Morgunblaðið - 28.04.1946, Side 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 28. apríl 1946
- RÆÐA FORSÆTISRÁÐHERRA
Framh. af bls. 5.
verðan tilgang er að ræða, sem
sanngjarnir menn hljóta að óska
að megi sem best lánast að fram
kvæma.
Eftir stendur þá það eitt,
hvernig framkvæmdirnar hafi
farið x'ir hendi. Iíefir stjórnin
leitast við að standa við ioforð
sín? Flefir stjórninni lánast að
komast áleiðis í áttina að settu
marki
Aðkoma stjórnarinnar var
örðug. Ilún tók við á miðju
þingi. Hennar biðu mörg vand-
leyst verkefni, sem enga bið
þoldu. Eitt fyrsta viðfangsefnið
var að sjá ríkissjóði fyrir 20
miljónum króna nýjum tekjum.
Það tókst, þrátt fyrir grund-
vallar-ágreining milli sttjórnar
flokkanna. Eftir það tók stjórn-
in röggsama forustu um alla
löggjöfina. Hún beitt sjer fyrir
miklum stuðningi við höfuð af-
vinnuvegi landsmenna og mikl-
um fjárveitingum þeim til
handa. Hún trýgði stórstígari
framkvæmdir í samgöngumál-
unum en nokkur dæmi voru
áður til, og henni tókst að ná
samkomulagi um margvíslega
merka löggjöf, er um langan
aldur mun bera vitni þeim
skilningi, velvilja stórhug og
bjartsýni, er verið hefir höfuð-
einkenni stjórnar-samstarfsins
frá öndverðu og fram á þennan
dag. Var meðal þeirra lagasetn-
inga lögin um Nýbyggingarráð,
en sú lagasetning hefir orðið
grundvöllur margs hins mikil-
vægasta, er síðar hefir gerst á
sviði löggjafar þióðarinnar.
0
Að afloknu vorþinginu stefndi
stjórnin ótrauð áfram að settu
marki. Varð bún í því skyni að
gefa út ýms bráðabirgðalög. —
Eru þeirra merkust lögin um
Búnaðarráð og verðlag land-
búnaðarafurða og lögin um tog,
arakaup ríkisins. Hefir Alþingi
nú fallist á þessar aðgerðir
ríkisstjórnarinnar, og verður
eigi umdeilt, að vel var á hald-
ið, er annars vegar tókst að
tryggja hagsmuni bænda, en
spara bó ríkissjóði 10—15 milj.
l^r. útgjöld, en hinsvegar að
tryggja íslendingum 30 nýtísku
togara. Var það happ, að eigi
skyldi hikað í því máli, og er
nú öllum ljóst orðið, að án rögg
samrar forustu Nýbyggínigar-
ráðs og ríkissttjórnar, hefðu ís-
lendingar ekki getað trygt sjer
þessi mikilvirkustu framleiðslu
tæki, sem þjóðin þekkir. fyrr
en eftir árslok 1948. Er og ekki
ósennilegt, að þau verði þá dýr-
ari, en jafnframt ef til vill hjá-
liðinn ?á tími, er mestar Hkur
eru á nagnaði af rekstri togar-
anna. — Svo sem kunnugt er,
munu hin fyrstu skipa þessara
afhent íslendir.gum í haust, en
hin síðustu næsta haust.
Á ÞESSU þingi hefir stjórnin
og flokkar hennar lagt fram
og fengið lögfest fleiri og merk-
ari þjoðnytjamál en nokkur
dæmi eru til. Má þar m. a.
nefna:
1. Frumvarp um raforku-
veitu ríkisins, er hnígur að því,
að þessi eftirsótíu lífsþægindi
verði látin öllum landsmönnum
í tje, eftir því, sem frekast er
hægt á sæmilega fjárhagsleg-
um grundvelli.
2. Frumvarp um nýbygðir og
límdnám, er tryggir sveitunum
a. m. k. 6 milj. krória rívisfram
lag á ári í 10 ár, til ræiktunar
og húsabygginga.
3. 100 miljón kr. lánveitingu
til nýbyggingu á sviði sjávar-
útvegsins, með 2%% vaxtakjör
um, í stað þeirra 6—8%. sem
útvegurinn lengst af hefir orðið
að greiða.
4. Frumvarp um alhliða að-
stoð til húsamygginga í kaup-
stöðum og kauptúnum, er fela
í sjer fullkomnari úrbætur á að
kallandi þörf á þessu sviði en
áður hefir verið stungið upp á
á Alþingi.
