Morgunblaðið - 16.08.1945, Page 2

s
MORGUNBLAÐTÐ
Fimtudagur 16. ágúst 1945.
samfögnum af
lægu hjarta“
ein
„Jeg hefði gert það sama,
ef jeg hefði verið íslendingur“
FORSETI ÍSLANDS, hr.
Sveinn Björnsson, flutti í
gærkveldi ávarp til þjóðar-
innar í tilefni af því, að nú
hefir friður verið saminn í
þeim ægilega hildarleik, sem
háður hefir verið undanfar-
in ár. Fer ávarp forsetans
hjer á eftir:
Fyrir rúmum þrem mánuð-
um fögnuðum við ásamt mörg-
um öðrum þjóðúm friðnum í
Evrópu. Þann dag sagði jeg, að
þótt vinaþjóðir okkar ættu enn
þá í baráttu á fjarlægum
Kyrrahafsslóðum, þá væri það
trú okkar og von, að þeirri bar-
áttu slotaði mjög bráðlega.
Nú er sá dagur upp runninn,
máske fyrr en margir þorðu að
vona. Og um leið er kominn
vopnafriður í öllum heiminum.
Því hlýtur fögnuður okkar
að vera mikill á þessari stundu.
Eftir sex ára ógnir og meiri og
víðtækari hörmungar én þekst
hafa áður í nokkurri styrjöld
mannkynssögunnar, er þessum
hildarleik nú lokið með fullum
sigri þeirra, sem barist hafa
heijubaráttu fyrir hugsjónum
frelsis og lýðræðis gegn veld-
um einræðis og kúgunar á flest
um sviðum. Við minnumst
þeirra, sem fórnað hafa lífi
sínu í þessari baráttu. Og við
samfögnum af einlægu hjarta
þeim þjóðum, sem barist hafa
hinni góðu baráttu til sigurs.
Hversvegna er samfögnuður
okkar svo mikill? kann einhver
að spyrja. Við höfum ekki tek ■
ið þátt í styrjöldinni.
Fvrst. og fremst má um það
deila. Fórnir höfum við fært.
I öðru lagi hlýtur hver mað-
ur með heilbrigðri hugsun að
fagna því, að þeim manndráp-
um, pyndingum og tortíming-
um, sem slík styrjöld hefir í
för með sjer, er nú hætt.
í þriðja lagi boða styrjaldar-
lokin öllum mofgunroða nýrra
og betri tíma. Einræðisþjóðir
eru að velli lagðar af þjóðum,
sem hafa þær sömu skoðanir
sem við, að þjóðirnar sjálfar
eigi að ráða sjer, að öll þjóðin
og ekki einstakir einræðissinn-
ar eigi að ákveða, hverjum hún
vill fela það vald, sem þarf til
að skipa málum hennar með
hagsmuni allra fyrir augum.
Við vonum og trúum því að alt
eiiiræði sje með þessum styrj-
aldalokurrf úr sögunni um ald-
ur og eilífð, einræði ríkja, ein-
ræði hernaðarvalda, einræði
fárra manna, einræði stjetta og
hagsmunasamtaka.
Þessvegna er þessi stund ó-
umræðilega mikil stund, sem
hlýtur að kalla fram í brjósti
okkar allra tilfinningar og hugs
anir líkar þeim, sem felast í
þessum ljóðlínum þjóðskálds-
ins:
Nú finst mjer það alt svo lítið
og lágt,
sem lifað er fyrir og barist
er móti
Við hverja smásál jeg er í sátt
Nú andar Guðs kraftur í Ijóss-
ins ríki.
★
Víð minnumst um leið góðr-
j4*
Avarp forseta Isiands
■ tiiefni af ófriðarlokum
ar sambúðar við þær þjóðir,
sem hafa átt herlið hjer í landi
á ófriðarárunum.
Að loknum fögnuðinum yfir
stvrjaldarlokunum koma vinmi
dagar, sennilega erfiðir, sem
ly'a til hvers einstaklings um
að hlífa sjer ekki og leggja að
mórkum alt sem hann megnar.
Við óskum að samvinnan við
vinaþjóðir okkar megi halda
áfiam. Við erum fús til þeirrar
samvinnu, til þess að tryggja
framtíðaffrið og öryggi í heim-
inum, á þann hátt, sem okkur
er fært.
Og fögnuður okkar í dag, og
samfögnuður, yfir sigrinum og
friðnum, kemur frá dýpstu
hjartarótum okkar.
SÓLSKIN (EYJUM
UM HELGINA
— secfír Þorst. J.
