Morgunblaðið - 13.08.1943, Side 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 13. ágúst 1943.

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj Sigfús Jónsson
Ritstjórcr:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Auglýsingar: Ámi Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstrœti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði
innanlands, kr. 10.00 utanlands.
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Frelsis-h ugsjónin
ÍSLENSKIR HAGFRÆÐINGAR eru um of hljedrægir.
Þeir gera of lítið af því, að rita alþýðlegar fræðigreinar
um þjóðfjelagsleg vandamál. Sennilega stafar þessi hlje
drægni mest af því, að það vrll oft reynast erfitt að rök-
ræða þessi mál hjer á landi, vegna ásóknar af hálfu póli-
tískra skriffinna, sem eru jafnan tilbúnir að ráðast á
hvern þann, sem leyfir sjer að hagga einhverju í þeirra
pólitísku trúarjátningu.
Ungur hagfræðingur, Ólafur Björnsson dósent, hefir
nokkrum sinnum ritað hjer í blaðið ágætar alþýðlegar
fræðigreinar um þjóðfjelagsmál. Hafa greinar hans jafn-
an verið lesnar með óskiftri athygli, enda eru þær rök-
fastar og skilmerkilegar, og. lausar við alla áreitni.
★
í tveim síðustu blöðum hefir birst grein eftir Ólaf,
er hann nefnir: „Þjóðnýting og þegnlegt jafnrjetti“, og
birtist niðurlag þeirrar greinar hjer í blaðinu í dag. —
Hjer tekur ÓlafUr til athugunar það brennandi spurs-
mál, hvort frelsis- og jafnrjettishugsjóninni verði betur
fullnægt í ríki sósíalismans, eða í þjóðskipulagi því, sem
við búum nú við. Niðurstaða hagfræðingsins verður sú,
að okkar þjóðskipulag hafi öll skilyrði til þess, að full-
nægja betur frelsis- og jafnrjettishugsjóninni, heldur en
ríki sósíalismans, þar sem þjóðnýtingin er æðsta boð-
orðið. Bendir og hagfræðingurinn rjettilega á, að í því
landi, Rússlandi, þar sem sósíalisminn er kominn á,
hafi þegnarnir miklu minna frelsi, heldur en þegnar
lýðræðisríkjanna hafa. Sama hafi orðið uppi á teningn-
um í Þýskalandi og Ítalíu, eftir valdatöku nasismans og
íasismans' í þessum löndum. *
Auðvitað dettur Ólafi Björnssyni hagfræðingi ekki í
hug að halda því fram, að frelsis- og jafnrjettishugsjón-
inni sje fullnægt út í æsar, í því þjóðskipulagi, sem við
búum við. Hann bendir einmitt á hið gagnstæða. En þar
fyrir sje staðreyndin sú, að auðveldara sje að ná því tak-
marki, sem allir frjálsbornir menn keppi að, undir okk-
ar þjóðskipulagi, heldur en ríki sósíalismans.
★
Hjá kommúnistum er sósíalisminn trúaratriði. Rök-
færsla kemst þar ekki að. En æskilegt væri, að komm-
únistar vildu upplýsa, hvort það er í anda frelsis- og jafn-
rjettishugsjónanna, að ríki sósíalismans leyfir ekki starf-
semi stjórnmálaflokka, sem eru andstæðir valdhöfunum
og að prentfrelsi er þar ekki til? Þessum spurningum
þýðir ekki að svara með útúrdúr, eins og þeim, að í Rúss-
landi sje ekki til nema einn flokkur og að öll stjetta-
skifting sje þar afmáð. Þetta er bull, enda vitað, að þess-
ar frelsisskerðingar eru komnar á með valdboði og að það
er valdið eitt, sem heldur þeim við.
Tíminn tapar minni
TÍMINN minnist á skæruhernað kyndaranna í rík-
isverksmiðjunum á Siglufirði. Segir blaðið, að Morgun-
blaðið hafi brugðist öðruvísi við aðförum kyndaranna
nú, en skæruhernaðinum í fyrra, enda hafi Ólafur Thors
þá farið með völdin í landinu.
Hjer er Tímatetur harla minnissljór, sem oft endra-
nær. Morgunblaðið fordæmdi skæruhernaðinn í fyrra,
á sama hátt og nú.
En hver var það, sem beinlínis hvatti menn út í skæru-
hernaðinn í fyrra? Er Tíminn búinn að gleyma því? —
Hver var það, sem kom fram í útvarpinu í júlímánuði
1942 og eggjaði menn að gera kaupkröfur, því að nú
væri tækifærið? Er ritstjóri Tímans búinn að gleyma
þeirri eftirminnilegu ræðu Hermanns Jónassonar? Hún
er þó prentuð í Tímanum.
Nei. Tími sæll. Skæruhernaðurinn er verk Hermanns
Jónassonar og kommúnista. Hermann lagði á ráðin, en
kommúnistar sáu um framkvæmdirnar.
