig það undur
fjelaginu. Það væri t. d.
hlægileg firra að halda því
fram, að bóndi austur í
Hornarfirði eða eigandi
mótorbáts á Skálum, á
megi gerast.
EF SKÍRSKOTA ætti til
reynslunnar í þessum efn-
t . , , , . . um í þeim löndum,, þar sem
Langanesi hefðu betri þjóði . , . , .
ahnfa rikisvaldsms a íram-
fjelagslega aðstöðu, en t. d.1
framkvæmdarstjóri öflugs
fyrirtækis í Reykjavík, þótt
hinn síðastnefndi selji öðr-'t
um vinnu sína. Önnur at-
riði eru þar miklu þýðing-
armeiri, svo sem: kunnings-
leiðslu- og atvinnurekstur
gætir mest, en þar má nefna
land, Þýskaland og
, Italíu, a. m. k. áður en
j Mussolini hrökklaðist frá
ívöldum, gefur sú reynsla
ekki tilefni til bjartsýni um
mgsskapur eða skyldleiki , , , x ,. . ...
. það, að oflugt nkisvald sje
oruggasta leiðm til þess að
skapa jafnrjetti meðal borg
aranna. Pólitískir andstæð-
sem menn eru búsettir á og
fleira.
Með nokkru meira rjetti in£ar Þeirra flnkka. er með
mætti halda því fram, að völdin fara í þessum lönd-
þar sem einkaeignarjettur um> eru skoðaðir sem glæpa
og tekjur iaf eignum sjeu meuu. svo að stjornarvöld-
leyfðar, geri slíkt tekju- in ÞykJ’a sýna sJerstakt göf
skiptinguna ójafnari 0g ugl^di’ fai hessir andstæð
kjörunum þar með meira ingar að halda lifi °s lim‘
mjsskift en vera myndi, ef um’
allar eignatekjur rynnu til En þessu skulum við
ríkisins. Áhrif þessa' eru þó slePPa °s reyna að átta okk
jafnan stórum ýkt í áróðri ur á Því ‘a.lmennt. hvernig
sósíalista. í fyrsta lagi eru umhorfs muni verða 1 Wóð'
eignatekjur ekki nema lít-'f-’eIa^i’ Þ&r sem atvinnu-
ill hluti þjóðarteknanna víð'fyrirtækin eru bjóÖnýtt,
ast hvar. í öðru lagi hættir hverskonar víðfangsefni
mönnum til þess að sjást biða heirra’ sem stjórna
yfir þá áhættu, sern eign og eiga sliku Þ.)'oðf.Íelagi, °8'
rekstri framleiðslutækja sjerstaklega hverjar líkur
fylgir í kapítalistisku þjóð megi leiða að hví’ að heim
fjelagi. Það er t.d. talið til geti tekist að ni°ta meira
tölulega sjaldgæft, að stór- frelsis °£ jafnrjettis en þeir
auður haldist í sömju ætt gera 1 „auðvalds“-Þ.jóðfje
gegnum marga ættliði. Og lagi’
lílílega myndi meiri hluti
íslenskra atvinnurekenda
vilja skifta á tekjum sínum
og föstum launatekjum, sem
þeir ættu kost á annarsstað
ar, ef fjárhagslegum sjón-
armiðum væri fylgt einvörð
ungu um atvinnuval. Loks
má geta þess, að í því eina' einstakra eigenda fram
landi, sem tilrpun he,fir yer Ieiöslutækjanna og laun
Því er ekki þannig varið,
að allur hagsmunaágreining
ur einstakra þjóðfjelags-
borgara og atvinnustjetta
sje úr sögunni, þótt þjóð-
nýtingu atvinnufyrirtækj-
anna hafi verið komið á.
Að vísu eru hagsmunaátök
ið gerð til þes^ að frana-
kvæma sósíalismann í, eða í
Rússlandi, hafa eignatekj-
ur alls ekki verið afnumd-
ar, mönnum er þar leyfilegt
þega úr sögúnn'i, en vítán-
lega ér það viðfangsefní
samt óleyst, hvað hinar ein-
stöku atvinnustjettir eigi að
bera úr býtum, hver fyrir
að eiga fje á sjóði, lána þaðjsína Þjónustu, hvernig eigi
ríki og ríkisfyrirtækjum og að gera ut Um hæfni ein-
fá vexti af.
En jafnvel þótt það sje
gefið eftir, að eign fram-
leiðslutækja skapi einstakl-
staklinga til þess að stunda
ákveðin eftirsótt störf og
hvaða laun þeir skuli fá, o.
s. frv. Það þýðir ekki að
vísa til einhverra vísinda-
legra lögmjála, sem geti
leyst þetta, því að þau eru
engin til.
