Morgunblaðið - 07.12.1943, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐie
>riðjudagur 7. des. 1943.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar GuðmUndsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eihtakið, 50 aura með Lesbók.
Matarást og sjálfstæði
í HINNI FRÓÐLEGU og snjöllu ritgerð Magnúsar
Jónssonar, prófessors, um sjálfstæði íslands, er birtist
hjer í blaðinu 1. desember, vekur hann m. a. athygli á
einu verulegu atriði, sem undarleg glámskyggni virðist
ríkja um meðal sumra, jafnvel mætustu manna. Að við
megum ekki gefa okkur tíma til að ráða fram úr sjálf-
stæðismálinu og því sem lýtur að fullum sambandsslitum
og stofnun lýðveldis hjer, meðan önnur „miklu meiri
sjálfstæðismál“ sjeu í ólestri, svo sem dýrtíðarmálin og
annað það á sviði efnahagsmála, er lýtur að „lífsöryggi
komandi daga“.
Magnús Jónsson sýnir svo rjettilega fram á, að „sjer-
kenni þessa 1. desember tímabils (þ. e. tímabilsins frá
1. des. 1918) eru fleiri «n breytingin, sem varð á stjórn-
málaháttum í landinu. Tímabilið er mótað af geysilega
hraðri þróun á öllum sviðum þjóðlífsins, fjölgun og vexti
atvinnuvega, fjelagsmálalöggjöf, breyttum lífskjörum al-
mennings, samböndum út um heim, andlegum og efna-
legum“. Hjer er bent á þá augljósu staðreynd, sem saga
þjóðar vorrar fyrr og síðar vitnar um, að frelsinu og
aukinni sjálfstjórn fylgja framfarir, — efnaleg og andleg
þróun.
Þessu megum við ekki gleyma. Auðvitað skiftir megin
máli, að vel sje sjeð fyrir efnahagsafkomu þjóðarinnar.
Og sannarlega veitir ekki af, að þar rofi til. En halda
menn virkilega, að stofnun lýðveldis í landinu myndi
verða steinn í götu framfara og velgengni á efnahags-
sviðinu? Eða skyldi ekki frekar mega vænta, að
þau tímamót, sem lýðveldisstofnun markar, kynnu. að
verða líkleg til þess að örfa til meiri tilþrifa og nýrra
úrræða á sviði efnahags- og fjármála, svo sem á öðrum
sviðum þjóðlífsins, og þjóðinni er nú full nauðsyn á?
„ Umbótamálin “
ÞEIM SMÁÞOKAST áfram í þinginu „umbótamálun-
um“, sem „bændavinirnir“ eru að streitast við að koma
fram í þágu bænda landsins. Eitt þessara mála, „framlög
til kynnisferða sveitafólks“, var samþykt í neðri deild í
gær. Málið hafði áður verið í Ed., en þar sem Nd. gerði
breytingu á því, þarf Ed. að fjalla um það aftur.
Samkvæmt frumvarpinu, eins og Nd. gekk frá því,
skal greiða sjerstakt gjald, er nemur %% af heildsölu-
verði á kjöti og innveginni mjólk til mjólkurbúa, og eru
það framleiðendur sjálfir, sem eiga að greiða gjald þetta.
Skal gjaldið renna í sjóð, er nefnist „ferðasjóður sveita-
fólks“. En Búnaðarfjelag íslands skiftir hinum árlegu
tekjum sjóðsins milli búnaðarsambandanna. Styrk úr
ferðasjóði skal svo aðallega verja „til þess að standast
kostnað við hópferðir sveitafólks til að kynnast fjar-
lægum hjeruðum, búnaðarháttum þar.og búnaðarfram-
kvæmdum".
Þannig er þetta „umbótamál“ í aðaldráttum, eftir að
það hefir gengið gegnum hreinsunareld beggja þing-
deilda. Um afdrif þess verður ekki sagt með vissu ennþá,
þar sem það á eftir eina umræðu í Ed.