5. Ný allsherjar skólalöggjöf,
er endurskapar allt skólakerfi
landsins.
6. Ný tryggingarlöggjöf, sem
setur ísland á bekk mðð þeim
mannúðar- og menningarþjóð-
um, er hæst gnæfa í þessum
efnum. Er með löggjöf þessari
flestum þeim, er verst eru sett-
ir í lífsbaráttunni, veitt trygg-
ing gegn skorti. Eiga þannig
gamalmenni kröfu á ellilífeyri,
er nemur í Reykjavík tæpum
300 krónum fyrir einhleypa, en
yfir 450 krónum fyrir hjón, er
búa saman. En allt er trvgging-
arkerfið svo fullkomið að segja
má, að lagður sje grundvöllur
að tryggingu gegn sjúkdómum,
slysum, örorku og elli frá vöggu
til grafar. Eru að vísu enn
nokkrar eyður, sem í þyrfti að
fylla. Verður það vafalaust gert
þegar reynslan hefir sýnt, að
auðnast megi að standa undir
útgjaldahlið málsins.Er hjer um
að ræða löggjöf, sem vekur
fögnuð allra þeirra, er um
fleira hugsa en eiginn hag. Skal
fúslega játað, að nokkurs uggs
gegnir um gjaldgetu hins opin-
bera, í sambandi við kvaðir og
skyldur þessarar löggjafar. En
slíkt er ekki nýtt fyrirbrigði,
og munu allir góðgjarnir n^enn
af heilum hug óska þess, að
gæfa fylgi þessari löggjöf úr
hlaði, og vona, að henni hlekk-
ist ekki á, heldur megi hún
vaxa og dafna, þar til hún nær
að fullu þeim fagra tilgangi, að
sjá þeim borgið, sem útundan
hafa orðið í kapphlaupinu um
gæði lífsins. En þetta er frá
mínu sjónarmiði höfuðtilgangúr
laganna.
Verður þessi merka loggjöf
áreiðanlega skýrð við þessar
umræður af þeim, er til þess
eru færari en jeg, og skal jeg
því eigi orðlengja um hana.
JEG HEFI nú nefnt sex laga
bálka, er hver fyrir sig er svo
merkur, að nægja mundi til
þess að auka virðingu þess Al-
þingis, er lögin setti. Er því
eigi ofmælt, að þess Alþngis,
sem nú er að ljúka, mun lengi
minst með ágætum, er sama
þingið hefir sett öll þessi sex
merku lög. Hefir þingið þó
margt fleira stórra mála og
merkra lögfest. Nefni jeg þar
til m. a.:
1. Lög um 10 milj. króna fram
lag til landshafnar í Njarðvík-
um og Keflavík. Er hjer yerið
að bæta úr bráðii og vaxandi
þörf bátaútvegsins, en sem
kunnugt er, leita bátar hvaða-
næva af landinu til veiða í
Faxaflóa á vetrarvertíð.
2. Almenn hafnarlög, er fela
í sjer mörg stórmerk nýmæli,
er m. a. greiða fvrir bvggingu
hafna og hafnarmannvirkja
um land allt. Er það augljós-
lega mikið þarfamál, enda frum
skilyrði þess, að veLnýtist hinn
mikli nýi skipastóll, sem nú er
óðum að koma til landsins.
3. Nýr og fullkominn vegur
austur yfir fjall. Er ætlað, að
hann kosti 22 miljónir króna,
og verði lagður á 7 árum. Hef-
ir það mál verið á döfinni í
áratugi, en aldrei náðst um það
samkomulag fyr en nú. Er hjer
um stórfenglegustu samgöngu-
bætur að ræða, er dæmi eru
til hjer á landi, og sýnir eitt m.
a. þann stórhug, er ræður á-
kvörðunum núverandi vald-
hafa.
4. Löggjöf um nýtísku hótel
í Reykjavík. Er ætlað, að það
kosti 15 miljónir króna, og leggi
ríkið fram þriðja hluta, en
Reykjavíkurbær og Eimskipa-
fjelag Islands sinn þriðja hluta
hvort. Eru allir sem til þekkja
sammála um, að óumflýjanleg
nauðsyn kalli á byggingu þessa
hótels, og er þó þörf lands-
manna fyrir nýjar hótelbygg-
ingar engan veginn leyst fyrir
það.
■ 5. Bygging þriggja nýrra
strandferðaskipa, sem kosta
munu 7 miljónir króna. Er þar
leitast við að bæta úr þeim
vandræðum, er um langt skeið
hafa þ^akað alla þá, er komast
þurfa ferða sinna, eða flytja
vörur sínar hafna á milli á Is-
landi.