Sigurðsson
ÞAÐ hefir ekki blásið byr-
lega fyrir ferðafólki nú að und-
anförnu. Stórrigningar dag eft-
ir dag svo að' ófært hefir ver-
ið gangandi og ríðandi fólki,
og við sjálft liggur að bílferðir
hætti, vegna þess, að allir veg-
ir eru að verða ófærir sökum
bleytu. Ekki hefir heldur ver-
ið hægt að fljúga sökum dimm-
viðris. Tryggustu ferðalögin
eru því með skipunum.
Núna um helgina gengst Um
dæmisstúkan fyrir hópferð
Templara til Vestmannaeyja. —
Verður farið með varðskipinu
„Ægi“.
Blaðið átti tal við fararstjór-
ann, Þorstein J. Sigurðsson
lcaupmann í gær og spurði
hann hvort honum litist illa á
ferðaveðrið.
Engin hætta, sagði hann, það
verður sól og sumar í Vest-
mannaeyjum um helgina. Og
þetta verður skemtilegasta hóp
ferðin í þessum mánuði.
— Er fólk ekki tregt til þess
að ákveða sig á meðan veðrið
er svona?
— Nei, það er enginn vafi á
því, að miklu færri komast með
heldur en vilja. Og þetta er eðli
legt. Vestmannaeyjar erú ein-
kennilegasti staðurinn hjer á
landi. Náttúrufegurð er þar
stórbrotin og á hvergi sinn
líka. Auk-þess eru Vestmanna-
eyjar nokkurs konar ríki í rík-
inu. Er undarlegt, að Reykvík^
ingar skuli ekki gera meira ’að
því að ferðast þangað sjer til
skemtunar. — Ferðafjelögin
hjerna, sem sjá um ótal skemtí
ferðir, hafa aldrei gengist fyrir
hópferð til Eyja. En þar er sann
arlega margt nýstárlegt að sjá.
Sendiherrar
stórveldanna
ganga áfund
íorseta
í gærmorgun gengu sendi-
herrar Bandaríkjanna, Bret-
lands og Sovjet-Rússlands á
fund forseta íslands. — Bar
forseti fram árnaðaróskir ís-
lensku þjóðarinnar vegna sig-
urs hinna sameinuðu þjóða og
styrjaldarlokum.
„Iðrunarkapella“
LONDON: — Faulhaber,
karináli í Miinchen fór þess
nýlega á leit við Eisenhower
hershöfðingja,' að hann leyfði
að reist yrði í Dachau kap-
liella til þess að rnenn gætu
farið þangað í iðrunargötigur.
Viðtal við (hrisimas Mðller ulanríkis-
ráðherra Dana
Frjálslyndur stjórmnálamaður.
ÞAÐ eru nú liðin rjett 25 ár
síðan jeg talaði fyrst um stjórn
mál við núverandi utanríkis-
málaráðherra Dana, Christmas
Möller. Danska stúdentafjelag-
ið hafði þá nýlega átt 100 ára
afmæli og í tilefni af því feng-
ið sem gjöf, fagurt ávarp, frá
stúdentafjelaginu í Reykjavík,
en það var mjög haglega skorið
í trjé og rist rúnum. Christmas
Möller sýndi mjer gjöfina og við
fórum að tala um stjórnmála-
leg viðfangsefni. Jeg tók strax
eftir skilningi hans á málefn-
um íslendinga og frjálslyndi
hans í stjórnmálaskoðunum yf-
irleitt. Hið frábæra frjálslyndi
hans í stjórnmálum hefir oft
síðan komið í ljós í störfum
hans, meðal annars í hinni þrot
lausu baráttu hans fyrir endur-
bættri stjórnarskrá á árUnum
fyrir stríðið. Hann hefir alltaf
verið hinn óþreytandi talsmað-
ur lýðræðisins. Skilningur hans
á afstöðu íslendinga hefir hvað
eftir annað komið greinilega
fram, m. a. í samtali hans við
Morgunblaðið, þegar hann
heimsótti Reykjavík rjett fyrir
stríðsbyrjun og sömuleiðis í
ýmsum af rájðum þeim, er hann
hjelt í útvarp frá London með-
an hann dvaldist þar.
Christmas Möller hefir æfin-
lega haft mikið að gera og er
nú ef til vill sá maður í Dan-
mörku, sem mest annríki hefir.
En hann hefur þó gefið sjer
tíma til að svara nokkrum
spurningum mínum viðvíkjandi
sambandinu milli Danmerkur
og íslands.
Skilur afstöðu íslendinga.
