Morgunblaðið - 27.03.1945, Qupperneq 8

8
MOKGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 27. mars 1945.

Útg.: H.f Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Rltstjórar Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar 'Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á manuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
I lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Enn syrgir íslensk þjóð
Á ÞEIM vetri, sem nú er að líða, hefir þjóð vor orðið
fyrir þungbærum áföllum í manntjóni, og orðið að sjá á
bak mörgum góðum syni og dóttur. Og í dag minnumst
vjer þeirra, sem ljetu líf sitt, er síðasta hörmungin dundi
yfir. Vjer vorum farnir að verða vongóðir um að blóð-
takan af völdum styrjaldarinnar væri á enda, þegar tvö
af vorum bestu skipum farast með stuttu millibili og mik-
ill fjöldi mannslífa glatast þessari þjóð, sem síst er þó of
fjölmenn.
En um leið og við minnumst þeirra, sem horfnir eru
og þökkum þeim afrek þeirra á hættulegum tímum, þá
fögnum vjer því einnig mitt í sorginni, að þótt allur heim-
urinn stendi í báli, berum vjer sjálfir ekki vopn, til þess
að vega nokkurn mann. Vopnleysið er orðið íslensk hug-
sjón, en heimurinn verður varla talinn byggjandi til
langframa, nema að fullu og öllu verði hætt að vega
menn. — Og auðvitað hlýtur oss að taka það sárt, að eng-
inn gefur gaum að þessari stefnu vorri, en vera má, að
heimurinn eigi eftir að vitkast svo mikið um síðir, að
hann sjái að þetta er hið eina rjetta, að bera ekki voþn,
að bana ekki fólki að yfirlögðu ráði.
í dag drjúpa fánar á stöngum. í dag er tákn fullveldiS
vors, tákn íslensks þjóðernis, einnig tákn virðingar vorrar,
sorgar og þakklætis til þeirra, sem vjer minnumst, þeirra
sem fjellu vegna tilveru vorrar, er þeir voru að færa
björgina heim. Og um leið og þjóðin hugsar til þeirra,
sem aldrei koma aftur, hugsar hún einnig til hinna sona
sinna, sem enn standa í miðjum hættum þeim, sem æðis-
genginn heimur hefir skapað, — standa í þeim með sama
æðruleysinu og jafnan áður. Og þjóðin biður þess, um
leið og hún hneygir höfuðin í minningu fallinna barna, að
hinn eilífi megi halda hendi sinni yfir sjómönnum vorum
og sæfarendum á hættum þrungnu hafi, og vísa þeim
veginn heim til föðurlandsins í norðurhöfum.
Margar þjóðir lifa nú þungar tíðir. Slíkir tímar styrkja
kjark marga þeirra, svo þær koma stærri úr eldinum.
Megi hið sama verða veruleiki um oss íslendinga, er
hildarleiknum linnir. Þá hefir manntjón vort ekki orðið
fyrir gíg.
\J ílver j i áI r i j a r:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
SENN LÍeUR að páskum.
Verslunarfólk og margir aðrir fá
þá sitt lengsta frí frá störfum á
árinu, að sjálfu sumarfríinu und-
anteknu. Hjá mörgum verður 5
daga frí frá skírdegi og fram á
þriðjudag. Menn nota fríið sitt
misjafnlega eins og gengur, en
hin síðari" ár hefir það færst í
vöxtr að bæjarbúar leiti upp til
fjalla og fari á skíði. Skíðaskál-
ar allir eru fullsetnir fyrir löngu.
Til eru þeir harðjaxlar, sem fara
upp á jökla og liggja þar í tjöld-
um. Margir koma aftur sólbrend-
ir og hressir eftir veruna á fjöll-
um. Þá eru þeir, sem verða að
láta sjer nægja að vera í bænum,
og sem í hæsta lagi geta skropp-
ið dag og dag austur á Hellis-
heiði, eða í Bláfjöllin.
Hittumst heil á fjölldm, segir
skíðafólkið. Vonandi að páska-
veðrið verði gott að þessu sinni.