6. Lög um að reisa fyrir-
myndarbæ á Skagaströnd. Er
þar um tilraun að ræða, er síð-
ar mun þykja merkileg o£ sýn-
ir ef til vill betur en flest ann-
að viðleitni valdhafanna til að
láta gott af sjer leiða og hik-
leysi við forustu á þeim svið-
um, sem líklegt þykir að gagn
megi af hljótast ,en ekki eru
viðfangsefni einstaklinga.
7. Lög, er heimila ríkinu að
reisa tunnuverksmiðju.
8. Lög, er heimila ríkinu að
reisa niðursuðuverksmiðju. Er
hjer um nýmæli að ræða, sem
vænst er, að leiði til gagns og
reynist arðvænleg, bæði beint
og óbeint.
9. Lög um 34 miljón króna
ríkisábyrgð til viðbótar virkjun
á Soginu í því skyni að full-
nægja rafrpagnsþörf Reykja-
víkur, Reykjanesskagans og
Suðurlandsundirlendisins.
Samfara þessu hefir svo Al-
þingi með setningu fjárlaganna
veitt meira fje til verklegra
framkvæmda og eflingu at-
vinnulífsins en dæmi eru til.
Marga fleiri merka löggjöf
mætti minnast á. en þess gerist
ekki þörf. Jeg ætla, að nóg sje
talið, til þess að sýna og sanna,
að svo mikilvirkt hefir þetta
Alþingi verið, svo stórhuga er
nú löggjafinn, að ekkert þing
hefir verið háð á íslandi, er í
þessum efnum verður á nokk-
urn hátt borið saman við þetta
þing. Hafa stjórnarílokkarnir
að sjálfsögðu haft alla forustu,
en Framsóknarflokkurinn
mörgu eða flestu sýní andúð.
Sfjórnar-
framkvæmdír
JEG HEFI nú minst nokkuð
á lagasetninguna, frá því nú-
verandi stjórnariflokkar tóku
forustuna í sínar hendur. — A
sviði framkvæmdanna hafa tök
in einnig verið föst, enda full
nauðsyn, jafn mörg og örðug
viðfangsefni, sem að hafa steðj-
að.
Þegar stjórnin tók við völd-
um, haustið 1944, var allt í ó-
vissu um afurðasöluna. Samn-
ingar við Breta fjellu niður þá
um áramót, og vildu Bretar
ekki endurnýja þá. Af því
leiddi, að auk þess, sem full-
komin óvissa ríkti um verðlag,
þurfti stjórnin að sjá fyrir skipa
kosti til útflutnings alls ísfisks
frá landinu. Spáðu andstæðing
arnir þá miklu verðfajli og jafn
vel hruni. Skal sú saga ekki
rakin, en aðeins mirrst á, að í
stað verðf-allsins. tókst stjórn-
inni að hækka verð á nýjum
fiski til útflutnings um 15%.
Fór hún í þeim efnum eftir til-
lögum forustumanna Suður-
nesjabúa í útvegsmálum, en öll
hafði stjórnin verið sammála
um nauðsyn þess að bæta hag
útvegsins. Lánuðust allar þær
ráðstafanir furðu vel, og eru
misfellur þær, er á urðu, smá-
munir hjá því, er fjekst í aðra
hönd, vegna þessara aðgerða rík
isvaldsins. Náði stjórrfin síðar
samningum við Breta, er voru
svo miljónatugum skifti Hag-
kvæmari en þeir, er gilt höfðu
og spáðu þó stjórnarandstæð-
ingar verðfalli, en ekki verð-
hækltun. Er engum vafa undir
orpið, að myndun nýrrar stjórn
ar, er átti líf sitt undir því, að
bæta kjör almennings í landinu
átti sinn þátt í, að svo giftu-
samlega tókst til.
