Morgunblaðið - 28.08.1945, Blaðsíða 6

6
MÖRGUNBL & ÐIÐ
Þriðjudagur 28. ágúst 1945.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: Ivar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriítargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
I lauaasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók,
MEINLOKA
ÞAÐ KEMUR stundum fyrir, jafnvel um að öðru leyti
ekki illa gefna menn, að þeir eru haldnir ákveðnum mein-
lokum, sem ekki verður útrýmt úr höfði þeirra, hvernig
sem þeim er sýnt fram á, að um firrur sje að ræða. Þannig
virðist það vera með ritstjórn Þjóðviljans. Hún heldur
áfram að staðhæfa, að opinber rekstur sje eitthvert lýð-
ræði á sviði atvinnumála, þótt þessi staðhæfing hafi að
undanförnu verið marghrakin hjer í blaðinu.
Það er sjálfsagt vonlaust um að þessi meinloka Þjóð-
viljans megi læknast, en öðrum til glöggvunar mætti einu
sinni enn benda á eftirfarandi:
Það er ekki „hinn vinnandi f jöldi”, sem stjórnar rekstri
ríkis- og bæjarfyrirtækja, heldur eru embættismenn þeir,
sem þar til eru skipaðir, alveg eins og almenningur hefir
engin áhrif á það, hvernig ríkisfyrirtækjum eins og t. d.
Áfengis- og Tóbakseinkasölunni er stjórnað. Jafnvel þótt
forstjórar þessara fyrirtækja væru þjóðkjörnir, myndi það
engu raunverulegu breyta í þessu efni. Ef skipshöfn á
togara stofnar hinsvegar hlutafjelag eða samvinnufjelag
til þess að gera hann út, þá er það rjett hjá Þjóðviljanum,
að sjúmennirnir hafa hina raunverulegu yfirstjórn fyrir-
tækis síns með höndum. Við slíku er aðeins gott að segja,
en því aðeins er skynsamlegt fyrir sjómennina að ráðast
í slíkt og hætta sparifje sínu eða stofna til skulda í þessu
skyni, að þeir eigi kost nægilega hæfrar framkvæmdar-
stjórnar.
Ef hinsvegar er um fjölmennt hluta- eða samvinnu-
fjelag að ræða, með segjum yfir þúsund meðlimum, hefir
reynslan ávallt sýnt, að „lýðræðið” verður í framkvæmd
aðeins á pappírnum, aðeins tiltölulega fáir menn ráða öllu,
en þorrinn er áhrifalaus.
Morgunblaðið nennir ekki að fara elta ólar við þann
æfagamla húsgang sósíalista, að tækniframfarir orsaki
það,<4íB frjáls samkeppni mun alltaf leiða til einokunar,
og því sjeu skoðanir þeirra, sem haldi fram athafnafrelsi
og einkaframtaki úreltar. Það nægir aðeins að segja, að
það eru verslunarhömlurnar, hverju nafni sem nefnast,
sem fyrst og fremst hafa skapað einokun á svo mörgum
sviðum, en versluná'rhöftin stafa ekki af framförum á
sviði tækni, heldur afturför á sviði stjórnmálalegs þroska.
En öllum, er með landsmálum fylgjast, er kunn stefna
Sjálfstæðisflokksins í verslunarmálum, það er: Frjáls
verslun, svo fíiótt, sem ytri ástæður leyfa.
Erfrelsið ekki takmark?
ALLIR kannast við kjörorð frönsku stjórnarbyltingar-
mannanna: Frelsi, jafnrjetti og bræðralag. Ætíð síðan hafa
þessi orð verið leiðarljós allra lýræðisunnandi manna um
víða veröld og nú síðastliðin nær sex ár hefir verið háð í
heiminum ægiieg styrjöld til þess að tryggja mannkyninu
hið fyrsta þessara þriggja kjörorða: F r e 1 s i ð .
