Morgunblaðið - 25.01.1948, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 25. janúar 1948,1
Nýjar vinnsluaðferðir síldar
Öll verðmæt efni fullvinnast — Eng-
in úrgangsefni valda óþægindum
Stutt greinargerð frá
Kveldúlfi
EINS og ýmsum er kunnugt,
þá hafa aðstandendur síkiar-
verksmiðjunnar á Hjalteyri
sent Síldarverksmiðjunefnd
.Tteykjavíkurbæjar og öðrum
aðilum, sem hafa haft undir-
búning með höndum að stofn-
un ■ síldarverksmjðj u í Reykja-
vík, greinargerð um nýja að-
ferð til vinnslu á síld ásamt
áætlunum með samanburði á
binni nýju vinnsluaðferð við
|>ær aðferðir, sem áður hafa
verið notaðar.
Til þess að gefa almenningi
fullar upplýsingar um þetta
mál, þá hefur Morgunblaðið
fengið eftirfarandi greinargerð
frá h.f. Kveldúlfi:
Efnatapið.
Þar sem íbúar Reykjavíkur
ottast mest í sambendi við starf-
•rækslu síldarverksmiðju í ná-
gcenni bæjarins er hin alkunna
ólykt, sem hingað til hefur fylgt
|>essum iðnaði.
Með mjög kostnaðarsömum
ráðstöfunum er hægt að vernda
bæjarbúa íyrir. óþægindum af
þessum völdum, jafnvel þótt
núverandi vinnsiuaðferð sje
notuð. En málið hetur aðra stór
um alvarlegri hlið.
Ólyktin og annar óþrifnaður
í sambandi við iðnað.inn stafar
frá úrgangsefnum, sem tapast
við vinnsluna. Með núverandi
vinnsluaðferð á síld tapast hjer
á landi milli 20 og 30% af þur-
efni síldarinnar og 2—3% af
lýsinu.
Þurefnið, sem tapast, er aðal-
lega eggjahvítuefnasambönd og
erlendar fóðurrannsóknir benda
til þess. að "þessi efni eða fylgi-
efni þeirra sjeu að sumu leyti
verðmætari sem fóðurefni held-
ar en síldarmjölið. sem fæst við
framieiðsluna.
I íslensku síldarmjöli eru
8—10% af fitu (iýsi). Með til-
liti til vörugaéða er æskilegt að
fítan í mjölinu sje sem minnst,
Með núverandi markaðsverði
fæst um það bil þrisvar sinnum
hærra verð fyrir hvert kg. af
lýsi heldur en mjöii. Liggur þá
í augum uppi, að frá fjárhags-
legu sjónarmiði er það tjón að
fi\an í mjölinu sje mikil.
Rannsóknir á Hjalteyri.
Rannsóknir, sem gerðar hafa
verið á Hjalteyri, benda til þess
að 1/6—1/5 hluti af þurefnis-
töpunum norðan lands stafi frá
geymslu síidarinnar í skipum
og í þrórn. Meðan ekki eru
fundnar betri aðferðir til
geymslu á síldinni en þær, sem
nú eru notaðar, verða þessi töp
ekki umflúin, Litlar tilraunir
hafa farið fram í þá átt, en þó
xná minna á hinar athyglisverðu
tiJraunir Gísla Halldórssonar
með kælingu á síldinni.
Hinn hluti tapanna, þ. e.
•4/5—5/6 hlutar af þurefninu,
sém fer forgörðum, stafar bein-
línis frá þeirri vinnsluaðferð,
sem nu er notuð eg verður ekki
umflúin meðan hún er í notkun
nema að nokkru leyti, og þá
með kostnaðarsamari viðbótar
vinnslu'á frárennslisvatni verk
smiðjunnar, svokölluðu lím-
v|ini. Úr því er t. d. unnið í
Bþndaríkjunum efni, sem nefnt
hlfur verið soðkjarni á ís-
lepsku.
Fylgst með nýjungum.
Af hálfu h.f. Kveldúlfs hefur
undanfarir, ár veríð fylgst með
nýjungum á sviði sildariðnaðar-
ins, eftir því sem kostur hefur
verið á í þeim löndum, þar sem
þessi iðnaður fer fram í stór-
um stíl, svo sem í Bandaríkjun-
um og Npregi. Jafnframt hefur
verið rekir. tilraunastarfsemi í
sambandi við verksmiðju
fjelagsins á Hjalteyri í því
skyni, að endurbæta vinnslu-
nðferðárnar, m. a. voru þar
gerðar tilraunir með framleiðslu
á soðkjarna 1945. Gekk sú starf-
semi að ósk.um, en af ýmsum á-
stæðum, esm hjer verða ekki
raktar, þótti ekld ráðlegt að
ráðast í þessa framleiðslu.
