Morgunblaðið - 05.09.1945, Síða 5

Miðvikudagur 5. sept 1945
MORGUNBLAÐIÐ
5
Frásögn fslendings, sem var í Berlín óíriðarárin
EINN AF löndum þeim, er
Esja flutti heim til föður-
landsins, var ungur efna-
fræðingur, Svavar Her-
mannsson að nafni. Hann
dvaldist í Þýskalandi um
átta ára skeið, <fór þangað að
afloknu stúdentsprófi hjer
og lagði stund á efnafræði
Við tekniska háskólann í
Dresden. Þar lauk hann
prófi árið 1942.
Morgunblaðið hafði nýlega
tal af Svavari og inti hann
frjetta af dvölinni í Þýskalandi.
Lítið vart við ófriðinn.
— Um það bil, er jeg var
að ljúka námi í Dresden árið
1942, segir Svavar, var ekki
hægt að segja, að fólk þar um
slóðir yrði mikið vart við styrj-
öldina. Margir hinna þýsku
skólabræðra minna voru þó
vitanlega horfnir til herþjón-
ustu, en háskólinn starfaði af
fullum krafti. Menn gátu auð-
veldlega aflað sjer allra lífs-
nauðsynja og það má yfirleitt
segja, að skortur á ýmsum svið
um hafi fyrst farið að gera vart
við sig eftir að styrjöldin við
Rússland var byrjuð.
Að loknu prófi fór jeg til
Berlínar og fjekk þar stöðu við
glerrannsóknastofnun og starf-
aði þar alt til þess, er jeg fór
úr landi.
— Var þessi stofnun á veg-
um hersins?
— Nei. Þetta var algjörlega
vísindaleg stofnun. Við höfðum
það verkefni að rannsaka hrá-
efni fyrir gler og möguleikana
á því að nota önnur hráefni í
gler en þau, sem tíðkast hefir
að nota.
Berlín styrjaldarárin.
— Hvað viljið þjer segja
mjer um lífið í Berlín á styrj-
aldarárunum?
— Þegar jeg kom til Berlín-
ar, gekk lífið nokkurn veginn
sinn eðlilega gang. Loftárásir
höfðu að vísu verið gerðar, en
skemdir höfðu enn orðið litlar.
Þá voru mjer t. d. sýndar rústir
húss, er hrunið hafði í loftárás,
sem alveg einstakt fyrirbrigði.
Þann 1. mars 1943 var gerð
fyrsta stórárásin á Berlín. Eftir
árásina var ömurlegt um að
litast í borginni, mörg hverfi
voru í rústum. Sprengjunum
virtist vera varpað niður af
hálfgerðu handahófi og urðu
bæði hernaðarlega mikilvægir
staðir og íbúðir einstaklinga
fyrir skemdum.
Síðan varð nokkurt hlje á
árásum og Berlínarbúar fóru
að verða nokkurn veginn ró-
legir aftur. En svo hófust sum-
arið eftir hinar miklu árásir á
Hamborg og var þá mikill ugg-
ur og ótti í mönnum í Berlín.
Menn gerðu sjer fyllilega ljóst,
á hverju þeir áttu von, enda var
þá farið að flytja börn, konur
og gamalmenni burt til örugg-
ari staða. Það brást heldur ekki,
að seint í ágúst þetta sama ár
var byrjað að gera stórárásir á
Berlín og má segja, að loftárás-
irnar hafi þá byrjað fyrir al-
vöru.
— Hvernig tóku Berlínarbú-
ar þessu andstreymi?
, — Fólk var ákaflega kvíða-
fult og það má segja, eftir að
árásirnar fóru að verða nokk-
urn veginn reglubundnar, að
Borgarbúar voru orðnir sljóir og
óskuðu aðeins friðar
Frásögn Svavars Hermannssonar
daglegt líf fólks hafi verið ein
endalaus barátta til að vernda
líf sitt, heimili og eigur gegn
eyðileggingu.
Menn vöndust loftárásunum.
— En þó merkilegt kunni að
virðast, vöndust menn þessu
smátt og smátt. Menn pökkuðu
nokkrum nauðsynlegustu hlut-
um niður í töskur; sem altaf
voru hafðar við hendina. Það
varð smám saman eins og einn
liður í daglega lífi Berlínarbúa,
þegar loftvarnamerki var gef-
ið, að taka töskur sínar og koma
sjer fyrir í loftvarnabyrgjum.