Og enn á ný tókst stjórninni
um síðustu áramót að gera ráð
stafanir til stórbættrar afkofnu
sjómanna og útvegsmanna, er
hún, samkvæmt tillögum um-
boðsmanna útvegsins, tók á rík
issjóð ábyrgð á nokkrum hluta
útflutningsvörunnar. Eru nú
horfur á, að eigi hljótist skaði
af fyrir ríkissjóð, og jafnvel
mögulegt, að enn sje í væridum
hækkandi verðlag á frystum
fiski, ef atbeina ríkisins kemur
til, þótt eigi sje ætlað, að því
fylgi áhætta fyrir ríkissjóð. —
Hefir ríkisstjórnin nýverið náð
frjálsu samkomulagi við hrað-
frystihúsin, sem tryggir sjó-
mönnum og útvegsmönnum upp
bætur á innlagðan fisk, ef verð
ið hækkar að mun, frá því, er
í öndverðu var ætlað. Hefir
það samkomulag nú verið lög-
fest. Þannig hafa afskifti rík-
isvaldsins af þessum málum,
bæði haustið 1944 og nú, orðið
til að stórbæta hag útvegsins
í heild.
Þá hefir ríkisstjórnin átt í
stöðugum samningum við önn-
ur ríki, í því skyni að tryggja
verslun og viðskifti og greiða
fyrir sölu útfl.afurða lands-
manna, við sem arðvænlegustu
verði. Hefir þannig verið samið
við Breta, Svía, Finna og
Tjekka. Er nú verið að semja
við Rússa og Frakka, en und-
irbúningur samninga við Belgi,
Hollendinga, ítali og Svisslend
inga. Þá er og ólokið samning-
um við Dani, vegna* niður-
fellingu sambandslagasáttmál-
ans og stofnunar lýð-
veldis á íslandi. Er hjer í mörg-
um efnum lagt inn á nýjar
brautir í því skyni að afla nýrra
markaða og tryggja hina eldi,
enda sýnt, að eigi nægir að afla
nýrra tækja, nema jafnframt
sje unnið að því að greiða á
alla lund fýrir sölu afurðanna.
Geta menn nú borið þess-
ar staðreyndir saman við full-
yrðingar Hermanns Jónasson-
ar um að ekkert hafi verið að-
hafst 1 þessum efnum, og haft
það til vitnis um málflutning
þessa hv. þingmanns.
Er þess enginn kostur að
rekja hjer þessa þýðingarmiklu
samninga, en rjett þykir að
geta þess, að líkur eru fyrir
stórhækkandi verði á síld og
síldarafurðum, einkum síldar-
lýsi, svo að ætla má, að síldar-
málið verði um 30 krónur á
næsta sumri í stað 18.50 í fyrra.
Allt eru þetta mikilsverð mál
er krefjast mikillar athugunar
og aðgæslu, og hefir ríkisstjórn
in þurft að leggja mikla vinnu
í skynsamlega lausn allra þess-
ara milliríkjasamninga.
Óteljandi önnur viðfangsefni
hefir orðið við að fást, þar á
meðal, og eitt hið mikilvægasta,
það, að tryggja vinnufrið í land
inu. Hefir það tekist með fáum
og tiltölulega smáum undan-
tekningum, og logaði þó allt 1
deilum og verkföllum, þegar
stjórnin tók við völdum. -Verð-
ur ávinningur þess fyrir þjóð-
arbúið seint of metinn.
Vinst hjer ekki tími til að
greina frekar en orðið er frá
samstarfinu ,en allir, sem eitt-
hvað skyn bera á þá hluti, geta
gert sjer í hugarlund, að í sam-
starfi flokka, er hafa mjög ólík
viðhorf til stjórnmálanna ligg-
ur mikil vinna að baki öllum
þeim örlagaríku ákvörðunum,
er stjórnarflokkarnir hafa tek-
ið á sviði löggjafar og fram-
kvæmda.
Að tekist hefir að lokum að
ná svo víðtæku samkomulagi,
sem raun ber vitni um, sannar,
að gengið er að verki með festu,
krafti og lægni, og að í herbúð-
um stjórnarliða ríkir sterkur
og almennur áhugi fyrir því, að
hinar stórhuga fyrirætlanir og
framkvæmdir stjórnarflokk-
anna kafni ekki í innbyrðis
ágreningi, heldur nái þær fram
að ganga, þjóðinni til farsældar
og blessunar um langan aldur.
JEG HEFI þá stuttlega drep-
ið á árangur samstarfs stjórn-
arflokkanna. Þjóðin verður nú
að dæma um, hvort henni líkar
betur eða miður. Við þann dóm
er holt að hafa til hliðsjónar
það, sem var og ekki síst það,
sem verið hefði, ef sú stefna,
sem Framsóknarflokkurinn nú
boðar, hefði ráðið. Kjarni henn-
ar er sá, að fyrst verði að lækka
allt kaupgjald í landinu Síðan
að ráðast í framkvæmdir. Að
sönnu aðhyltust Framsóknar-
menn kauphækkanir meðan
Framh. á bls. 7,