Þegar þessa er minnst, kemur það manni óneitanlega
dálítið spánskt fyrir sjónir, þegar hinn ungi hagfræðing-
ur, sem Þjóðviijinn hefir í örvinglan sinni att fram á rit-
völlinn til vamar sósíalismanum, heldur því fram, að
frelsið sje í sjálfu sjer ekkert takmark. Hefir þá milljón-
um mannslífa verið fórnað fyrir fánýti eitt og voru kjör-
orð frönsku stjórnarbyltingarmannanna ekkert annað en
glamur, eða er það svo, að hinn ungi hagfræðingur hafi
ekki verið búinn að kynna sjer til hlítar blekkingar þær,
sem kommúnistar beita í baráttu sinni og því óvart glopr-
að út úr sjer hinu raunverulega viðhorfi kommúnista til
frelsisins og þannig einmitt staðfest allt það, sem Morg-
unblaðið hefir haldið fram?
Nei, ungi hagfræðingur: Frelsið hefir ætíð verið bæði
einstaklingum og þjóðum mikilsvert takmark og þess-
vegna mun kommúnisminn aldrei ná að drottná, hvorki
hjer á landi nje annars staðar í heiminum, nema þjóðun-
um sje haldið niðri með ofbeldi og kúgunarvaldi — ein-
mitt eíns og nasistar gerðu.
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Sorgleg reynslá.
FERÐAMAÐUR, sem nýlega
er komirm úr ferð um Snæfells-
nes, sagði mjer sorglega sögu um
fátækt og illan aðbúnað fjöl-
•skyldu á sveitabæ. Okkur hséttir
svo við að halda, að allir hafi
auðgast á stríðir.u og ekki sje til
nein fátækt hjer í landi. Við sýn
um hjartagæsku okkar með því
að safna gjöfum fyrir fátækt og
illa statt fólk erlendis, en gleym-
um því ó sama tíma, eða gerum
okkur ekki ljóst, að hjer við okk-
ar eigin bæjardyr er stundum
mikii þörf fyrir aðstoð.
En það er saga ferðalangsins.
Hann.og sonur hans komu að af-
skektum bæ sunnudagsmorgun
um 10-ieytið. Þar var hörmulegt
um að litast. Torfbærinn var svo
að segja niðurfallinn og þak og
veggir langt frá að vera vatns-
heldir. Þetta hreysi gat ekki tal-
ist mannabústaður með þeim
kröfum, sem nú eru gerðar til
híbýla tnanna.
Þarna bjuggu hjón og fimm
börn þeirra og útlit fyrir, að nýr
fjölskyldumeðlimur myndi bæt-
ast við áður en langt líður. Fatn-
aður barnanna var lítill og hús-
freyjan var þreytuleg, eiginlega
fremur veikluleg.
A hverju þetta fólk dró fram
lífið, var ekki hægt að sjá, en
þrátt fyrir þetta var gestrisnin
hin sama sem maður mætir hvar
vetna á íslenskum sveitabæjum,
sem ekki eru of nálægt „menn-
ingunni". Það var boðið, sem til
var, mjólk að drekka.
•
Ilvað tekur við, er
haustar?
SÖGUMAÐUR minn segir, að
sjer geti ekki liðið úr minni sú
sjón, er hann sá á þessum bæ.
Hann geti ekki annað en hugs-
að um, hvað verði um þessa fá-
tæku fjölskyldu, er haustar og
veður versna.
Verst er að hugsa til blessaðra
barnanna. Það sje ekki forsvar-
anlegt að hafa börnin í þessu
hreysi í vetur. En hvað á að
gera? Maðurinn vill ekki þiggja
af sveit, eftir því sem nágrann-
ar hans sögðu, en eitthvað verð-
ur að gera, að minsta kosti barn-
anna vegna.
Þetta er hin sorglega saga.
•
f berjamó.
ÞAÐ virðist ætla að verða á-
gætt berjasumar að þessu sinni.
Hvaðanæfa berast fregnir um
mikið af berjum, vel þroskuðum.
Það þykir hin besta skemtun að
fara í berjamó og er auk_þess
gagnlegt og gott, því ber eru
auðug að fjörefnum og eru hin
mesta búbót á hverju heimili,
þar sem þau eru til.