Fitan uppleyst.
Undanfarin ár hefur sú að-
ferð ruft sjer mjög til rúms við
vinnslu á jurtafeiti úr fræjum,
að leysa feitina upp með upp-
lausnarefnum, sem síðan eru á-
samt lýsinu skilin frá þurefn-
inu (mjölinu). Þessi aðferð hef-
ur í seinni tíð lítið verið notuð
við framleiðslu á lýsi úr fiski
eða fiskiafurðum, vegna þess
að vatnið, sem er í þessum hrá-
efnum, veldur örðugleikum við
vinnsluna. Okkur hefur lengi
verið það ljóst, að þessi að-
ferð, sem nefnd er á ensku
„solvent extraction“, mundi
vera hin ákjósanlegasta, ef tak
ast mætti að losna við vatnið
úr síldinni án hráefnistapa.
'Þetta vandamál e" nú leyst með
norskri uppfindir.gu til þurrk-
unar á síld með aðferð, sem
vernduð hefur verið með einka
leyfum bæði hjer á landi og
erlendis.
Aðferðir tengdar saman.
Með því e.ð tengja þessar tvær
aðferðir saman, hefir verkfræð-
ingum fjelagsins tekist að finna
vinnsluaðferð fyrir síld, þar
sem ekkert fer forgörðum af því
lýsi eða föstum efnum, sem í
hráefninu eru. Víðtækar til-
raunir hafa farið fram, bæði á
Hjalteyri og erlendis, með þessa
nýju vinnsluaðferð og er nú
málum svo komið, að engin
vandkvæði eru á að vinna síld
í stórum stíl með íienni.
Undirbúningur á Hjalteyri.
H.f. Kvtldúlfur hóf síðastlið-
ið vor undirbúning að bygg-
ingu slíkrar verksmiðju með
fyrirhuguðum afköstum 5000
mál á sólarhring. og átti hún
að vera tilbúin til starfrækslu
nú í sumar. Þessar framkvæmd
ir stöðvuðust af bví, að ekki
fjekkst erlendur gjaldeyrir til
kaupa á nauðsyniegum vjelum.
H.f. Kveldúlfi hefur tekist
að fá leyfi þeirra aðila í Noregi,
sem eiga einkaleyfisrjettindin á
fyrrnefndri þurrkunaraðferð á
síldj til þess að hagnýta að-
ferðina við síldarvinnslu á Is-
landi og er það bundið því, að
fjelagið hafi einkarjett til þess
að nota uppfindinguna. Þó hafa
hinir norsku eiokaleyfishafar
nú fallist á, að fleiri aðilum
væri gefinn kostur á að kynn-
ast aðferðinni og e. t. v. nota
hana.
Með tilliti til þeirrar þýðing-
ar, sem bætt nýting hráefnanna
í síldariðnáðinum hefur fyrir
þjóðarbúskap íslendinga, þá
hefur fjelagið talið rjett að
kynna aðferðina fyrir þeim aðil
um, sem nú eru að undirbúa
stofnun að síldarvinnslu hjer í
Reykjavík, áður en lagt er
stórfje í kaup á vjelum, sém
hætt er Við að sjeu að verða
úreltar.
Samanburður á mis-
munandi aðferðum.
Voru því gerðar samanburð-
aráætlanir um stofnkostnað
reksturskostnað og verðmæti af
urða, er fengjust úr Faxaflóa-
síld, ef síldarverksmiðjur yrðu
bygðar í nágrenni Reykjavík-
ur. Aætlanir þessar eru miðað-
ar við 5000 og 10000 mála síld-
arverksmiðjur og gerður sam-
anburður á eftirfarandi tilfell-
um. í fyrsta lagi verksmiðjum,
sem nota núverandi vinnsluað-
ferð einungis, í öðru lagi sams-
konar verksmiðjur með vinnslu
á soðkjarna úr límvatninu og
í þriðja lagi verksmiðjum, er
vinna eftir hinni nýju aðferð.
Aætlanir þessar hafa verið
sendar þeim aðilum, er hafa
með höndum undirbúning að
byggingu síldarverksmiðju í
Reykjavík, ennfremur ríkis-
stjórninni og bæjaryfirvöldum.
Með nýju aðferðinni fæst
væntanlega úr hverju máli af
síld, sem unnin er, mjöl ca
28,3 kg. í stað 24,6 kg., lýsi
18.5 kg. í stað 16,1 kg., ef not-
uð er núverandi aðferð.