Annars hefir þetta verið eitt af stórmálum „bænda-
vinanna“ á Alþingi. Þeir hafa verið með málið á tveimur
undanförnum þingum, en ekki fengið það lögfest. Og
það einkennilega er, að bændur landsins hafa ekki kunn-
að að meta þessa miklu umhyggju í þeirra garð. Þeir
bændur, sem hafa látið frá sjer heyra opinberlega um
málið, hafa haft megnustu skömm á því og frábiðið sig
allri slíkri umhyggju. Þeir hafa sagt sem svo, að bændur
vildu ráða sjálfir skemtiferðum sínum og þyrftu enga
aðstoð löggjafarís í þýf’éfni Þetta eiga „baendavinirnir“
á þingi'effítt með“ áð skílja og er það síst að undra, svo
mikið sero þeir hafa fyfir málihtl háft.
Bók um tónlist. —
Theódór Árnason:
Tónsnlllingaþættir
Það mun því miður mega
segja, að meginið af þeirri
fræðslu um tónlist, sem aimenn
ingur hjer á landi hefir orðið
aðnjótandi í ræðu og riti, hafi
ekki átt því láni að íagna, að
verða vinsæl. Því er sem sje svo
farið, að enda þótt hin svo-
kallaða æðri tónlist sje mörg-
um hlustendum æði seinmelt,
þá eru þó skýringarnar oft og
tíðum enn torskildari, þeirrar,
fræðilegar vangaveltur, sem
svæfa tónlistaráhugahn í stað
þess að vekja hann. Það er
vissulega þörf á fræðslu, sem
er betur við hæfi alþýðu, sem
er svo aðgengileg og skemtileg
að efni og formi, að jafnvel
þeir, sem lítið hafa hugboð um
hina fræðilegu hlið málsins,
geti notið hennar.
Eitthvað þessu líkt mun hafa
vakað fyrir Theódór Árnasyni,
höfundi bókarinnar „Tónsnill-
ingaþættir”, sem nýkomin er á
bókamarkaðinn. í formála bók-
arinnar kveður höfundur til-
gang sinn vera ,,að glæða á-
huga alþýðu manna, og þá ekki
síst æskulýðsins, á því að kynn
ast góðri tónlist og tónsnilling-
um og opna augu manna fyrir
(með orðum Carl Nielsen) hinn
hárfína, en þó sterkara sam-
hengi milli listarinnar og lífs
listamannsins“. Eftir lestur bók
arinnar hlýtur maður að kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að höf-
undi hafi tekist mjög vel að ná
þessum tilgangi sínum. Hjer er
um að ræða ævisöguágrip 36
helstu tónskálda, sem uppi
hafa verið fram að 1900, stutt-
lega rakinn æviferill þeirra og
getið helstu verka þeirra og
sögulegustu atriði í lífi þeirra,
og þess jafnan gætt, að atburð-
ir þeir, sem sagt er frá, standi
í nánu sambandi við listræna
þróun hvers og eins. Það er sjer
staklega eftirtektarvert við bók
þessa, hversu miklu og fróð-
legu efni er þjappað saman í
tiltölulega stutt mál, hversu
skemtilega er á efninu haldið
og æ vel fært í stílinn, enda er
Theódór Árnasoh þegar kunn-
ur að því að vera ekki aðeins
afbragðs vel ritfær og slyngur
á íslenskt mál, heldur og flest-
um mönnum hjer á landi fróð-
ari um tónlistarmál.
Þegar tök verða á, mun vera
von á öðru bindi af bók þessari,
og á það að fjalla um elstu
tónskáld 20. aldarinnar, svo og
fræga hljóðfæraleikara og
söngvara, og má þá vænta þess,
að þessi tvö bindi verði mjög
handhæg og nauðsynleg hand-
bók útvarpshlustendum og
Öðrum, sem vilja fræðast á
skemtilegan hátt um tónlist og
tónlistarmenn.
