Morgunblaðið - 27.06.1946, Síða 9

Fimtudagur 27. júní 1946
MORGUNBLAÐI0
9
Eistland undir þrældómsoki Rússa
FYRIR nokkru var blaðamað
ur frá Morgunblaðinu staddur á
kaífihúsi hjer í bænum og
heyrði þá að þrír menn við
næsta borð töluðu saman á ein-
kennilegu tungumáli, sem vakti
forvitni hans. Vildi hann vita
hvaða tunga þetta væri og brá
sjer á tal við mennina Spurði
þá á ensku hvaða mál það væri
sem þeir töluðu og varð af eft-
irfarandi viðtal.
— Hverrar þjóðar menn eruð
þjer, og hvaða mál var þetta,
sem þið voruð að tala?
— Við erum sjómenn og
ræddum saman á móðurmáli
okkar, en það er Eistlenska.
— Þið eruð þá frá Eystra-
saltslöndunum.
— Já, við erum Eistlending-
ar. Víða getur maður hitt fólk,
sem ruglar Eistlandi og íslandi
saman. Og þegar við segjum
hvaðan við sjeum, þá segja
margir við því. Jú, einmitt, frá
íslandi, þessu norðlæga landi.
Það er mjög erfitt að útskýra
þetta fyrir fólki, — að þetta
sje ekki hvortveggja sama
landið.
— Mjer þætti gaman ef þið
vilduð segja mjer eitthvað um
föðurland ykkar. Fáir íslend-
ingar hafa komið til Eystra-
sáltslandanna.
— Það er nú heldur erfitt að
segja nokkuð þaðan núna, þar
sem þjáningar hafa gengið yfir
landið allt frá tímum fyrir þessa
nýafstöðnu styrjöld. Og þær
hafa verið miklar, og er alls
ekki sjeð fynr endann á þeim
enn. Fyrir síðasta stríð hafði
Eistland verið sjálfstætt síðan
1918 og var nefnt „Rebublic
Estonian11. Og lifðu íbúar lands
íns í friði og farsæld. Nágranni
okkar í austri voru hin voldugu
Sovjetríki, eða hið svo kallaða
bolsjevikka-Rússland. Og síð-
an hafa Rússar tvisvar sinnum
hernumið land okkar og við
höfum ekki getað fengið þaðan
neinar tæmandi fregnir, því
svonefnt „járntjald“ skilur yfir
ráðasvæði Russa frá öðrum hlut
um heims. Við höfum verið ár-
um saman burtu frá Iandi okk-
ar, sumir fóru þaðan meira að
segja fyrir stríðið.
— Og hvenær var land yðar
hernumið eða tekið í fyrra
skiptið?
Eistland var hertekið af Rúss-
um í fyrra skiptið árið 1940, það
er að segja á þeim tíma, þegar
styrjöld var milli Þýskalands
og Vesturveldanna, en Sovjet-
ríkin og Þýskaland Hitlers voru
bestu fjelagar, eða að minnsta
kosti fullvissuðu hvort annað
um að þau hefðu ekkert annað
en frið í hyggju. Hernámið var
framkvæmt þann 21. júní 1940.
Jeg mun aldrei gleyma honum.
Rússnesku hersveitirnar, —
rauði herinn hafði nokkrum
dögum áður farið yfir landa-
mæri okkar samkvæmt ein-
hverju samkomulagi, sem gert
hafði verið milli stjórnar okkar
í'og Sovjet stjórnarinnar. Sam-
kvæmt því samkomulagi máttu
rússnesku hersveitirnar fara
aðeins til þeirra stöðva, sem um
var samið, en Sovjetrikin vildu
einnig taka stjóm landsins í sín
ar hendur. Þann 21. júní um
morguninn brunuðu rússneskir
skriðdrekar inn í Tallinn, höf-
uðborg lands vors. Ráku rúss-
Viðtal við þrja eistlenska sjómenn
neskir hermenn alla verka-
menn út úr verksmiðjum og
urðu allir að fara í halarófu
inn í miðbæinn, og átti þar að
stofna til mótmælafundar gegn
stjórnarfyrirkomu.lagi landsins.
Jeg verð aftur að leggja áherslu
á það, að þetta var samkvæmt
skipun Rauða hersins, en ekki
samkvæmt skoðunum nje vilja
fólksins. Verkamennirnir gengu
við hlið rússneskra skriðdreka
þar til komið var á torgið í
miðri borginni, hið svonefnda
„Frelsistorg". Þegar allir voru
þangað komnir, klifraði rúss-
neskur foringi úr rauða hern-
um upp á skriðdreka og hjelt
þar ræðu, sem hann las upp af
blöðum. „Við verkamenn heimt
um vinnu og brauð. Við heimt-
um nýja stjórn, aðra stjórn fyr-
ir verkamennina o. s. frv. Þetta
gekk hálfa klukkustund, og það
var fyrsti hálftíminn í ,,frelsi“
Sovjetríkjanna. Það var ekkért
um það spurt, hvort verkamenn
vildu hafa þær breytingar sem
Rússar komu á, — þetta var
skipun frá Moskva, sem Rauði
herinn framfylgdi. Og þetta
„mikla frelsi“ þjakaði okkur
hverja stund meir, eftir því sem
tímar liðu fram. Daginn eftir
að landið var hernumið, stóð í
rússnesku blöðunum, ,,að eist-
lenskir verkamenn hefðu losað
sig úr viðjum kapítalismans og
þrælahaldi hans“. Það var
mikið grátið í Eistlandi á þess-
um dögum, en það kom ekki
alveg heim við frjettirnar í
„Pravda“. Og þetta var fyrra
hernám Rússa og það stóð fram
á haustið 1941, er Þjóðverjar
hernámu landið, því á þessu
ári byrjaði stríðið milli Sovjet-
ríkjanna og Þýskalands og
urðu Rússar þetta haust að
hörfa úr öllum Eystrasaltslönd-
unum og miklu af Evrópurúss-
landi líka.
