Morgunblaðið - 07.07.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudagmn 7. júll 1948.
ftlORGUNBLAÐIÐ
Bjarni Benediktsson, utanríkisráðherra:
(Jtanríkisþjónustan hefur aflað markaða
Viðfangsefni utanríkis-
þjónustunnar
Verðbólgan kemur víðar fram
en einungis varðandi fjárhag
ríkisins, í auknum sköttum, út-
þenslu ríkiskerfisins og ýmiskon
ar höftum og þvingunum, seru
menn eiga erfitt með að sætta samningum við einstaklinga er-
sig við. Hún hefur einmg nk lendis> þyí að þpir kaupa vöruna
áhrif á utannkisverslunina, og ■ auðvitað ekki hærra en heims.
fyrir útflutningsvörurnar
Velferð íslendinga háðviðreisn Evrópu
kem jeg þá nokkuð að þein
þætti mála, sem mjer hafa sjer j
staklega verið falin, en það eru:
utanríkismálin.
Er jeg tók við starfi utanríkis
ráðherra, hafði jeg að vísu gerl
mjer grein fyrir, að verilegur
þáttur þess starfs hjer á landi
væri skipti af sölu afurða lands-
manna. Jeg hafði þó hugsað, að
meginþátturinn væri annar, sem
sje sá, að taka ákvarðanir um
höfuð stefnumið, gæta afstöðu
okkar til annara ríkja, taka á-
kvarðanir um afstöðu á milli-
ríkjaráðstefnuin, fylgjast með
starfsemi sendiráða og annað
slikt. Hafði jeg ekki gert mjer
Ijóst áður en jeg kynntist því af
daglegu starfi, að íslenska utan
ríkisráðuneytið er nú í raun og
veru orðið stærsta heildsalan,
sem nokkurntíma hefur starfað
á íslandi. Ekki í þeim skilningi,
sem kommúnistarnir, hinir á-
köfu áróðursmenn fyrir frægð
minni, talfæra, að við sjeum
alltaf .að keppast við að selja
landið, heldur hitt, að nærri því
allar útflutningsvörur lands-
manna eru nú seldar fyrir beina
milligöngu utanríkisráðuneytis-
ins, sendiherranna og annara
starfsmanna þess.
Ríkisafskipti af út-
f lutnings versluninn i
nú óumflýjanleg
Sjálfur hefi jeg aldrei f mgist
við verslun og hefi sannast sagt
rótgróna vantrú á því, að em-
bættismenn, sem aldir eru udp
með annað fyrir augum, eða
nefndir skipaðar stjórnmála-
mönnum, fáist mjög mikið við
þau mál. Jeg hefði því ekkert
kosið fremur en að geta ýtt þess
um störfum af mjer og ráðu-
neyti því, sem ;'eg ber ábyrgð á.
Raunin hefur því miður orðið
sú, að þetta hefur verið ófram-
kvæmanlegt. Veldur þar um
tvennt:
1 fyrsta lagi innanlandsástand
íð hjer. Á meðan sá háttur er,
að ríkið ábyrgist verð sumra af-
urðanna langt yfir það. sem
raunverulegt markaðsverð er
erlendis, verður ríkið auðvitað
mjög, að hafa hönd í bagga með
sölu afurðanna. Er þess þá ao
gæta, að eítir ríkisábyrgð
mundi ekki vera óskað nema af
þeirri ástæðu, að á frjálsum
markaði erlendis fá menn ekki
það verð, sem þeir þurfa. Ef
þeir fengi það þyrfti engín rík
isábyrgð til að koma.
Fá verður meira en
heimsmarkaðsverð
Ríkinu er því fenginn sá
vandi, að það verður að annast
um sölu afurðanna og verður að
reyna að fá verð, sem er hærra
heldur en hið almenna markaðs
markaðsverð segir til um, held-
ur verður að gera um þetta
stærri heildai samninga þar
sem hvert ríki um sig, er kaupir
“ j vöruna, tryggir sjer annaðhvort
eða hvorttveggja, að það fái
aðra íslenska vöru til viðoótar
við þá vöru, sem greidd er yfir
verð fyrir þá vöru, sem það þarf
á að halda með viðhlítandi verði
— eða það geti selt aðrar vörur
í staðinn fyrir þessa vöru og þá
með tilsvarandi hærra verði yfir
heimsmarkaðsverði og sú ís-
lenska vara er, sem keypt ei
með slikum hætti.