— Það væri íróðlegt að heyra
lýsingu á loftárás.
— Sú loftárás sem mjer er
minnisstæðust, var gerð þann
3. febrúar 1945. Þá var jeg
staddur, um hádegisbilið, inni
í miðri borginni. Skyndilega
var gefið loftvarnamerki. Jeg
leitaði skjóls í kjallara, sem
var mjög stór og hafði verið
bygður. sem almennings loft-
varnabyrgi. Þegar jeg kom að
kjallaranum, streymdi fólkið að
úr öllum áttum, menn og kon-
ur með töskur sínar og barna-
vagna. Jeg beið stutta stund
fyrir utan húsið. Veður var
bjart og heiðskír himinn og sá
jeg greinilega, hvernig flugvjel-
arnar flyktust að.
Jeg kom mjer nú niður í
kjallarann og leið ekki á löngu
áður en fyrsta spregjan fjell.
Varð sprengingin svo mikil, að
húsið skalf og 'nötraði, ljósin
sloknuðu, alt fyltist af reyk og
kalkmylsna fjell úr veggjum og
lofti. Mikill ótti var meðal fólks
ins, sumir grjetu, aðrir báðust
fyrir og alt var á ringulreið.
'Árásin mun hafa staðið yfir
hátt á annan klukkutíma og á
þeim tíma fjell hver sprengjan
á fætur annari, þannig að húsið
ljek á reiðiskjálfi og virtist ekki
annað líklegra en það mundi
#
hrynja þá og þegar. Loks var
gefið merki um að hættan væri
liðin hjá og varð fólkið þá að
nota annan útgang á kjallar-
anum til að komast út meo, því
að aðalútgöngudyrnar höfðu
hrunið saman.
Þegar út var komið, var ógur
legt um að litast, hvergi sást í
heiðan himinn fyrir reykjar-
mekki. Tvær bifreiðir stóðu
fyrir utan húsið. báðar í björtu
báli. Húsið við hliðina á loft-
varnabyrginu hafði orðið fyrir
sprengjum, hrunið til grunna og
brann nú í rústunum. Allsstað-
ar blasti við sama sýnin: hrun-
in og brennandi hús. Það varð
ekki þverfótað á götunum fyr-
ir grjótmylsnu, vatnið flóði út
um alt, símaþræðir og aðrar
leiðsluí; lágu .niðri. og allsstaðar
var fólk að reýna að kömast
til heimkynna sinna. Seinna
frjetti jeg, að 28 sprengjur
hefðu fallið á húsið yfir kjall-
Svavar Hermannsson.
aranum, sem jeg var. í, og 30
manns höfðu farist, er útgöngu-
dyrnar hrundu saman.
Þetta er aðeins eitt dæmi
þess, hvað Berlínarbúar gátu
átt von á að upplifa.
Baráttuviljann brestur.
— Hvernig áhrif höfðu þess-
ar sífeldu árásir á baráttuvilja
fólksins?
— Að sjálfsögðu mjög lam-
andi áhrif. Menn gengu þó að
störfum sínum, eftir því sem
kostur var á, með hinni venju-
legu skyldurækni Þjóðverjans,
og ljetu hverjum degi nægja
sína þjáningu.
— Gerði fólk sjer ljóst, að
það mætti sjálfu sjer um kenna
allar þessar hörmungar eða
stjórn sinni?
— Menn ræddu mikið um
ástandið og gremja gegn stjórn-
arvöldunum var almenn, enda
var hinn óbreytti borgari löngu
búinn að gefa upp alla sigur-
von. Fólkið var orðið sljótt og
óskaði aðeins eftir friði, hvað
svo sem hann kynni að bera
í skauti sínu Að vísu voru
nokkrar undantekningar frá
þessu, en venjulega voru það
þá einhverjir opinberir starfs-
menn, sem reyndu að telja
kjark í fólkið
— Var ekki orðið erfitt að
afla sjer lífsviðurværis?
— Lengst af styrjöldinni má
segja, að lífið hafi verið þolan-
legt, hvað mataræði snerti, en
eftir að loftárásirnar byrjuðu,
sköpuðust samgönguerfiðleikar,
og þá versnaði ástandið mjög.