— Ög hernámið sjálft?
— Þetta voru hryllilegir tím-
ar, hryllilegri en jeg get með
orðum lýst. Én til þess að geta
fengið einhverja hugmynd um
þessa tíma, verð jeg að reyna
að lýsa stjórn Rússa. En þetta
var svo langt að jeg efast um
að þjer trúið irðum mínum, því
venjulega er það svo, að þeir
sem ekki hefir reynt þrenging-
arnar eiga erfitt með að trúa
öllu um þær, þegar þeim er lýst.
Sumir halda að allt sem sagt
sje, sje stjórnmálaáróður. En
svona er nú sannleikurinn. Jeg
skal nú reyna að gera grein
fyrir atburðunum Straks eftir
hernámið tóku Rússar til starfa
á tveim sviðum. Þeir mögnuðu
áróður. Loforð þeirra voru
meiri en óskir nokkurs manns.
Þeir lofuðu hærra kaupi, betri
lífsskilyrðum, meiri mentun og
aliskonar fríðindum. Og allt
ótti þetta aðeins að vera fyrir
verkamennina, en í Sovjetríkj-
unum sögðu þeir að allir væru
verkamenn, — líka bankastjór-
arnir og iðnjöfrarnir!? — En
öll þessi loforð þeirra voru
pappírsgögn, sem aldrei var
dreymt um að framkvæma.
Þeir efldu ógnarstjórn. Hún
var meiri og harðari, en við
höfðum getað gert okkur grein
fyrir. Handtökurnar byrjuðu
um leið og hernámið hófst og
altaf var verið að handataka
menn allan hernámstímann á
enda. Og það voru ekki aðeins
forvígismenn þjóðarinnar og
efnamennirnir. sem teknir voru
höndum, heldur líka margir
verkamenn. Venjulega voru
handtökurnar framkvæmdar að
næturlagi og fólkið dregið út
úr rúmum sínum. GPU-menn-
irnir, sem framkvæmdu hand-
tökurnar sögðu glottandi við
fólkið að þeir hefðu þann heið-
ur að fara með það á stöð
NKVD rússnesku leynilögregl-
unnar. Þetta fólk sem var hand
tekið, hafði ekkert af sjer gert
anr.að en hafa sínar skoðanir,
en þó kom sjaldan neitt af því
aftur til heimila sinna. Enginn
var öruggur um sig, hvort hann
myndi ekki verða tekinn í nótt,
eða þá næstu nótt og farið með
hann til lögreglunnar rúss-
nesku.
Þessar ógnir náðu hámarki
sínu dagana 13. og 14. júní 1941,
á þessum tveim dögum voru
handteknar 66 þúsundir manna
í landinu, meðal þeirra öldung-
ar og kornbörn. Allt þetta fólk
var sett á járnbrautarvagna,
fjölskyldurnar skildar að; karl-
ar settir í.sjerstaka vagna, kon
ur og börn í aðra. og síðan var
ferðinni heitið til Síberíu.
Þetta var allt miklu hrylli-
legra en því verði með orðum
lýst. Járngrindur voru fyrir
gluggum og dyrum allra vagn-
anna, og voru þar engin þæg-
indi, ekk^rt drykkjarvatn nje
salerni. Margir dóu á leiðinni,
en áfram var haldið, •—- til
Síberíu. — Og því verð jeg að
bæta við, að jeg hef hvergi
kynnst jafn miklum mun á á-
róðri og veruleika, eins og hjá
Rússum. Hið svonefnda frelsi
var aðeins til á pappírnum, og
ritstskoðunin ákaflega ströng.
Altaf er stagast á því í útvarpi
að verkamennirnir í Sovjetríkj-
unum lifi frjálsu og hamingju-
sömu lífi, og sjeu tíðum að
krefjast þess, ,,að vinnudagur-
inn sje lengdur“. Raunveru-
leikinn er samt sá, að verka-
menn Sovjetríkjanna eru sár-
fátækir og lifa við slík kjör,
að það er varla hægt að gera
sjer þau í hugarlund. Fyrir kaup
sitt geta þeir ekkert fengið
nema brýnustu nauðsynjar, og
árið 1945 um jólaleytið var
vinnudagurinn í Leningrad frá
12—14 klukkustundir.