Þeir, sem leggja á sig mikið
erfiði við undirbúning undir
fjallaferðir eiga það skilið, að
þeir fái gott veður. En hvernig
sem veðrið verður, mun skíða-
fólkið fá yndi af ferðalögum sín,
um. Það hefir sagt mjer gamall
fjallagarpur hjer í bæ, að hann
muni ekki eftir því, að hafa kom
ið vonsvikinn heim úr páskaferð
á fjöll, því að minsta kosti hafi
hann ávalt fengið einn dag góð-
an og sá góði dagur hafi borgað
alt erfiðið.
•
Skemdarverk.
BÍLAEIGENDUR kvarta sár-
an yfir skemdarverkum, sem
óknyttastrákar fremja á bílum
þeirra. Komið hefir það fyrir, að
er bílaeigendur hafa komið að
bílum sínum að morgni, hefir
verið búið að brjóta upp bíla
þeirra og eyðileggja þá og stela
úr þeim verðmæti.
I fyrradag kom maður að bíl
sínum, sem hann hafði skilið eft-
ir læstan kvöldið áður fyrir fram
an húsið sitt. Var þá búið að
skera áklæði sætanna í bílnum
þvert og endilangt. Var þetta mik
ið tjón fyrir manninn. Aðrir bíla
eigendur hafa orðið fyrir því, að
alt hefir verið brotið og braml-
að inni í bílum þeirra.
Þá er loks ein tegund skemd-
arverka á bílum alltíð, en það er,
að stolið sje eða beyglaðar málm
loftnetsstengur þær, sem nú eru
hafðar á mörgum bílum.
Það hefst sjaldan upp á skemd
arvörgunum, en þetta er hinn
versti faraldur, sem þyrfti að
finna einhver ráð við.
•
500 króna seðlar
og molakaffi.
ÞAÐ ERU ekki mörg ár síðan,
að við Islendingar þóttumst ekki
hafa mikið að gera við 500 króna
seðla. Það var of „stór pening-
ur“ fyrir flesta og litil líkindi til,
að við þyrftum á þeirri mynt að
halda. En svo kom dýrtíðin, eða
verðbólgan, eins og sumir segja,
og það hefir sannarlega komið í
ljós, að það er hentugt að hafa
500 króna seðla.
En það er furðulegt, hve mik-
ið er af þeim í umferð. Þjónn á
einu veitingahúsi bæjarins sagði
mjer frá því í gær, að fólk not-
aði 500 króna seðla allmikið —
og raunar helst til of mikið að
hans dómi. Þjónninn skýrði mjer
frá því, að þessir peningar væru
hin mesta plága fyrir þjónana.
Viðskiftavinirnir ættu það til að
greiða molakaffi með 500 króna
seðli, og þá vildi oft vandast mál
ið að skifta. Það væri lika al-
gengt, að menn greiddu með 500
króna seðlum fyrir eina máltíð,
sem kostaði nokkrar krónur. —
Þjónninn sagði, að sjer hefði skil
ist, er þessir peningáÉeðlar hefðu
upphaflega verið gefnir út fyrir
menn, sem þyrftu að greiða há-
ar upphæðir, en ekki til þess, að
notast sem vasapeningar eða
strætisvagnamynt.
Þetta er mikið rjett. Sumstað-
ar erlendis, t. d. í Englandi, eru
menn ekki skyldir að taka við
stórum peningaseðlum, eins og
t. d. 5 eða 10 sterlingspunda seðl-
um, sem greiðslu fyrir smáversl-
un. Heldur er það ekki siður
manna að vera að flagga með
slíkar upphæðir, nema þegar
nauðsyn krefur.
•
Konungskórónan.