í einstökum tilfellum er að
vísu hugsanlegt, að slík vöru-
skipti geti tekist fyrir milli-
göngu einstakra kaupsýslu-
manna. En þegar þetta er orð-
inn einn megin þáttur í sjálfri
utanríkisverslun landsins, eins
og nú er hjá íslendingum, er ó-
mögulegt að koma þessu fram
í svo ríkum mæli sem þarf nema
með milligöngu íslenska ríkisins
við önnur ríki.
Dæmi af nokkrum
löndum
Nægir í þessu sambandi að
minna á sölur okkar nú í ár og
í fyrra til Englands, þegar Eng
lendingar kaupa svo og svo mik
ið af hraðfrystum fiski með yfir
verði gegn því að fá svo og svo
mikið af síldarlýsi, að vísu með
háu verði, en þó nokkuð lægra
verði, en hægt er að fá fyrir það
a.m.k. í einstökum sölum á
heimsmarkaðinum.
Alveg sami háttur var um söl
urnar til Rússlands, bæði 1946
og 1947.
Á hinn bóginn eru svokallaðir
clearingsamningar (vöruskipta-
samningar), sem gerðir hafa ver
ið t.d. við Tjekkóslóvakíu Hol-
land, Frakkland, Pólland, og
fleiri lönd. Þá kaupa þessi lönd
af okkur vörur gegn því að við
kaupum af þeim vörur og ei
vitað, að verðlagið í báðum til-
fellum er hærra en heimsmark
aðurinn segir til um.
Á meðan við höfum óeðlilega
hátt verð á verulegum hluta
framleiðsluvöru okkar, er þess-
vegna óumflýjanlegt af íslands
hálfu, að ríkisafskipti verði aí
útflutningsversiuninni.
iiU'
það Bandaríkjam., sem enn hafa drýgst hefur reynst fyrir Island
hinn gamla sið. En bæði er tak að versla við fyrr og síðar sem
MiIIiríkjaverslnnin
í moíum
Úrslitaþýðingu í þessu efni
hefur þó ekki vilji okkar sjálfra
eða sá háttur, sem við höíunTá
málefnum okkar, heldur vilji
þeirra, sem við eigum skipti
við.
Áður fyrri var sá háttur a
hjá flestum ríkjum, sem við ís
lc.ndingar höfðum einnig hjá
okkur, aít bein ríkisafskipti
komu ekki til. Nú er sá háttur
verð. Þessu verður ckki náð með. óvíða viðhafður. Aðaiiega eru
markaður markaður í Bandaríkj
unum fyrir framleiðsluvöru okk
ar, og hitt, að sá markaður sem
þar er, nýtist ekki til hlýtar
m. a. vegna mjög hárra tolla,
sem þar í landi eru, en einkum
vegna þess, að verðlag þar er
miklu lægra en við þurfum á að
halda á meðan verðbólgan geys
ar hjer innanlands.
Það er þvi harla takmarkað,
hvað við getum selt í frjálsum
sölum til þess lands eða ar.n-
ara.
Það er nógsamlega kunnugt,
að ísland er ekki eina landið,
sem er í vandræðum með við-
skiptamál sín um þessar mund-
ir. Því fer fjarri, að þjóðirnar
hafi sigrast á afleiðingum heims
styrjaldarinnar síðari, því segja
má, að öll eðlileg milliríkjaversl
un sje nú í molum. 1
Úrræðin allsstaðar aukin
afskipti ríkisins
Sú staðreynd er einmitt ein
af helstu orsökunum til Mars
halláætlunarinnar svonefndu.
