Morgunblaðið - 27.03.1945, Blaðsíða 5

ÍÞriðjudagur 27. mars 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
5
LeikSjelag Reykjavtkur:
KAUPMAÐURINN í FENEYJUM
Gamanleikur i 5 þáttum eftir William Shakespeare
Leikstjóri: Lárus Pálsson
í rjettarsalnum í 4. þætti. (Ljósm.: Vignir.
ÞEIR, sem fylgst hafa með
starfsemi Leikfjelags Reykja-
víkur hin síðustu ar, munu all-
ir vera sammála um að það sje
í hraðri sókn. Því hafa á þessu
tímabili bættsts ágætir starfs-
kraftar og það hefir sýnt meiri
stórhug og áræði í vali við-
fangsefna en nokkru sinni áð-
ur. Við það hafa leikendurnir
fengið tækifæri til -þess að
reyna krafta sína og sýna þá
hæfileika, sem þeir búa yfir.
En það eitt horfir til verulegra
framfara í listinni, að leikend-
ur fái við og við þau hlutverk,
sem krefjast nokkurra átaka.
svo að þeir. verði að leggja sig
alla fram og að þeir finni að
þeir hafi innt af hendi gott
verk.
Að þessu sinni hefir Leikfje-
lagið ráðist í að sýna gaman-
leikinn Kaupmanninn í Feneyj-
um eftir William Shakespeare,
Lárus Ingólfsson sem Gobbo
eldri og Lárus Pálsson sem
Lancelok. (Ljósm.: Vignir).
„glæsilegasta og stórbrotnasta
leikritaskáld allra tíma“, eins
og Lárus Pálsson segir með
rjettu í grein sinni um skáldið
í leikskránni, og fór frumsýn-
ing fram í Iðnó síðastliðið föstu
dagskvöld fyrir troðfullu húsi.
Skáldskapur Shakespeares
mun öllum almenningi hjer lítt
kunnur. Þó hygg jeg að þeir
sjeu margir, sem lesið hafa sjer
til óblandinnar ánægju snilld-
arþýðingar Matthíasar Jochums
sonar á nokkrum af stórbrotn-
ustu sorgarleikjum skáldsins.
Auk þess hafa verið sýnd hjer
á leiksviði áður tvö leikrit eft-
ir hanr., Þretlándakvöld og
Velraræfintýr, og var þeim að
vonum ágætlega tekið af ánorf-
endum.
Margt hefir verið á huldu um
lífsferil Willarris Shakespeares
og margir hafa orðið til þess að
draga í efa að hann væri raun-
verulegur höfundur þeirra
mörgu snildarverka, sem hon-
um hafa verið eignuð. Hafa
verið skráðar óteljandi bækui
um það efni með og móli, en
hinn mikli bókmentafræðingur
og gagnrýnandi Georg Brandes
hefir að mjer virðist með ágæt-
um sýnt fram á veilurnar í
röksemdafærslu þeirra manna,
sem hafo viljuð draga höfund-
arrjett Shakespeáres í efa. Hef-
ir Brandes skrifað um hann
mikið rit og merkilegt, þar sem
hann kemst meðal annars svo
að orði um hinn mikla skáld-
snilling: „Hann er jafningi
Michelangelos í andriki og Cer
vantes í kímni. Þetta eitt sýnir
hversu frábær og víðtæk snilli-
gáfa hans er“.