Undanfarið hafa bæjarbúar,
aðallega konur og börn, farjð í
berjamó' í nágrenni bæjarins.
Verði veðurlag sæmilegt á næst-
unni, má búast við að berjaferð-
ir aukist enn til muna.
•
Við höfnina.
MARGIR bæjarbúar hafa af
því hina mestu skemtun að fara í
skemtigöngur með höfninni, eink
um um helgar, þegar veður er
gott. Það er jafnan gaman að sjá
skipin og hin síðari ár hefir ver-
ið meira um skipaferðir í höfn-
inni en nokkru sinni áður. Hjer
hafa sjest skip af öllum gerðum
og stærðum. Herskip, lítil og
stór. Herflutningaskip og vöru-
flutningaskip. Setuliðin hafa haft
sína eigin dráttarbáta og smá-
báta.
■ Það hefir stundum margt ein-
kennilegt og stundum hÖrmulegt
borið fyrir augu fólks, sem ver-
ið hefir á ferli með höfninni
stríðsárin. Ýmislegt, sem ekki
mátti tala um. Stundum mátti
sjá særða menn flutta í land. Þeir
voru að koma úr orrustunni um
Atlantshafið, en margar orrustur
í þeirri baráttu voru háðar hjer
rjett við landsteinana.
Sum skipin, sem leituðu hjer
hafnar, voru illa útleikin. Einu
sinni var dregið inn hálft skip
hjer inn í Sund. Margir hafa
vafalaust látið hugann hvarfla
og undrast kvíðnir um, hvaða
örlög biðu skips, eða skipa, sem
voru að leggja úr höfn.
•
Breytt viðhorf.
SÁ GÓÐI, gamli, reykvíski sið
ur að flykkjast niður að höfn,
þegar skip voru að koma eða
fara, lagðist að mestu niður ó-
friðarárin. Það var líka best að
vita senr minst um skipaferðir.
En nú er viðhorfið breytt.
Menn hópast niður að höfn til
að taka á móti ættingjum og vin
um, sem eru að koma af hafinu,
og kveðja þá við skipsfjöl. Kvíð-
inn er að mestu - horfinn, því að
mestu hætturnar eru hjá liðnar
á hafinu. Hin fríðu skip Eimskipa
fjelagsins eru ekki lengur svart-
máluð, eða grá og ljót, hið fal-
lega og hreinlega skipamerki fje-
lagsins er komið á reykháfa skip
anna á ný og það er eins og við
höfum eignast ný skip.
BRJEF SEND MORGUNBLAÐINU
1«
Frá sjénarmiSi bresks verslunarmanns.
Frá einum af forstjórum hins
kunna firma Joseph Rank,
Ltd., H. P. Cherry, sem ný-
lega var hjer á ferð, hefir
blaðinu borist eftirfarandi
brjef:
Herra ritstjóri!
MJER HEFIR verið það mik-
ið gleðiefni að heimsækja ísland
aftur eftir tíu ár, sjá gamla vini
mína og eignast. nýja vini. Jeg
býst við, að jeg sje einn af fyrstu
bresku verslunarmönnunum, sem
koma til lands yðar nú eftir
stríðið.
Það hefir ekki farið fram hjá
mjer, að miklar framfarir hafa
átt. sjer stað í Reykjavík síðan
jeg kom hingað síðast og jeg-sje,
að margar fagrar byggingar hafa
ve: ið reistar. Þið eigið nú glæsi-
Jegan háskóla, sem þið hafið fulla
ástæðu til að vera stoltir af. Svo
cr rafmagnsstöðin við Ljósafoss,
sein hlýtur að vera það fullkomn
asta á þessu sviði, ekki síður en
1,'taveitan að Reykjum, og eru
ha þessi mannvirki glæsileg-
h- vottur framfaranna. Jeg býst
við, að þið munið líká lagfæra
vcgina hjá ykkur á sínum tíma.