Frágangur „Tónlistarþátta”
ber vott um það, hversu vand-
virkni og smekkvísi íslenskra
iðnaðarmanna er komin á hátt
stig, en blaðamyndamótin, sem
notuð eru, skemma nokkuð
heildáfsvip þóssar'ar útgáfu;
se'rrr annars ‘ fnundi méga telja
'í fierhstu röð.
E. Th.
Ef Reykjavík væri
myrkvuð.
MENN, sem dvalið hafa lang-
dvölum í borgum ófriðarþjóð-
anna í þessu stríði hafa sagt mjer
að ekkert sje eins þreytandi eins
og loftvarnamyrkvunin. Það sje
hægt að þola loftárásir, loftvarna
byssuskothríðina, sprengjuílið og
önnur óþægindi samfara loftárás
um, en hin sífelda myrkvun sje
jafnvel verri en allt þetta. —
Þegar ísland var hernumið ótt-
uðust margir, að til þess kæmi
að hin erlendu hernaðaryfirvöld
myndu heimta loftvarnamyrkvun
í landinu. Úr þessu varð þó akki,
sem betur fór.
En það hefir komið fyrir, að
hjer hefir orðið bráðabirgða-
myrkvun í bænum. — Ein slík
myrkvun varð síðastl. laugar-
dagskvöld, er rafmagnið bilaði og
miðbærinn varð ljóslaus um
tíma.
Þegar myrkrið skall á voru
hundruð manna í Austurstræti.
Langmestur hluti þessa fólks var
ungt fólk í sparifötunum sínum.
Yfirleitt prúðir unglingar, að því
að sjeð varð á meðan ljósin hjeld
ust. Ennfremur var reitingur af
erlendum hermönnum á götunni
En svo þegar ljósið hvarf varð
það svart. Ekki einungis myrkr-
ið í miðbænum, heldur framferði
unga fólksins. Það var eins og'
villidýrum hefði allt í einu verið
sleppt lausum á götuna. Öskrin
og óhljóðin ætluðu allt um koll
að keyra.
Met, seni enginn
getur verið hreykin
af.
ÞARNA í myrkrinu setti reyk
vískur æskulýður met, sem hann
getur sannarlega ekki verið
hreykinn af. Piltarnir rifu í stúlk
urnar með ópum og skrækjum.
Þær skríktu með. Það var allt
annað en gaman að vera áhorf-
andi að þessum látum út um
glugga fyrir ofan. Bifreiðar óku
hægt eftir götunni og sumir, sem
voru í þeim stungu höfðunum
út um bílgluggana og kölluðu
klámyrði til vegfarenda.
En metið var þetta: Reykvíski
æskulýðurinn á götunni í myrkr
inu „sló amerisku hermennma
út“ í ólátum. Amerískir her-
menn hafa orð á sjer fyrir að
vera all og stundum um of gáska
fullir. Mörgum þykir nóg um á
stundum. En nú stóðu þeir flest-
ir sem steini losnir yfir fram-
ferði fólksins á götunni og gátu
ekki komið upp orði. Það þarf
enginn að vera hreykinn af
þessu ,,meti“.
Hvar geymir fólkið
flöggin sín.
ÞAÐ var hátiðabragur yfir
Reykjavík á fullveldisdaginn. —
Margar verslanir höfðu smekk-
legar og þjóðlegar gluggasýning-
ar, sem bæði vöktu athygli og
hlýjaði mörgum vegfarenda um
hjartaræturnar. — Sjerstaklega
voru gluggasýningarnar viðhafna
miklar hjá Verslun Ragnars H.
Blöndal og í Haraldarbúð, en aðr-
ar voru líka góðar, Öll islensk
skip, sem í höfninni lágu voru
skreytt fánum stafna á milli.
Þetta er ekki í fyrsta skifti, sem
sjómennirnir okkar sýna, að þeir
eru manna þjóðlegastir.
