Morgunblaðið - 24.12.1948, Page 8

8
■11
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 24. des. 1948.
VIKVERJI SKRIFAR:
EINU SINNI var Austurvöll-
ur einna líkastur Ijónabúri í
dýragarði, girtur háum járn-
fleygum, sem fáir strákar í
Reykjavík þorðu að klifra yfir.
Þá stóð þar stytta Bertels Thor
valdssen, sem nú er í Hljóm-
skálagarðinum, en Jón Sigurðs-
son á stjórnarráðsblettinam.
Reykjavíkurunglingar þeirra
daga rendu sjer á sleðum hvar
sem brekku var að fá og ótt-
uðust fátt meira í þessum
heimi, en að Þorvaldur pólití
kæmi og tæki af þeim sleðann
þeirra. — Það var í þá góðu
gömlu daga, þegar eins evris
stykkin kostuðu ekki nema tvo
aura.
Þá var Kaplaskjólið ennþá
upp í sveit. Vatnsmýrin langt
úti í buskanum, í augum vest-
urbæinga að minsta kosti, en
Sundlaugaferð tók okkur, sem
heima áttum fyrir vestan Læk,
allt upp í hálfan dag, með
sjálfsögðu dundi inn með sjón-
um, í hæfilegri fjarlægð og
mátulega stórum krók til að
verða ekki á vegi strákanna í
Bjarnaborg, sem við kölluðum
„hrekkisvín“, en sem fengu
sömu útreið, ef þeir voguðu
sjer fáliðaðir svo mikið sem
vestur að Duus, eins og við átt-
um von á innfrá hjá þeim
Flest er breytt.
ALTAF Á JEG bágt með að
skilja Reykvíkinga, sem koma
heim eftir langdvalir erlendis
og halda því fram í blaðavið-
tölum, að ekkert hafi breyst. —
Reykjavík sje alveg eins og hún
var fyrir 20—30 árum. í aug-
um okkar, sem höfum alið hjer
allan okkar aldur hefir flest
breyst, nema Oddur Sigurgeirs-
son og hafnarhausarnir, en þeir
voru líka bygðir 1913, eða um
það leyti, sem þeir voru að fæð
ast, sem koma hjer við sögu.
Það kann að líta svo út, að
jeg sje að gera leik að því að
taka frammi fyrir sjera Bjarna
Jónssyni, með því að gera til-
raun til að setja niður á papp-
írinn nokkrar endurminningar
frá uppvextinum hjer í höfuð-
borginni. — En þessi frásögn
er frá þeim tíma, sem hann
segir ekki frá, — löngu, löngu
síðar. — Reykjavík var borg,
þótt hún hefði helmingi færri
íbúa en hún hefir nú og enga
strætisvagna til að rífast um,
en Knútur Zimsen borgarstjóri
stjórnaði sjálfur umferðinni.
Geirstúnið var víðátta mikil,
þar sem nú er Garðastræti,
Bárugata og Öldugata og þar
sem við uppalningarnir í Grjóta
þorpinu áttum örugt athvarf
mestan hluta ársins, nema þeg-
ar beljunum hennar frú Zoéga
var hleypt út á vorin og bygðu
okkur út af þeim sælurteiti.
Sparsemisalda á
jólaföstu.
Og jólin komu til okkar eins
og annara unglinga á sínum
tíma með sínum áhyggjum og
sinni gleði. — Og það voru
einmitt jólin og jólaundirbún-
MirLningar frá æskuárunum
„.... Sýningargluggar verslanna bæjarins höfðu mikið að-
dráttarafl fyrir unglinga....“
ingurinn hjá okkur, sem átti að
reyna að segja frá hjer og er
þar með komið að efninu.
Það er örðugt að segja hve-
nær jólin byrjuðu hjá okkur
Reykjavíkurkrökkunum í þá
daga. Það voru ekki bara jóla-
dagarnir sjálfir, sem töldust til
jólanna. — Vafalaust hefir það
verið með jólaföstunni. — En
það var farið að hugsa til þeirra
löngu fyrr.