Margir Danir fá ekki skilið,
hvers vegna íslendingar vilja
hafa sinn eigin þjóðhöfðingja
og sendiherra í öðrum löndum.
Fyrsta spurning mín lýtur að
því, hvernig utanríkisráðherr-
ann lítur á skilnað íslendinga
við Dani, án tillits til þess, á
hvaðá tíma og á hvern hátt upp
sögn sambandslaganna fór fram
— en þetta atriði hefir, sem
kunnugt er, sætt allmikilli gagn
rýni.
Þessari spurningu svarar ráð-
herrann: — Jeg hefi alltaf, frá
því jeg var ungur, getað skilið,
að ísland óskaði þeSs, að vera
sjálfstætt og það fullkomlega
sjálfstætt. Jeg hefi alltaf álykt-
að sem svo: — Hvað hefðir þú
viljað sjálfur, ef þú hefðir ver-
rð íslendingur? Og það er eng-
inn vafi á því, hvað jeg hefði
viljað —.
Það hefir verið dregið í efa,
hvort uppsognin væri formlega
lögleg og jafnvel talað um samn
ingsrof íslendinga og athafnir,
sem ekki gætu samrýmst nor-
rænum samvinnuanda. Hvaða
álit hefur ráðherrann á þessum
málum?
— Jeg álít, að það sje eng-
inn vafi á rjetti íslendinga til
sambandsslita og að mínu áliti
er fjarstæða að tala um samn-
ingsrof og athafnir, sem ekki
samrýmast norrænum sam-
vinnuanda, svarar ráðherrann.
Álit flestra Dana.
-—• Finst ráðherranum óheppi
legt, að sambandsslitin skyldu
fara fram á styrjaldarárunum?,
— Það er skoðun mín, svarar
hann, að menn muni skilja mig,
þegar jeg segi, að Danir hljóti
að álíta, að á þeim tíma, sem
við höfðum Þjóðverja í landi
vóru, Norðmenn höfðu Þjóð-
verja í sínu landi og öll Ev-
rópa þjáðist, þá hefðu íslend-
ingar kamlske getað beðið í
nokkra mánuði, en sem sagt,
skil jeg persónulega mjög vel,
sjerstaklega þegar jeg hugsa
um tímabilið fyrir 1918 og öll
þau mistök, sem áður höfðu ver
ið gerð, að þessi afstaða var
tekin, og jeg ér ekki viss um,
að jeg héfði ekki gert nákvæm-
lega það sama, hefði jeg vérið
Islendingur. j
— Mundi frestun ekki hafa'
leitt það af sjer, að ísland og
Danmörk eftir stríð hefðu feng-
ið sameiginlegan konung me£S
Dönum og sameiginlega utan-
ríkisþjónustu, þangað til end-
anlega hafði verið gengið fra
sambandsslitum? 1
— Jú, að sjálfsögðu, að
minsta kosti hvað konunginn
snerti, segir ráðherrann. — ÞaíS
hefði ef til vill ekki verið nauð-
synlegt með tilliti til sendiherr-
anna, það mál hefði sjálfsagt
verið hægt að leysa á auðveld-
an hátt, en allir íslendingar
dást jafn mikið að hinumt
danska konungi og Danir sjálf-
ir.
4 ♦
Áframhaldandi saamvinna við
Norðurlönd. j
— Hvaða skoðun hefir ráð-
herránn á sambúð og gagn-
kvæmum skilningi milli Is-
lendinga og Dana í framtíðinni,
sjerstaklega með tilliti til hinn-
ar útbreiddu beiskju Dana S
garð íslendinga vegna sam-
bandsslitanna?
— Það er ekki um neinai
beiskju Dana í garð íslendinga
að ræða og jeg vonast eftir og
trúi á fullkominn skilning millj
þjóðanna.
Það eru til menn í Danmörkn
sem halda því fram, að íslandl
sje að fjarlægjast Norðurlönd-
in. Hvernig lítur ráðherrann a
það mál og þátttöku íslands J
norrænni samvinnu í framtíð-
inni? "
— Jeg er þess fullviss, að ís-
lendingar vilja taka þátt í nor-
rænni samvinnu í sem ríkust-
um mæli og jeg hefi enga tru
á, að þeir sjeu að fjarlægjast
Evrópu. '
»
— Danir á íslandi njóta eni}
jafnrjettis við íslenska ríkis-
borgara og öfugt. Vill ráðherr-
ann, að þetta ástand haldist?
— Jeg vildi gjarna láta þettaí
ástand haldast. Á þeim tímum,
Frambald á bls. 11]