Hina ytri. atburði leiksins
hefir skáldið aðallega bygt á
ítalskri sögn frá 14. öld. En
snillingurinn hefir vitanlega
ekki látið sjer nægja að flytja
söguna eins og hún var að hon-
um rjett, heldur hefir hann af
skáldlegri innsýn og andagift
klætt persónurnar holdi og
blóði og markað þær sterkum
skapgerðareinkennum, • svo að
þær standa ljóslifandi frammi
fyrir áhorfandanum. — Eíni
leiksins verður hjer ekki rakið,
en þungamiðja hans er hin
miklu átök milli júðans Shy-
iocks annarsvegar og hins
kristna kaupmanns frá Feneyj-
um, Antonios og vina hans hins
vegar. Leikritið hefir að vísu
verið kallað gamanleikur, en
eftir þeim skilningi sem við
leggjum í það orð nú á tímum,
er ekki með því sögð nema hálf
sagan. A þeim tímum, sem
Shakespeare var uppi, eins og
reyndar bæði fyrr og síður,
höfðu menn mikla andúð á Gyð
ingum og mjög er það líklegt að
Shakcspeare hafi í því efni ver-
ið barn síns tíma. En þegar
hann tekur að semja leikritið,
verður skáldeðli hans og
mannúð öllum -fordómum yf-
irstei'kari, svo að Shylock vek-
ur á köflum samúð manna og
barátta hans fyrir kynslofni sín
um og tilverurjelti verður bæði
átakanleg og stórfeld Shy-
lock hefir verið leikinn með
ýmsu móli og víst er það, að
áður fyrr hefir hann verið
hafður að háði og spotti af leik-
húsgestum og þeir mikið hlegið
að honum, — en sá hlátur er
áreiðanlega fj'rír löngu þagn-
aður. Þýska skáldið Heine
(Gyðingur), segir frá því að er
hann árið 1827 sá Kaupmarn-
inn í Fenevjum leikinn í Lon-
don, háfi meðal leikhúsgest-
anna verið ung og fögur ensk
hefðarmey, sem í lok 4. þáttar
hafi grátið og sagt hvað eftir
annað: „Þeir gera vesalings
manninum rangt til!“ Frá þessu
er sagt hjer til þess að sýna
hve mannúðlegur og rjettsýnn
Shakespeare er og hve fjarri
það er að leikritið sje samið sem
árás á Gvðingana eða í áróðurs-
skyni
Lárus Pálsson hefir sett leik-
inn á svið og annast leikstjórn-
ina. Hefir honum farist hvort-
tveggja með þeim ágætum að
þess mun lengi minnst. Konia
þar fram tveir höfuðkostir Lár-
usar sem leikstjóra, — mikil
hugkvæmni hans og öruggur
smekkur, sem birtist svo að
segja í hverju smáatriði í upp-
færslu leiksins. Hefir Lárus og
gert þá merkilegu tilraun að
nota við sýninguna sömu leik-
sviðstækni sem á dögum Shak-
espeares, óbrotna en þó fagra
í íburðarleysi sínu og „við það
verður gangur leikritsins nokk-
uð með sama hætti og uppruna-
lega hefir verið“, segir leik-
stjórinn sjálfur. En er ekki ein-
mitt hjer verið á rjettri
braut? Er það ekki ávinningur
fyrir leiklislina að losna við
hin íburðarmiklu og realistisku
leiksvið sem nærri því skyggja
á leikendurna og draga athygl-
ina frá því sem fram fer á svið-
inu, en fá í stað þess óbrotnari
svið, sem eru í samræmi við
kjarna leikritsins og miða að
því að efla áhrif þess sem fram
fer á sviðinu?
Aðalhiutverk leikritsins, Gvð-
inginn Shylock, leikur Harald-
ur Björnsson. Þetta er geisimik
ið og vandasamt hlutverk, enda
hefir það jafnan verið mjög
eftirsótt af mestu snillingum
leiklistarinnar. Er leikur Har-
aldar afburðagóður og ber það
með sjer að þarna er maður sem
ber virðingu fyrir starfi sinu
og leggur í það alt sem hann á
til af alúð og áhuga. Sier-
staklega vil jeg benda á leik
Haraldar í 3. þætti þar sem
Shylock flylur hina átakanlegu
vörn fyrir sig og kynstofn sinn,
svo og leik hans í 4. þætti fyrir
dómstólnum. I þessum atriðum
nær leikur Haraldar hæst, alt
frá angistarópi hins þjáða og
ofsótta manns til hins óslökkv-
andi haturs og hefndarhuga-
Teksl Haraldi svo vel að sýna
þessar andslæður í sálariifi Gyð
ingsins, að hvergi ber út af,
/enda fylgdust leikhúsgestir með
leik hans af þeiri'i athygli og
ákefð að dæmafátt mun vera.
Tel jeg hiklaust að þetta sje
besta hlutverk Haraldar og að
hann hafi aldrei sýnl stórbroln-
ari leik eða þróttmeiri.
Annac aðalhlutverkið, P.»rtiu,
hina ungu hefðarmey frá Bel-
mont, leikur frú Alda Möller.
Hefir frúnni aldrei tekist belur
en í þetta sinn. Hún er glæsileg
og sköruleg og leikur hennar
öruggur og viss, skemtilega
glettinn en þó alvarlegur og
virðulegur öðrum þræði. Skáld
ið hefir búið Portiu flestum
mannlegum dygðurn og frúnni
hefir tekist að fara þannig með
hlulverkið, að hinar miklu gjaf-
ir skáldsins njóta sín til fulls.
Þá vil jeg og geta þess að frúin
fer svo vel með tektann, að til
fyrirmyndar er. Jeg lít svo á,
að með leik sínum í þessu hlut
verki hafi frú Alda sýnt svo
stórstígar framfarir i list
sinni, að hún sje nú orðin ein
af okkar allra fremslu leik-
konum.