Nú þegar stríðið í Evrópu er
til lvkta leitt, hefir fyrirtæki mitt
Joseph Rank Limited, hveitimal-
arar og framleiðendur húsdýra-
og alifuglafóðurs, mikinn áhuga
fyrir því að hefja aftur viðskifti
við ísland eins fljótt og kring-
umstæðurnar leyfa og tilgangur
farar_ minnar er fyrst og fremst
sá, að fá upplýsingar únrr mögu-
leika á endurnýjuðum viðskift-
um við land yðar. Ef þær við-
tökur, sem jeg hefi fengið hjer,
eru e.'nhver mælikvarði; ætti það
ekki að reynast erfitt. Það er
mjög athyglisvert að sjá, hvern-
ig ykkur hcfir tekist að afla vista
á styrjaldartímanum, en það kem
ur mjer þó ekkert á óvart, að
verslunarmenn á Islandi virðast
vera óð.fúsir að hverfa aftur til
eðlilegra verslunaraðferða svo
fljótt, sem auðið verður. Jeg get
sagt yður, að við í Stóra Bret-
landi erum á sömu skoðun, og
við erurn þcss fullvissir, að í
heimálandi mínu muni einka-
framtakið smám saman aftur fá
að njóta- sín í þeim iðngreinum,
sem á styi-jaldartímanum hefir
orðið að reka undir eftirliti rík-
isins til hagsmuna fyrir þjóðar-
heildina. Það má búast við erf-
iðleikum, en jeg er þess fullviss,
að það er sameiginlegt markmið
beggja þjóðanna að finna lausn
vandamálanna með gagnkvæm-
um skilningi og skapa ástand",
sem auðveldar möguleikana á við
skiftum. Jeg býst við, að okkar
vandamál sjeu meiri, sjerstak-
lega vegna þess, hve England
varð hart úti í loítárásunum, en
jeg get fullvissað yður um það,
að það er verið að græða sárin,
endurbvggingin er hafin og hvað
Joseph Rank Limited snertir,
ætti firmað að geta hafið útflutn
ing á hveiti áður en margir mán
uðir líða. Enda þótt hveitimöl-
unariðnaðurinn hafi á styrjald-
arárunum verið undir eftirliti
hins opinbera, hefir hveiti ekki
verið skamtað, kaupendur hafa
getað fengið það ótakmarkað og
okkur hefir ekki aðeins tekist að
fullnægja innanlandsþörfum,held
ur höfum við einnig látið nokkr-
ar birgðir af hendi við sumar
nýlenduc okkar og Færeyjar.
Eins og stendur framleiðum við
National hveiti, hveiti í kex, ger-
hveiti og hveitimjöl í kjarna-
brauð og er framleiðsla þessi
mjög svipuð því efni, sem þið
fálð hjer nú í brauðum. Áður en
langt um líður vonumst við til
að geta farið að framleiða Ranks
Alexandra, Discie, Godetia og
þær aðrar tegundir, er áður voru
svo vinsælar.
Mjer þykir leitt að þurfa að
segja það, að ástandið hjá okk-
ur, hvað snertir framleiðslu fóð-
urmjöls og alifuglafóðurs, @r ekki
eins gott og hvað viðvíkur fram-
leiðslu mjöls. Bretland hefir ver-
ið, og er enn, mjög fátækt af slík
um efnum, — þau eru enn eins
stranglega skömtuð, og meðan
stríðið stóð yfir. Við höfum alls
engan maís haft síðan styrjöldin
hófst, og erum einnig mjög fá-
tækir af höfrum. Samt sem áð-
ur munum við reyna að hafa þess
ar vörur á boðstólum eins fljótt
og verða má.
Þrátt fypir það, að jeg tali ekki
íslensku, og hafi ekki haft að-
stoð hjerbúandi fulltrúa, hefi jeg
heimsótt eins marga af viðskifta
vinum mínum og mjer hefir ver-
ið unt, og vonast til að geta hitt
fleiri af þeim, er jeg kem næst.
Þegar við ráðum hinn nýja um-
boðsmann okkar, vonast jeg til,
Framh. á-bls. 8.