En um eiginlegan sult var ekki
að ræða fyrr en á árinu 1945.
Mikið bar á Rússa-hræðslu.
— Hvenær fóruð þier frá
Berlín?
— Jeg lagði af stað frá Ber-
lín þann 19. apríl. Þá voru Rúss
ar komnir inn í útjaðra borgar-
innar.
— Var almenningur ekki
kvíðal'ullur vegna hins vænt-
anlega hernáms?
—- Það bar mjög á Rússa-
hræðslu, en margir virtust
fagna komu Breta og Banda-
ríkjamanna.
— Urðuð þjer nokkurn tíma
fyrir áreitni yfirvaldanna?
— Jeg vil taka fram, að
mjer var í alla staði sýnd full
^kurteisi ðg fult athafnafrelsi
allan þann tíma, sem jeg dvaldi
í Þýskalandi.
— Álítið þjer, að almenningi
hafi verið kunnugt um hinar
illræmdu fangabúðir nasista?
•—- Jeg átti tal við fólk af
öllum stigum, bæði í Berlín og
annarsstaðar, sem ræddi mjög
opinskátt um það, sem var að
gerast í landinu og vitanlega
var almenningi kunnugt um
ýmsar fangabúðir í Þýskalandi,
en að ástandið væri eins hrylli-
íegt og síðar hefir komið í ljós,
hafði það fólk, sem jeg talaði
við, áreiðanlega enga vitneskju.
Nöfn eins og Buchenwald og
Belsen heyrði jeg ekki fyrr en
jeg kom til Kaupmannahafnar.
Heimferðin.
— Var engum erfiðleikum
bundið að komast úr landi?
— Mjer gekk fremur greið-
V
♦*♦
Höfum fengið enska
lega að fá leyfi til að fara úr
landi, en ferðin sjálf frá Berlín
til Kaupmannahafnar, sem
venjulega tekur 9 til 10 tíma,
tók mig 5 daga. Samgöngur
voru allar í hinni mestu óreiðu
og ýmsar krókaleiðir varð að
fara.
— Hvað dreif svo á daga
yðar eftir að þjer voruð komnir
til Kaupmannahafnar?
— Þar dvaldist jeg í fvo mán
uðí og voru endurfundirnir við
ættingjana þar mjög ánægju-
legir. Einnig mun jeg æfinlega
minnast með miklu þakklæti
fyrverandi sendifulltrúa íslands
í Kaupmannahöfn, Jóns Kvabbe
sem aðstoðaði mig á allan hugs-
anlegan hátt.
Heimkoman varð mjer eins
og öðrum Esjufarþegum ógleym
anleg. Það skygði þó mikið á
ánægjuna, að Bretar handtóku
hina fimm íslendinga og eru
tveir þeirra því miður enn í
háldi. Var jeg eins og fleiri
talsvert hugsandi er Esja var
stöðvuð á höfninni í Kaup-
mannahöfn þar sem jeg hafði
dvalið í 8 ár í Þýskalandi, en
alt fór þó vel, hvað mig snerti,
enda hafði jeg aldrei haft hin
minstu afskifti, hvorki af stjórn
málum nje hernaði.
Jeg tel heimkomuna, viðtök-
urnar og endurfundi við ætt-
ingja og vini eitt það besta, sem
fyrir mig hefir borið á lífsleið-
inni.
Kvenullarfrakka
og .ameríska KVENRYKFRAKKA í mörgum litum.
Verslunin REGÍÓ
Laugaveg 11.
t
•f
X
X
t
t
t
t
t
t
Húsgagnasmiðir — Trjesmiðir
Okkur vantar sveina á verkstæði, einnig unglings-
pilt til snúninga.
Ch SLL
JMU.
aóon. ocj
Þóroddsstöðum. — Sími 1029.
í:-,>,t**:,,:,*:**t**t**t*4”t**t**t~t**t**i**t,*t**í,*:,,t~t~:*,:**>*:,*>*>í'Mí**>*:M>*>4>*>*>*:~:**:**:",>":,,:",:**:**:-»>)
Louis Philippe
Cake Make-Up
Dry Skin Creme
Cold Creme
Púður.
:
>:••:••:•
'VVVVV'

J
t
t
V
X
►*:♦<♦*>
AUGLÝStNG ER GULLS ÍGILDI