I IVIorgunblaðinu
fyrir 25 árum
MIKIL kolaekla var hjer
í lok síðasta stríðs og kol
mjög dýr. Var það til þess,
að ríkið ljet vinna að kola-
vinslu á Tjörnesi og víðar.
Áhugi var og mikill fyrir
því, að fá rannsakað sem
víðast, hvort kol væru hjer í
jörðu. Um það segir m. a.
í fregn frá ísafirði:
29. ágúst.
„Olsson, verkfræðingur sá,
sem unnið hefir við kolanámu
landssjóðs á Tjörnesi, er nú kom
inn hingað á Vestfirði, og karin-
ar hjer fjöll og hæðir fyrir kol-
um. Ennfremur hefir hann rann
sakað surtarbrandsnámurnar á
Ströndum, í Bolungavík og í
Súgandafirði".
Áhugi var að vakna fyrir
því, að koma upp heilsuhæli
á Norðurlandi. Segir svo:
29. ágúst.
„Svo virðist, sem töluverð al-
vara sje vöknuð nyrðra um að
koma á fót berklahæli norðan-
lands, undir eins og því verður
við komið. — Á fjölmennum,
sameiginlegum fundi, er ung-
mennafjelögin í Eyjafirði, fram-
an Akureyrar, hjeldu að Grund
23. júní síðastliðinn, til þess að
ræða saman ýms áhugamál sín,
var samþykt í einu hljóði eftir-
farandi tillaga:
„Fundurinn lítur svo á, að
berklaveikin sje einhver skæð-
asti óvinur þjóðarinnar, og þó
sjerstaklega okkar Eyfirðinga. —
Þar sem reynslan hefir sýnt, að
eitt berklaveikrahæli nægir ekki
öllu landinu, þá sje brýn þörf
og sanngirni, að reisa annað hæli
á Norðurlandi, hið allra fyrsta.
Skorar fundurinn því á öll U.
M.*F. í Eyjafirði, að beita sjer
fyrir málinu með fjársöfnun og
fleiru. Málinu til undirbúnings
kýs fundurinn fimm manna
nefnd“.
Tillögu í sömu átt samþykti
sambandsfundur norðlenskra
kvenna tveimur dögum síðar“.
Inflúensa virðist hafa ver
ið farin að gera vart við sig.
30. ágúst.
„Inflúensan er töluvert að
magnast þessa síðustu daga. Að
minsta kosti heyrist að margir
liggi veikir“.
ERLENDAR FREGNIR.
30. ágúst.
„Sú fregn barst til Khafnar
síðast í júlímánuði, að Ilja Re-
pin, hinn heimsfrægi, rússneski
listamálari, hefði látist þá nokkr
um dögum áður úr hungri í bæn-
um Kuokhana, á landamærum
Finnlands. — Nokkru áður hafði
það frjest til Khafnar, að hinn
frægi málari sylti í Finnlandi.
Gerðu nokkrir listelskir menn í
Danmörku þegar ráðstafanir til
þess, að koma matvælum og pen
ingum til hans, og var ráðgert að
flytja hann til Danmerkur, ef
þess væri nokkur kostur. — En
hjálpin kom og seint. Hinn heims
frægi Repin var látinn af hungri.
Repin var fæddur árið 1844 í
Charkov, og var kósakkasonur,
og var þanníg 74 ára gamall“.
Á Laugaveginum
í gær mætti jeg Gunnari frá
Selalæk í sólskinsskapi á Lauga
veginum.
— Gengur vel búskapurinn?,
segi jeg við Gunnar. Hann er
farinn að búa á fornum slóðum
austur í Bjólu, eins og menn vita
— Ágætlega, segir Gunnar. —
Tolli hvergi annarstaðar en þar
eystra. Vanræki skyldustörf í
bænum af brennandi áhuga fyr
ir búskapnum. Tuttugu kýr og
tvær ráðskonur.
— Þú værir nú til í að snúa
því við, ef jeg þekki þig rjett,
þegar tímarnir breytast.
— Og?
— Hafa tvær kýr og tuttugu
ráðskonur.
— Og veistu hvað, segir Gunn
ar, svo var jeg svo heppinn, að
eiga þrenn vaðstigvjel í stígvjela
leysinu, en ein voru heldur stór
á mig. Svo jeg ljet aðra ráðs-
konuna fá þau. En þau voru held
ur lítil á hana.
Mjer varð litið ofan á fæt-
urna á Gunnari, og giskaði á að
hann brúki númer 46.
Til þess að láta ekki samtalið
falla niður, spyr jeg hann.
— En hversvegna hefir þú 2
ráðskonur þarna eystra?
— Önnur þeirra, skal jeg segja
þjer vildi nefnilega ganga út.
— Ganga út?
— Já, skilurðu það ekki, hún
vildi heldur ganga að slættinum,
svo hin er inni við.
— Hún er líkast til nokkuð
útgengileg,. til heyvinnu, ef það
er sú, sem fekk hjá þjer stíg-
vjelin.