Mýölið mundi væntanlega
innihalda 1% fitu í stað ca 9%
og 81% eggjahvítasambönd í
stað 71%, ef unnið væri með
núv. aðferð. Vinnsla á límvatni
mundi gefa nálægt 12,9 kg. af
soðkjarna pr. unnið mál, ef hún
yrði tekin upp í sambandi við
núverandi vinnsluaðferð.
Verð á síldarmjöli fer sem
kunnugt er eftir því, hve mik-
ið e.r af eggjahvítuefnum í því.
Ef gert er ráð fyrir að útflutn-
ingsverð afurðanna sje £ 100
pr. tonn af lýsi, £ 30 tonn af
mjöli miðað við 65% eggja-
hvítuefna innihald, og verð á
soðkjarna 450 kr. pr. tonn, þá
verða útflutningsverðmæti af-
urðanna úr hverju síldarmáli,
sem unnið er eftir nýju aðferð-
inni kr. 76.00 í stað 63.10, ef
unnið er með þeirri núverandi.
Með framleiðslu á soðkjarna
hækkar útflutningsverðmæti
afurðanna pr. mál úr kr. 63.10
í kr. 68.80.
10 miljóna munur.
Ef síldveiði í Hvalfirði og |
Kollafirði verðyr framvegis með(
svipuðu mót'i og verið hefur í
vetur, ætti 10.000 mála síldar-
verksmiðja í Reykjavík að geta
unnið að mnnsta kosti 800 þús.
mál yfir vertíðina. Með sama]
afurðaverði og reiknað er með
Framh. á bls. 8
Skattaframtölum ber að
skila fyrir 31. janúar
_ i
Uppfýsingar fyrir almenning frá
framtalsnefnd
Á MIÐNÆTTI 31. janúar er frestur til þess að skila skatt-
íramtölum útrunninn. En samkvæmt eignakönnunar lögunurn
ber öllum sem einhverja eign eiga að telja fram, hvort heldur
það eru einstaklingar, fjelög eða sjóðir. Þann sama dag rennur
einnig út frestur til skráningar á handhafaveðbrjefum.
Framtalsnefnd boðaði blaða-
menn á sinn fund. * gær og gaf
þeim ýmsar upph/singar þessu
varðandi.
Eins og að undanförnu ber
mönnum að skila skattframtöl-
um sínum fyrir 1. febrúar n.
k., en nú er þess að gæta, að
allir, sem einhverja eign eiga,
eru framtalsskyldu- í sambandi
við eignakönnunina, þótt ekki
sje um skattskyldu að ræða.
Þeir sem telja sig þurfa að fá
frest til að skila framtölum sín-
um, skulu í því sambandi snúa
sjer til viðkomandi skatta-
nefnda.
I þetta skipti verða því öll
fjelög að telja fram, t. d. stjórn-
málafjelög, kvenfjelög, góðgerð
arfjelög, verkamanna- og fag-
fjelög, skemmtifjelög o. s. frv.,
sem sagt öll fjelög, sem ein-
hverja eign eiga.
Allir sjóðir eru á sama hátt
framtalsskyldir, hver sem til-
gangur þeirra er; og þótt þeir
njóti skattírelsis.
Þann 31. janúar rennur einnig
út frestur til skráningar á hand
hafaverðbrjefum .
Skráning á verðbrjefum þess
um fer fram í bönkunum og
utibúum þeirra, hjá sparisjóð-
unum í Keflavík, Hafnarfirði,
Reykjavíkur og nágrennis, Akra
nesi, Borgarnesi, Siglufirði, Ak-
ureyri og Sparisjóðj Norðfjarð-
ar, auk þess annast skráningu
þessa allar skattanefndir og
skattstjórar utan Reykjavíkur
og skrifstofa Framtalsnefndar-
innar, Lindargötu 9A, í Reýkja-
vík.
Algengustu handhafaverð-
brjefategur.dir og því skrásetn-
ingarskyldar eru, t. d. Veðdeild
arbrjef, Stofnlánadeildarbrjef
sjávarútvegsins, Hitaveitu-,
Rafmagnsveitu- og Sogsvirkj-
unarbrjef Reykjavíkurbæjar,
Ríkisskuldabrjef, Síldarverk-
smiðjubrjef, Skeiðfoss- Anda-
kílsár- og Laxárvifkjunarbrjef,
skuldabrjef ýmissa bæjarfjel.,
bygginga- og samvinnufjelaga
og Verkamannabústaða, hlut-
deildarskuldabrjef, víxlar og
hlutabrjef einstakra manna og
fjelaga.