En víða um bæinn 'mátti sjá
'fúllvéldísfánanh, sefn þenna dág
Menn, sertv'hafa byggf sjér glæfei
leg hús og ekki gleytrit flágg-
stöngunum, -gleymdú að' dfaga
fyrsta verk er hann kom á
fætur, að draga fána að hún —
Varla hefir verið eins ástatt fyr-
ir öllum, sem höfðu flaggsteng-
ur sínar naktar þenna dag, eins
og vini mínum, sem aldrei hefir
gleymt að flagga í 25 ár. Það er
sama hvort það er gamall og
kannske lítið kunnur Reykvík-
ingur, sem deyr, eða að það er
hátíðisdagur, aldrei hefir hann
gleymt að láta það verða sitt
fyrsta verk, er hann kom á fæt-
ur, að draga fána að hún —
eða í hálfa stöng, ef það átti við.
Honum þykir svo vænt um fána
lands síns og er stoltur af að eiga
hann. Nágrannar hans hafa haft
það til marks hvort flagga ætti,
ef hann hefir dregið upp sinn
fána. — En svo var það hjer á
dögunum, að vinur minn varð
fyrir mikilli sorg. Það slitnaði
línan í flaggstönginni. Hann
Ijet ekki standa á sjer, að kalla
á menn, fá lánaðan nógu stóran
stiga til að kippa þessu í lag.
Hann varð að reisa stigan í ann-
ars manns porti og fanst ekkert
athugavert við það. En ér menn
irnir komu til að setja nýja
flagglínu á stöngina kom eig-
andi portsins, sem hafði valdið
og eignarjettin og sagði: „Út úr
mínu porti“, og þar við sat. —
Jeg get ekki lýst því hvað vini
mínum þótti innilega sárt að geta
ekki flaggað á fullveldisdaginn.
•
Morgunblaðið með
morgunteinu — í
Skotlandi.
UNGUR REYKVÍKINGUR,
sem nýlega fjekk tækifæri til að
fljúga til Bretlands og er nú
aftur kominn heim loftleiðis
sagði mjer eftirfarandi sögu:
„Við lögðum af stað í flugvjel
snemma dags. Áður en jeg lagði
af stað um morguninn kl. 4 kom
jeg við á afgreiðslu Morgunblaðs
ins og keypti mjer Morgunblað-
ið.
Um 10 leytið vorum við komn-
ir til Skotlands og þar fengum
við okkur morgunte og jeg las
Morgunblaðið mitt með morgun-
teinu í Skotlandi, í stað þess,
að venjulega les jeg það með
morgunkaffinu í Reykjavík".
Þetta minnir mig á aðra sögu,
sem skeði fyrir nokkrum árum.
Islenskir flugmenn fóru í gömlu
sjóflugvjelinni ,,Haferninum“,
frá Reykjav ík til Raufarhafnar,
að mig minnir. Þeir komu þang-
að kl. 10 um morgun og höfðu
Morgunblaðið sama dags með-
ferðis. Það varð uppi fótur og
fit í þorpinu, ekki svo mikið út
af komu flugvjelarinnar, heldur
hinu, að fá tækifæri til að lesa
Morgunblaðið sem hafði komíð
út í Reykjavík sama morguninn.
Tveimur árum síðar, þegar sömu
flugmenn komu aftur til sama
þorps voru þeir mintir á þessa
sömu sögu. Kunningjar þeirra í
þorpinu sögðu: „Munið þið eftir
þegar þið komuð með Morgun-
blaðið. Þá var nú líf í tuskun-
un“.
En svona fleygir samgöngun-
um fram. Það verða vonandi
ekki mörg ár þangað til, að flug
samgöngur verða komnar í svo
gott horf, að afskektustu þorp á
landinu geta fengið sitt Morgun
blað með morgunkaffinu, eins og
höfuðstaðabúarnir. — Einnig má
vænta þess, að eftir stríð geti
íslendingar, sem búsettir verða
í Englapdi ifepgijcþ «itt.j ísj.enska
Morgunblað með morgunteinu.
V,Þá verðúr nú1 líf í tuskúhrtm",
má ségja rrkeð imönnunum á Raúf
arhöfn,', * fttife (féÍBírí