MÖNNUM finst ganga frekar
seint að afnema kórónuna á ýms-
um opinberum plöggum. Þannig
er það t. d. með vegabrjefin ís-
lensku, að þau eru enn prýdd
kórónu á bak og fyrir og hverri
blaðsíðu. Það virðist ekki hafa
verið hugsað um að fá „lýðveld-
is“-hnappa á einkennisföt is-
lenskra embættismanni, sem ein-
kennisföt »eiga að bera. Sumir
munu enn vera með gylta kór-
ónu á hnöppunum, en aðrir, sem
ekki hafa viljað sætta sig við
það, hafa fengið sjer svarta
hnaþpa „og má þá vart greina
hver maðurinn er . . . .“, er þeir
eru orðnir svo blátt áfram og al-
þýðlegir.
Kórónan á Alþingishúsinu virð
ist einnig vera sumum mönnum
þyrnir í augum. Ekki finst mjer
ástæða til að amast við henni.
Alþingishúsið er söguleg bygg-
ing, sem á að varðveita r sinni
upphaflegu mynd svo lengi sem
hægt er. Framan á Alþingishús-
inu stendur ártalið, *er húsið var
bygt, og komandi kynslóðir, sem
eitthvað vita í sögu þjóðarinn-
ar, skilja, að er húsið var bygt,
var ísland konungsríki.
Við þurfum ekki að hafa neina
minnimáttarkend í sambandi við
kórónuna á Alþingishúsinu, síð-
ur en svo.
Á INNLENDUM VETTVANGI |
Mentaskólinn 100 ára
*
Omakleg skrií
STJÓRN Farmanna- og fiskimannasambands íslands
hefir nýlega .skrifað atvinnumálaráðuneytinu og farið
þess á leit, að ríkisstjórnin láti safna skýrslum um fram-
íeiðslu þjóðarinnar á stríðsárunum, manntjón hennar og
skipa af völdum stríðsins, auk annars sem varðar störf
hennar og baráttu í styrjöldinni.
Stjórn F. F. I. bendir rjettilega á, að oft megi sjá grein-
ar í erlendum blöðum, einkum breskum, þar sem mikið
sje gumað af því, hvað íslendingar hafi auðgast i styrjöld-
inni. Hinu sje hinsvegar ekki á loft haldið, hver sje
hlutur íslendinga í baráttu lýðræðisþjóðanna. Ekki sje
hirt um að geta þess, hve mikið íslendingar hafi framleitt
af matvælum handa hinum stríðandi þjóðum. Ekki minnst
á að þeir hafi neitt lagt í sölurnar við þá framleiðslu.
Hitt sje þó vitað, að fórn íslendinga í mannslífum og
skipatjón þeirra af völdum stríðsins þoli samanburð við
sjálfar styrjaldarþjóðirnar.
Vissulega eiga íslendingar kröfu til þess, að hlutur
þeirra í baráttu lýðræðisþjóðanna sje ekki gerður minni
en hann raunverulega er. Og það er von að íslendingum
sárni, er þeir sjá þess eins getið í blöðum vinaþjóðar, að
þeir hafi grætt fje á styrjaldarárunum, rjett eins og þetta
sje eina „framlag” þeirra í þágu baráttu hinna sameinuðu
þjóða.
Auðvitað vita þeir, sem ráða málum hinna sameinuðu
þjóða, að þannig er þetta ekki. En íslendingar vænta þess
þá einnig, að hlutur þeirra verði ekki fyrir borð borinn,
þegar til þess kemur^að meta hvað þjóðirnar hafi lagt af
mörkum, hver um sig. ,
HAUSTIÐ 1946 eru 100 ár liðin
síðan Bessastaðaskóli var fluttur
í hið nýbygða Latínuskólahús í
Ingólfsbrekku. Sumarið 1845 var
smíði þess að vísu svo langt kom-
in, að hægt var að halda þar hið
fyrsta endurreista Alþing í Al-
þingissal hússins, sem nú er
sjaldan nefndur því nafni.