— Og þýska hernámið?
— Var mjög svipað því rúss-
neska. Þó var þar einn munur
á. Þjóðverjarnir höfðu enga
Síberíu, — og hvert gátu þeir
þá flutt fólkið. Annars mátti
segja að hernámin líktust hvort
öðru eins og tveir vatnsdrop-
ar.
— Og þýsku fangabúðirnar.
Þaðan hefir heyrst svo margt
hryllilegt?
— Það er allt saman satt. Á
þeim stöðum bar margur eak-
laus maður beinin. En líka var
mikið um slíkar fangabúðir í
Sovjetríkjunum, líklega fullt
eins mikið og í Þýskalandi.
— Það voru nýjar fregnir.
Hvaðan vitið þjer það?
— Má jeg kynna. Þetta er
fjelagi minn, sem var í 8 mán-
uði í þýskum fangabúðum, en
þessi fjelagi minn hjerna var
hálfan fimmta mánuð í rúss-
neskum fangabúðum. Við höf-
um reynt sitt af hverju og vit-
um allir að þetta eru engar
ýkjur. Við vitum orðið hvað er
raunveruleiki og hvað áróður.
— Og hvenær hernámu svo
Rússar Eistland í annað sinn?
— Það var um haustið 1944.
Þá hörfaði þýski herinn á burt.
Og síðan vitum við mjög lítið
um föðurland okkar. Á þeim
tímum flýði þaðan hver sem
mögulega gat. Þetta voru skelfi
legir tímar. Allir sem gátu flýðu
land, ríkir og fátækir, embættis
menn og verkamenn, ungir og
gamlir, konur og börn. Fólkið
flýði á skipum, á fiskibátum og'
róðrarbátum. Fæstir gátu tek-
ið nokkuð annað með sjer, en
fötin, sem þeir stóðu í. Mikill
hluti þessa fólks komst til Sví-
þjóðar, nokkrir til Danmerkur,
einnig fáeinir til Finnlands, en
margir fórust líka á leiðinni.
I lok þessa árs tilkynnti rúss-
neska útvarpið, að um 130.000
eistlenskir bændasynir væru á
leiðinni til Rússlands, til þess
að hjálpa til við viðreisn hinna
eyddu bygða Sovjetríkjanna
sem „sjálíboðaliðar“. — Við
höfum fyrir löngu kvnnst slíkri
„sjálfboðavinnu“ og vitum
hvernig hún er.
Þetta sögðu eistlensku sjó- •
mennirnir. Þeir hafa mikið
reynt, verið hraktir burt úr föð-
urlandi sínu, og fara nú um
höfin landlausir, en ættjörð
þeirra er í fjötrum, sem þeir
vita ekkert, hvenær verða
leystir.
Danska landsliðið
gegn Islendingum
er nú skipað
í því eru sex sem kepplu gepn
Svíum á sunnudaginn og unnu.
SAMKVÆMT skeytum, sem borist hafa frá Khöfn,
hefir stjórn danska knattspyrnusambandsins nú valið
í landslið það, sem á að leggja af stað til íslands með
Dr. Alexandrine þann 10. júlí n. k. en búist er við að
þeir leggi aftur af stað heim flugleiðis þann 24. júlí.
— Eru í liðinu 6 af þeim mönnum, sem sigruðu Svía
á sunnudaginn var, en hitt allt kunnir knattspyrnu-
menn. Ýmsir gátu ekki komið vegna útgjalda og tíma-
leysis. Varamenn eru 7, flest landsliðsmenn. Var lið
þetta valið í fyrrakvöld.
Liðið er þannig:
Ove Jensen (B 93)
Poul Petersen (AB) Aksel Petersen (KFIJM)
Ivan Jensen (AB) L. Nielsen (Frem) H. Bronée (ÖB)
Karl A. Hansen (AB) Áage R. Jensen (AGF)
L. Sörensen (B93) K. Christiansen (Frem) H. Lyngsaa
(KB)
V aramennirnir.
Varamenn eru þessir: Eg-
on Sörensen (Frem), lands-
liðsmarkmaður Dana um
mörg ár, Knud Bastrup Birk
(AB), vinstri bakvörður í
landsliðinu 3 undanfarin ár,
Olaf Carstensen (Fremad
Amager), Vilhelm Andersen
(OB), Jörgen ’W. Hansen
(KB), einhver sá innherji
danskur, sem • best þykir
»byggja“ upphlaupin, Knud
Lundberg (AB) einn kunn-
asti knattspyrnumaður Dana
nú um stundir, aðallega fyrir
tæknikunnáttu og ritverk um
knattspyrnu. Hann er íþrótta
ritstjóri blaðsins Informa- Landsliðið sjálft.
tion og ljek á móti Norðmönn I Ove Jensen, sem verður í
um síðast og Svend Harder marki, er nú talinn besti
(AGF), sem leikið hefir í markmaður Dana og ljek
Jandsliðinu nokkra leiki og hann bæði móti Norðmönn-
er tahnn jafnhæfur hvar sem um og Svíum. Það gerði líka
er í sókninni. | Framh. á bls. 11
Karl Aage Hansen.