★
VIÐ SKULUM nú gera
ráð fyrir því að stjórnar-
völdin í þessu nýja þjóðfje-
lagi vildu reyna að leysa
þessi vandamál á lýðræðis-
grundvelli og ljetu stofna
til kosninga í einhverju
formi um það, hverjir með
völdin skyldu fara. Vitan-
lega yrði grundvöllur fyrir
flokkaskiftingu út af hags-
munaágreiningsmálum og
öðru, á svipaðan hátt og
nú,efmyndun slíkra flokka
væri frjáls. Einhver slíkur
flokkur eða flokkasam-
steypa myndi ná meirihluta
á hinu nýkosna þingi.
Það sem væri mest ein-
kennandi við hið nýja þjóð
skipulag væru hin gífurlegu
völd, sem flokki þeim eða
flokkssamsteypu, sem til
valda kæmist, væru veitt.
Völd auðhringa eða póli-
tískra flokka, sem eru í
stjórnaraðstöðu í borgara
legu þjóðfjelagi myndu
svipur hjá sjón samanbor
ið við völd þeirra, er stjórna
ættu í sósíalistisku þjóð
fjelagi (ef hugtökin þjóð
nýting og sósíalismi eru
látin tákna það sama).
3 hinu sósíalistiska þjóð-
fjelagi hefðu stjórnarflokk-
arnir ekki aðeins hin póli-
tísku völd, heldur einnig um
ráð yfir öllum þeim atvinnu
fyrirtækjum,, sem þýðingu
hafa, allri utanríkisverslun,
bönkum o. s. frv. Pólitísk-
ir andstæðingar ættu undir
högg að sækja til þeirra um
alla sína afkomu, efnalega
og á flestan annan hátt.
Það væri undir þeirra náð
komið hvort pólitískur and
stæðingur fengi t.d. aðráða
sig á skiprúm eða fengi yfir
leitt atvinnu við nokkurt
ríkisfyrirtæki, og sömuleið-
is gætu þeir skamtað hon-
um' launin. Þeir gætu ráðið
því, hvort ríkisprentsmiðj-
urnar ljetu prenta blöð and
stæðinganna og sömuleiðis
hvað væri leyft að birta í
þeim.
I sambandi við þetta síð-
asta væri ef til vill ástæða
til þess að minna á það, að
einn kunnúr sósíalisti hefir
á Álþingi gafenfýnt lög&jöf,
er veitti ríkinu einkarjett á
útgáfu handrita frá 14. öld
eða eldri, á þeim grundvelli
að slíkt kæmi í bága við á-
kvæði stjórnarskrárinnar
um prentfrelsi. — Margir
frjá'lslyndir menn munu
þessu sammála, en þeim
mönnum, þar á meðal, er
aðhyllast ríkisrekstur, ætti
að vera það íhugunarefni,
hvað mikið yrði eftir af
prentfrelsinu þegar ríkið
væri orðinn eini bókar- og
blaðaútgefandinn. Það yrði
að gera ráð fyrir, að valda-
menn í hinu nýja þjóðfje-
lagi væru gæddir miklu
meiri siðferðisþroska en nú
er almennur, ef hin ótak-
mörkuðu völd, sem þeim
væru fengin, ættu ekki að
leiða til ófrelsis og ójafn-
rjettis, semi þegnar í borg-
aralegu þjóðfjelagi geta
vart gert sjer í hugarlund.
Það hefir tíðum verið kvart
að. yfir því, að flokkar þeir
og einstaklingar, ' sem með
pólitísk völd fara í borgara
legu þjóðfjelagi, mis-
beiti þeim skjólstæðingum
sínum sínum til framdrátt-
ar. Hvort sem um hægri eða
vinstri flokka hefir verið að
ræða, hafa andstæðingarnir
alltaf kvartað undan því,
að þeir væru settir utan-
garðs við embætta- og
stöðuveitingar, úthlutun
gjaldeyrisleyfa, bifreiða eða
hverskonar gæða, sem hið
opinbera hefir átt að skifta
meðíd borgaranna. Vitan-
lega hefir gagnrýnin haft
við mismiunandi góð rök að
styðjast í einstökum tilfell-
um, en óánægjan hefir alt
af verið fyrir hendi.
★
ERU líkur á, að minni
misbeiting hagvaldsins og
hins pólitíska valds ættu
sjer stað þegar valdhafarn-
ir hefðu aðstöðu til þess að
ákveða sjálfir hve mikla
gagnrýni gerða sinna þeir
leyfðu?