Nemendur Mentaskólans hafa
tekið sjer fyrir hendur að efna
til söfnunar allskonar minja frá
liðnum 100 árum Reykjavíkur-
skóla, um starfsmenn hans, nem-
endur hans og skólalífið alt. Hef-
ir einn af núverandi nemendum
skólans skýrt blaðinu frá, að
safna eigi m. a. myndum af nem-
endum skólans, gömlum árgöng-
um skólablaðsins, drögum til
sögu leikstarfsemi skólapilta og
annars, sem verðmætt þykir og
tekst að afla. Alt þetta safn verð-
ur svo geymt á öruggum og góð-
um stað.
Eru það eindregin tilmæli
þeirra, sem að söfnun þessari
standa, að allir þeir, sem eiga
eitthvað það, sem heima á í
þessu skólasafni, afhendi það
þangað til varðveislu.
Fyrir 35 árum var gerð ráð-
stöfun, sem mun koma þessari
söfnun, sem nú er hafin, að miklu
gagni. Þá Var til í skólanum í
aUrriikilli vánhirðu talsvert safn
af „skólablöðum" eins og þau
tíðkuðust á eldri tímum. Þá voru
þau ekki vjelrituð, eins og tíðk-
ast hefir siðustu tvo áratugina.
Þá voru „blöðin“ skrifuð inn í
bækur og aldrei til af þeim nema
hið eina skrifaða eintak.
Mörgum nemendum ljek for-
vitni á að kynna sjer, hvað og
hvernig fyrirrennarar þeirra í
skólanum höfðu skrifað. Þessi
skrifuðu blöð eða bækur bárust
út um bæinn og kom fyrir, að
sumt af þeim hvarf.
Til ]>ess að koma í veg fyrir,
að þessar minjar frá skólalífinu
týndu ekki tölunni, eða færu
smátt og smátt forgörðum, var
það ákveðið að afhenda alt safn-
ið til varðveitslu í handritasafni
Landsbókasafnins. Og þangað fór
það alt, sem þá var til í skólan-
um, með þeim forsendum þó, að
hin gömlu skólablöð skyldu ekki
vera þar fyrir almenningssjón-
um, fyr en eftir ákveðinn tíma.
Þessi drög að minjasafni
Mentaskólans átti að geyma útaf
fyrir sig í Landsbókasafninu. Og
svo mun væntanlega vera enn
í dag.
Hin unga kynslóð, sem nú nýt-
ur kenslu í Mentaskólanum, sýn-
ir honum mikla ræktarsemi með
þyí að gangast fyrir minjasöfn-
un um sögu hans.
En nemendur skólans, sem nú
eru þar, sjá bæði og finna á marg
an hátt, hve hin hundrað ára
gömlu húsakynni skólans eru
langt frá því að uppfylla nýtísku
kröfur um skólahús. Þeir vilja
líka sýna ræktarsemi sína við
stofnunina með því að heimta
nýtt skólahús. En þar geta ýms
sjónarmið komið til greina. Því
menn vilja ekki með nokkru
móti, að hið hundrað ára gamla
hús hverfi úr söguniíi. Húsið, þar
sem Alþing var háð öll þing-
mannsár Jóns Sigurðssonar, og
þar sem svo að segja allir menta
menn þjóðarinnar um langan ald
ur sátu á skólabekk, mennirnir.
sem síðari hluta 19. aldar og
fram á þessa öld unnu mest og
best að endurreisn íslands.
Mönnum hefir dottið í hug að
flytja mætti húsið, rífa það nið-
ur, og byggja það upp aftur þar
sem reist yrði útisafn í nágrenni
höfuðstaðarirts. En þar yrði hið
reisulega skólahús aldrei annað
en svipur hjá sjón.
Mentaskólinn á að vera þar
sem hann er, og hús hans á að
fá að standa eins og það er. En
reisa þarf skólanum nýjar bygg-
ingar, svo það hús, sém ætlað
var 100—120 nemendum fyrir
100 árum, verði ekki ofhlaðið og
heilsuspillandi fyrir nemendurna.
Mentaskólinn þarf að fá um-
ráð yfir lóðunum austanvið nú-
verandi skólalóð. Þarf að fá oln-
bo.garúm til þéss að geta vaxið
og dafnað. Það væri hortum ein
bésta afmælisgjöfin.