Þjóðir Evrópu hafa bæði
þurft aðstoð til þess að endur-
reisa atvinnuvegi sína inn á við
og koma milliríkjaviðskiptun •
um í rjett horf. En meðal helstu
orsakanna til þess, að Bandarík
in hafa tekið upp þá víðsýnu
stefnu, sem í Marshalláætlun-
inni felst, er einmitt sú, að öðr-
um þjóðum reyndist í vaxandi
mæli örðugt, eða ókleift, að
halda uppi frjáisum viðskiptum
við þau.
Til viðbótar þessu kemur svo,
að eftir stríðið hefur mjög vax-
ið að áhrifum sú skoðun, að rík
in ættu sem mest að hafa með
höndum viðskiptamál. Enda má
nú segja, að á meginlandi
Evrópu og í Bretlandi, siti: víð-
ast sósialistiskar stjórnir við
völd, eða stjórnir, sem styðjast
að meira eða minna leyti við
jafnaðarmenn eða kommúnista.
Af þessum ástæðum hefii
reynslan orðið tú, að í Bretlandi
og á meginlandinu er víðast
miög örðugt að hafa víðtæk við
skipti nema með milligöngu rík
isstjórnanna. Þær hlutast til um
hvað \eypt er til landanna og
vilja ekki gera þau kaup, eða
heimila þau, ncma ámóta mikið
sje keypt af vcrum frá beim í
staðinn, og þá því miður, sjer-
staklega af þeim vörum, sem
erfitt er að selja á frjálsum
markaði.
sje Bretlandi, þá er reynsla okk
ar þar sú, að heimild til að selja
ísfiskinn á fiskmörkuðum þar
er bundin við leyfi stjórnarinn-
ar, sem veitt er í viðskiptasamn
ingum. Af útiendum þjóðum
hafa íslendingar þar yfirleitt set
ið fyrir. Þó að það hafi aldrei
verið berum orðum tekið fram,|varið með kauP' sem hver
nóg af öllu því amstri, sem sam
fara er því, að flestar vörusel-
ur úr landinu cru orðnar mtlli-
ríkjamál, sem píjórnirnar sjálf-
ar verða að haia skipti af.
En eins og jeg sagði áður er
staðreyndin sú, að jafnvel þó aö
ástandið í innanlandsmáliira okk
ar væri slíkt, að þessi afskipti
yrði umflúin, scm hæpið er eins
og sak-ir standa, þá er engin von
til þess á meðan míllMkjaversl-
unin í Evrópu er méð þeim
hætti, sem nú er.
| Þess þarf ekki að geta, að
mikill tími hlýtur að fara í ■ lík
ar aígreiðslur, jafnvel bó að
'þeim væri ekki sinnt af kappi.
Og ætíð hlýtur að verða ágrdin
ingur urn, hvemig til tekst t
hverju einstöku tilfelli.
j Þannig er því auðvitað einnrg
ein-
liggur í hlutaiins eðli, að for-
stakur kaupsýslumaður gerír, en
rjettindi íslendinga geta ekki munurinn er sá’ að bar er ekki
staðist lengur en þeir sýna Bret allt gerí 1 allra manna *****
i nrr lírrmin Ki *í nhH rn m i 1/i^t
um a. m. k. sanngirni í móti.
Aðrár aðalvöiur, sem við selj
um til Bretlands, eru nú s’ldar-
lýsi, síldarmjöl og hraðfrystur
fiskur. Allt þetta kaupir ríkis-
stjórnin breska og hún vil! ekki
kaupa hraðfrysta fiskinn a.m.k.
nema hún fái síldarlýsi sam-
hliða. Þá verða íslendingar ó
móti að áskilja sjer heimild til
vörukaupa í Bretlandi á ýmsum
vörutegundum, svo sem kolum,
stálvörum, veiðarfærum og öðru
fleiru, sem ekki mundi fárt út-
flutningsleyfi fyrir þaðan nema
með atbeina ríkisstjórnarinnar.