En jafnvel þótt val'dhaf-
arnir í hinu sósíalistíska
þjóðfjelagi hefðu hinn ein-
lægasta vilja til þess að
vera rjettlátir, væri jafn-
rjettisaðstælða borgaranna
ekki tryggð með því. Það
yrðu að vera tiltölulega fáir
menn, sem stjórnuðu hinu
nýja hagkerfi, ef skipulagn
ingin ætti ekki að lenda í
öngþveiti. Þeir yrðu að taka
miklu stærri og yfirgrips-
meiri ákvarðanir en stjórn-
endur hinna stærstu fyrir-
tækja í borgaralegu þjóð-
fjelagi. Þeir yrðu að á-
kveða verð á öllum vörum
og þjónustum,, ákveða launa
kjör við opinberan atvinnu-
rekstur, skipa í stöður o. s.
frv. Við slíkar ákvarðanir
hefðu þeir ekki þann mæli-
kvarða að styðjast við, sem
borgaraleg stjórnarvöld
hafa, nefnilega markaðs-
verðmyndunina því nú væri
ríkið eini framleiðandinn og
vinnuveitandinn. Allar slík-
ar ákvarðanir yrðu þeir að
taka eftir eigin höfði og
með þeimi takmörkunum,
sem mannlegri þekkingu
eru sett, hlytu þær að verða
mestmegnis af handah^ófi.
Er hætt við að hlutur hvers
einstaks færi eftir þeirri að-
stöðu, sem hann hefði fil
þess að koma kröfum sínum
á framfæri við þessa fáu
öllu ráðandi menn. Það væri
t. d. ekki litlar líkur á því,
að hlutur afskekktra byggð
arlaga yrði mjög fyrir borð
borinn í slíku atvinnuskipu
lagi, er allar stórar og smá-
ar ákvarðanir yrðu að tak-
ast af mönnum, sem ekki
gætu haft yfirlit yfir nema
brot af þeim málefnum, er
þeim væri falið að stjórna.
Hefir oft ver-ið kvartað yfir
því hjer á landi, og víðar
af hálfu íbúa hjeraða, sem
liggja, fjarri aðsetri stjórnar
valdanna að málefnum
þeirra væri ekki sinnt sem
skyldi, og það þótt um borg
aralegt þjóðfjelag sje að
ræða, þar sem einstaklingar
þurfa þó svo mjklu minna
til stjórnarvaldanna að
sækja, og starfssvið hins op
inbera er svo miklu minna.
Það verður eigi sjeð,
hvernig leysa á fram-
leiðsluvandamál þjóðnýting
arinnar og hvernig á að
tryggja borgurum slíks þjóð
fjelags frelsi og jafnrjetti,
sem kemst í hálfkvisti við
það, er þeir njóta í borgara
legu þjóðfjelagi, nema því
aðeins að valdhafarnir sjeu
í senn gæddir ofurmannleg-
um siðferðisþroska og ofur-
mannlegri þekkingu. Til
þess að persónufrelsi og önn
ur mannrjettindi fái not-
ið sín er dreifing hagvalds-
ins nauðsynleg. Þessi dreif-
ing hagvaldsins framkvæm
ist sjálfkrafa í núverandi
þjóðfjelagi með því að
einkarjettur á framleiðslu-
tækjunum er leyfður. —
Hvort hægt væri að fram-
kvæma slíka dreifingu hag
valdsins á öðrum grundvelli,
sem sósíalistar myndu telja
samrýmast sínum þjóðfje-
lagshugsjónum, er mál, sem
ekki verður farið út í hjer,
en á grundvelli allsherjar
yfirráða ríkisvaldsins yfir
framjeiðslutækjunum, verð-
ur hún ekki framkvæmd.
Jeg ætla að lokurn að
svara fyrirfram gagnrýni,
sem jeg býst við að márg-
ir lesendur þessara lína
hafi þegar borið fram, í
huga sínum. Hún er á þessa
leið: Það er vafalaust rjett
hjá y’ður, að hætt er við að
þiná rriikla* 'Valdi, sém fá
yrði í hendur valdhöfum
hins sósíalistiska þjóðfje-
lagi, yrði misbeitt. En þarf
það að þýða að stöðuveit-
ingar o. þ. u. 1. yrði órjett-
látari en hjá einstaklings-
fyrirtækjum nú? Fara ein-
staklingar ekki í m,iklu rík
ara mæli eftir öðru en hæfi
Framh. á bls. 7.