Valur Gíslason fer með hlut-
verk Antonios, kaupmannsins í
Feneyjum, og ferst það ágæt-
lega. Er yfir leik hans mildi
sú og göfgi, sem Anlonio er bú-
in af hendi skáldsins.
Bassanio, vin Antonios og
biðil Porliu, leikur Gestur
Pálsson, glæsilegur að vanda
og mikill elskhugi og er leikur
hans góður og viðfeldinn eins
og jaínan endranær. En þetta !
hlutverk Gests er svo líkt mörg
um öðrum hlutverkum sem
hann hefir haft á hendi undan-
farið (þar á meðal í Álfhól),
að jeg gæti trúað að hann mundi
þiggja það að breyta eitthvað
til á næstunni.
Gratiano vin þeirra Antonios
og Bassanios leikur Baldvin
HaJldórsson. Er hann nýr maður
á leiksviðinu er gerir hlulverki
sínu hin ágætustu skil, er fjör-
mikill og hvergi smeykur og
mætti segja mjer að hjer sje'
efni í góðan leikara.
Nerissu, þernu Porliu og vin-
konu, leikur frú Inga Laxness,
og leysir það hlutverk prýði-
lega af hendi. Væri gpman að
fá að sjá frúna í vei;amiklu
hlutverki, því að hún bf r áreið-
anlga yfir góðum leikhæfileik-
um.
Jessicu, dóttur Shylocks, leik
ur frú Olafía T. Hallgrímsson.
Er frúin glæsileg og gædd
frábærum þokka, en leikur
hennar er of bragðdaufur og
þungur og framsögn hennar
(replik) tilbreytingarlítil. En
úr þessu ætti frúin að geta bætt
mikið með góðri aðstoð leik-
stjórans.
Ævar Kvaran fer með hlut-
verk Lorenzo, elskhuga Jessicu;
gerir því hin. bestu skil. enda er
Ævar orðinn svo reyndur leik-
ari, að hann skilar öllum hlut-
verkum sínum vel og myndar-
lega.
{
<
Lárus Páisson leikur Lance-
lot Gobbo, þjón Shylocks og
Lárus Ingólfsson Gobbo eldra,
föður hans. Er leikur þeirra
beggja bráðsekmtilegur og svo
fyndinn, að hlátri leikhúsgest-
anna linnti ekki á meðan þeir
voru á sviðinu.
0
Þorsteinn O. Stephensen ljek
hertogann af Feneyjum af
miklum myndugleik, Brynjólf-
ur Jóhannesson furstann af
Marokko og Jón Aðils furstami
af Arragonin. Eru hinir tveir
síðarnefndu biðlar Portiu Er
leikur þeirra beggja ágætur og
framsögn þeirra afbragðsgóð.
Valdimar Helgason leikur Tu-
bal Gyðing, -vin Shylocks og
gerir það vel.
Solanio og Salarino, vini
Antonios og Bassanios leika
þeir Gunnar H. Eyjólfsson og
Róbert Arnfinnsson. Þeir eru
báðir nýliðar á leiksviðinu, en.
fara einkar laglega með hlut-
verk sín.
Haraldur Björnsson sem ]
Shylock.
(Ljósm.: Vignir). ‘
Leonardo þ]ón Bassanios leik
ur Haraldur Adólfsson, Salerio,
þ]ón Antónios leikut Mogens*
Juul, en þjóna Portiu, þá Balt-
hazar og Stephano leika Jón
Sigurðsson og Árni Guðmunds-
son. Eru þetta 'alt lítil hlutverk,
sem gefa ekki tilefni til sjer-
stakra athugasemda.
Yfirleitt var heildarblær sýn
ingarinnar afbragðs góður, og
á henni meiri hraði en við
eigum hjer að venjast.
I leiknum kemur fram dans-
fólk og hefir ungfrú Sif Þórs
samið dansinn og æft hann. Var
hann skemtilegur og fjörmik-
ill. ^ ;
Lárus Ingólfsson hefir málað
leiktjöldin og teiknað búning-
ana, sem eru hinir fegurstu.
Á undan sýningunni ljek
hljómsveit undir stjórn Þórar-
ins Guðmundssonar forleik að
óperunni Euristeo eftir Jóhann
Adolf Hasse.
Að leikslokum voru leikend-
urnir kallaðir fram hvað eftir
annað og ákaft hylltir af áhorf-
endum, og þeim sendar ótal
fagrar blómakörfur og blóm-
vendir.
Kaupmaðurinn í Feneyjum
Framhald á bls. 12j