Hjer hafa aðeins verið taldar
upp nokkrar algengustu tegund-
ir skráningarskyldra handhafa-
verðbrjefa, en það, sem sker úr
um skráningarskyldu verð-
brjefs, er, hvort það hefur ver'ð
gefið út eða framselt til hand-
hafa, þá er verðbrjefið skráning
arskylt.
Á það skal bent, að þeir, sem
eru skuídarar handhafaverð-
brjefa, ciga að ganga úr skugga
um, þegar þeir greiða skuld
sína eða afborgun af henni, að
skuldabrjefið sje stimplað með
stimpilmerki eignakönnunnar-
innar, en öðrum kosti er þeim
óheimilt að inna greiðslur sínar
af hendi.
Um ávísanir útgefnar fyrir
31. des. s.l. gildir það, að eftir
31 jan. n.k. er öllum innlausnar
stofnunum óheimilt að innleysa
þær.
Eigendur innstæðna í bönk-
um, sparisjóðum og innlána-
deildum samvinnufjelaga skuluí
gefa yfirlýsingar til staðfesting-
ar á eignarheimild sinni, jafn-
vel þótt innstæðan sje skráð 5
fullt nafn og heimilisfang eig-
andans.
Þessum yfirlýsingum skal lok'
ið fyrir 1. mars n.k., en sjálfsagt
er fyrir fólk að hafa lokið þessu
áður en skilað er skattframtöl-
um, svo að samræmi verði milli
franltalsins og yfirlýsingarinnar
til peningastofnunarinnar.
Á framtalseyðublaðinu er re5t
ur fyrir hverja innstæðu, og
verður það borið saman við inn-
stæðuyfirlýsinguna.
Innstæður á sparisjóðsreikn-
ingum, sem ekki ná kr. 200,00.
þarf ekki að gefa yfirlýsingu
um, en skylt er að sjálfsögðu að
telja þær fram eins og aðrac
eignir.
BrjeS:
Húsnæðismél Líknar
í DAGBLOÐUM bæjarins eru
þau ummæli höfð eftir Jóni Axel
Pjeturssyni bæjarfulltrúa, frá
bæjarstjórnarfundi 15. þ. m., að
Hjúkrunarfjelagið Líkn hefði
fengið fjárhagslega aðstoð til
starfsemi sinnar, sem hún hefðí
farið fram á og væri það
því sök fjelagsins, að hafa ekki
útvegað Ungbarnaverndinni
betra húsnæði, endo myndi ekkí
standa á auknum greiðslum úr
bæjarsjóði til þessara þarfa. Jeg
tel þessi orð í garð stjórnar Líkn-
ar ómakleg og lýsa vanþekkingu
bæjarfulltrúans á rekstri heilsu-
verndarstarfsemi. Stjórn fjelags-
ins hefir gert ítrekaðar tilraunir
til þess að útvega hagkvæmara
húsnæði, en það hefir ekki tek-
ist. Jeg hefi einnig rætt máliS
við fyrverandi og núverandi borg
arstjóra. Þegar ^velja á húsnæði
fyrir slíka startsemi, kemur
margt *til greina. Það þarf að
vera miðsvæðis í bænum,- á fyrstu
hæð, staður fyrir geymslu á
barnavognum og margt fleira
mætti upp telja.
Bæjarfulltrúunum ætti að vera
öðrum fremur kunnugt um hús-
næðisvandræði bæjarins á mörg-
um sviðum. Jeg veit ekki betur
en að sjálf Bæjarstjórn Reykja-
víkur hafi undanfarið verið á
hrakhólum með fundarstað og
ætti þó að Vera auðfundnari staS
ur til slíkra fundahalda en stað-
ur sem fullnægir heilsugæslu
ungbarna og barnshafandi
kvenna.
Jeg vil nota tækifærið til þess
að benda bæjarfuliírúunum á, að
mál þessi komast ekki i sæmi-
legt horf fyr en reist verður hjer
Heilsuverndunarstöð, og verður
að hraða þeirri byggingu eins og
auðið er. Hjúkrunarfjelagið Líkn
hefir haft umsjón margþættrar
heilsugæslu fyrir Reykjavíkur-
bæ um mörg undaníarin ár. Starf
semin hefir vaxið ár frá ári, og
erfiðleikarnir þar með. Umsjón-
ir i þágu heilsugæslu, heimilis-
hjúkrunar og aðstoðar hjá sæng-
urkonum er unnið án teljandf
Frh. á bls. 11.