Erfiðari samningar
Hverjum sem um það hugsar,
er því ljóst, að slíkir samningar
geta ekki komist á nema fyiir
beinan atbeina ríkisvaldsins ís-
lenska. Ýmsar minniháttar vör
ur er hægt að selja í Bretlandi
án milligöngu stjórnarinnar og
þó oftast ekki nema stjórnin
hlutist til um, heint eða óbeint,
að leyfi fáist. Aftur á móti er
innan þessa ramma hægt að
kaupa mikið af vörum í Eng-
landi án beinnar stjórnarmilli-
göngu, en auðvitað yrði slík
verslun óframkvæmanleg, ef við
hefðum ekki aflað gjaldeyrisins
með þeim stóru stjórnarsamn-
ingum, sem gerðir hafa verið
Ennþá þvingaðra er þetta í
mörgum meginlandslöndunum,
þar sem nákvæmlega er með því
fylgst, að seldar vörur og keypt
ar standist að verðmæti nokk-
urnveginn á, eða a.m.k. víst hhit
fall sje þar á milli og hver ein-
stök vara fæst ekki útflutt nema
með sjerstöku stjórnarleyfi og
að um það hafi helst verið sam
ið í allsherjarsamningum ríkj-
anna í milli. Enda er ekki laun
ungarmál, að verð á slíkurn vör-
um er oft á tíðum miðað við
það, sem við setjum á aðalút-
flutningsvörur okkar til þess
lands, sem þá cg þá á í hiu
og liggur því ekki jafn nxikið
undir gagnrýni, enda oftast nær
minna í húfi en í þeim stóvu
samningum, sem rikið verðnr nú
að gera.
Samningaimir við Breta
eru bestir
Ef við tökum dæmi af bvi
landi, sem þó er einna frjáls-
legast í þessum efnum og heilla-
Mikil vinna
Það þarf ekki að eyða orðum
að því, að slíkir verslunarhættir
eru æði þunglamalegir og jeg
held, að engar ýkjur sjeu, ao
jafnvel þeir í ríkisstjórninni,; haía verið, má deiJa o;
sem hlynntastir eru ríkisafskipt! um
um af verslunmni, hafi íengi.31
Mörgum að þakka
Auðvitað æua jeg mjer ekkí
að kveða upp oóm um, hvernig
til hefur tekist þann tíma, sem
jeg hefi veitt þessum málum
forstöðu. En þó að jeg íjáifur
hafi enga sjerþekkingu í þessum
efnum vil jeg fullyrða, að ýrns-
ir starfsmenn utanríkisráðuneyt
isins, bæði hjer á landi og í
sendiráðunum víðsvegar, hafa
unnið að þessum málum af fá-
dæma kappi og áhuga.
Þá hefi jeg og reynt að hafa
samráð við flesta þá menn, sem
mesta reynslu og þekkingu hafa
í þessum málum og þarf ekk-i að
taka fram, hversu ómetanlegui*
styrkur hefur t. d. verið að rái>
um og störfum formanns Sjálí
stæðisflokksins, Ólafs Thors.
sem jeg hefi ekki aðeins ótelj-
andi sinnum Jeitað tiJ. um per-
sónuleg ráð, heldur einnig feng
ið til þess að sinna hinúm vanda
sömustu samningum, svo sem
að ljúka sámningunurn viil
Breta nú nýverið. En þar tókst
að ná því einstaka ákvæði, a<5
Bretar skuldbinda sig til að
kaupa af okkur mikið magn af
síldarlýsi fyrir gott verð en vi3
þurfum ekki að segja til fyrr en
í haust, hvort við viljum selja.
Getum við því notað tírnann
þangað til til að afla okkur hag
stæðara verðs, ef kostur er.
Margir fleiri oiga og .kinu
hiut að máli um hversu iil tek
ist hefur og yrði of lar.gt að
telja þá alla upp.
MarkaÖa aflað víðar
en áður
En þó að jeg vilji ekki dærna'
um árangurinn af því starfi,
sem jeg ber aöal ábyrgð'ma á,
er óhjókvæmilcgt að benda á,
að á árunum cftir stríð hetun
teldst að afla islenskum afurð-
um markaða víðar en r.okkiu
sinni áður. Urn marga :
stökum samnir.gum, sern
voruskiptasamnmge
Framh. ú
■ r\-
ðh*
inic
vi3
. 6’.