Mynd til sönn-
unar.
SVO mætti jeg Gísla Jónas-
syni kennara. Hann var að sýna
kunningja sínum merkilega Ijós-
mynd.
— Það er gott að þú komst,
segir Gísli. — Hjerna hefi jeg
mynd af því, sem Morgunblaðið
segir að sje ekki til.
— Hvað hefi'r blaðið sagt um
það, segi jeg.
— Að ekki hafi fæðst þríbur-
ar hjer á landi síðan á Hellis-
sandi um árið. En þarna eru þrí-
burar, sem systir mín eignaðist
fyrir rúmlega tveim árum í júní
1941.
— Þú tekur of djúpt í árinni
Gísli minn. Þó Morgunblaðið
minnist ekki á einhvern atburð
eða merkisfólk, þá er það ekki
sama sem að viðkomandi sje
þurkaður út úr tilverunni. En
hitt er það, að viðkunnanlegra
væri, að þú hefðir sagt mjer
þetta fyrir tveim árum. En betra
seint en aldrei.
Gísli ljet mig fá myndina, er
birtist á öðrum stað hjer í blað-
inu. Myndin er tekin af systr-
unum þrem á afmælinu þeirra,
er þær voru tveggja ára.
Þær hafa verið frískar og fjör
ugar alla sína æfi, sagði móður-
bróðir þeirra, og eru hinar efni-
legustu eftir aldri, þó þeirra hafi
ekki verið getið hjer í blaðinu
fyrri en nú.
©
Tækni kvik-
myndamia.
FLESTIR kvikmyndahúsgest-
ir undrast oft hina fullkomnu
tækni, sem snjöllustu leikstjór-
ar bestu kvikmyndafjelaganna
beita í sumum myndum. — Þó
kemur það ekki oft fyrir, að
venjulegir leikhúsgestir geti ráð
ið í, hverjum brögðum er beitt
til þess að sýna á eðlilegan hátt
sum áhrifamestu atriðin í mynd-
unum. Mætti skrifa langt mál
um sumar myndir, sem eru sann
kölluð meistaraverk tækninnar
af hendi leikstjóranna, og hafa
margar slíkar myndir verið
sýndar hjer í bæ.
Sæ-haukurinn.
TJARNARBÍÓ sýnir þessa
dagana eina af þessum stórfeng-
legu myndum, Sæ-haukinn, þar
sem Errol Flynn og Brenda
Marshall leika aðalhlutverkin.
Myndin er gerð af Warner
Brothers-fjelaginu og hefir
slyngasti leikstjóri þess fjelags,
Michael Curtis, stjórnað mynda-
tökunni. T’il myndarinnar var
varið 2 miljónum dollara.
Myndin gerist á dögum Elísa-
betar Englandsdrotningar og lýs
ir viðureign enskra víkinga við
Spánverja. — Einn áhrifamesti
þáttur í myndmni er bardagi
milli spænskrar galeiðu og ensks
víkingaskips. Oftast eru sjóor-
ustur sýndar þannig, að smálík-
ön eru gerð af skipunum og
myndirnar stækkaðar svo skipin
virðast í eðlilegri stærð. í þess-
ari mynd er sýnd orusta á þil-
fari galeiðunnar, og varð þessu
gamla bragði því ekki komið við.
Leikstjórinn ljet því srníða tvö
skip í fullri stærð, 13.6 feta langa
galeiðu og víkingaskip 135 fet á
lengd. Viðureign skipanna fór
fram innanhúss.
©
Rúmsjór innan-
húss.
GERT var leiksvið, jafnhátt 6
hæða háu húsi, og þar komið fyr
ir einskonar stöðuvatni. Á þessu
sviði er hægt að sýna ferlegar
úthafsöldur jafnt sem lygnan
sjó. Ekki er þó djúpt á sviðinu,
því að skipin hvíla á sleðum úr
járnbentri steinsteypu rjett und-
ir vatnsborði, og eru sleðarnir
hreyfðir með vjelum, en engan
skyldi gruna, að skipin hreyfð-
ust ekki fyrir seglum og árum.
Sjóndeildarhringurinn virðist
í órafjarlægð, en í raun rjettri
er hann hringtjald í 20 feta fjar-
lægð frá skipunum. Er svo sagt,
að þetta sje í fyrsta skifti, sem
kvikmynd af skipum í rúmsjó
sje tekin innanhúss. Þrátt fyrir
það mundi engan gruna, sem á
myndina horfir, að skipin væru
ekki úti á reginhafi.
ÞJÓÐVERJAR
í NISSA.
London í gærkveldi.
BLÖÐ í Zuricli skýra frá
því í dag, að þýskar hersveit-
ir sjeu nú koirmar tiþ borg-
anna Nissa og Cannes á Mið-
jarðarhafsströnd Frakklands,
og taki við þeim borgum úr
höndum ítalska setuliðsins,
sem þar hefir ve^-ið síðan suð-
urhluti Fraltklands var her-
numinn. — Reuter.