Jólaundirbúningurinn byrj-
aði með sparsemisöldu og ó-
stjórnlegri gróðafíkn. — Það
var aðalatriðið að vinna sjer
inn aura og leggja þá fyrir til
þess að geta bæði keypt sjálf-
um sjer og þeim sem manni
þótti vænt um einhverja jóla-
gjöf. Þá urðu allir strákar alt
í einu ljónviljugir að fara í
sendiferðir í von um, að fá fyr-
ir þær nokkra aura. — Síðustu
dagana fyrir jól sá maður sig
aldrei úr færi, að hlaupa bæj-
arleið, nema fyrir eina ná-
grannakonuna, sem hafði þann
undarlega sið, að hún greiddi
aldrei hærra en 1 eyri fyrir
sendiferðina, hvort, sem hún
var löng eða stutt. — Þar við
bættist, að hún bjó á þ:iðju
hæð í stærsta húsi hverfir-ins
og kallaði á okkur krakkana út
um gluggann hjá sjer. — Þegar
skræk rödd frúarinnar barst
j niður á götuna, flýttu flestir
krakkar sjer í felur.
Algengasti atvinnuvegurinn
var blaðasala. En til þess að
geta stundað hana urðum við
sumir að fá sjerstakt leyfi
heima. — Þetta var hreint
ekki óarðbær atvinnugrein þeg
ar vel gekk. — Blöðin kostnðu
fimm og tíu aura og sölulaun-
in voru eftir því 1 eyrir, eða
tveir á blað. — Það var með
öðrum orðum hægt að vinna
sjer inn þetta frá 10 og upp í
25 aura á dag — og stundum
meira ef nokkrir aurar fjellu
til hjá góðum blaðakaupanda,
sem var þá ekki að bíða eftir
að fá helminginn af 10 aurum
til baka. —
I.
Eh það kom fyrir, að mað-
ur misreiknaði sig og að h'tið
var eftir í sölulaun begar skil-
að var. Og þá fór gamanið
af. —
Þegar allt var sent
heim.
ÖNNUR aðalatvinna fyrir jól-
in og eftirsótt, var að koniast
að sem sendill í verslun. —
Helst matvöruverslun, því upp
úr því var mest að hafa og
helst sendla þörf. — En bæði
var, að ekki var hlaupið að
því að fá slíkt aukastarf og svo
voru margir um boðið.
í þá daga var alt sent heim,
sem menn vildu úr verslun-
um. Jafnvel einn eldspýtu-
stokkur eða mjólkurdós. Bílar
voru þá sjaldgæfir og nærri ó-
þektir til slíkra nota sem sendi-
ferða. Jeg man vel eftir fyrsta
sendiferðabílnum, sem kom til
„Liverpool“-verslunar. — Það
þótti mikil nýung og er við
skiftamennirnir frjettu, að það
væri kominn bíll til sendiferða
urðu þeir uppástöndugir. Þá
var innanbúðar í Liverpool
gamansamur náungi. Einu sinni
skömmu eftir að bíllinn kom
var hringt úr næsta húsi og
frú ein bað um að senda sjer
þegar í stað eina mjólkurdós,
en það lægi mikið á og hún
gæti ekki beðið.
Gárunginn gat þá ekki setið
á sjer og svaraði í keskni:
„Því miður frú, verður dá-
lítil bið á því að við getum
sent, því bíllinn var að leggja
af stað með einn eldspýtustokk
vestur á Seltjarnarnes“.
En það var fleira en aurarn-
ir einir, sem gerðu sendlastöð-
urnar eftirsóknarverðar 1 þá
daga. — Hillur allar í verslun-
um voru troðfullar af vöium
og hinu mesta góðgæti og vöru
geymslur allar. Sendlainir
höfðu þau sjerrjettindi, að fá
að vera fyrir innan borð og f jell
þá margur bitinn til, bæði
frjáls og ófrjáls.
Ekki þurfti að óttast skömt-
unina, því að hún var ekki til
— Eini skamturinn fyrir utan
aspírinsskamt, sem við heyrð-
um talað um, strákarnir, var
hundaskamtur. — En það var
eitthvað, sem var aðeins fyrir
fullorðna, en mjög í hávegum
haft, því að þá var áfengisbann
í þessu landi. , ‘
Misjafnar viðtökur.
SENDLARNIR þeyttust um
bæinn þveran og endilangan
með hjólhesta, handvagna eða
sleða, þegar færi var þannig.
Og vinnutíminn var oft lang-
ur, þegar fyrst var farið að af-
greiða pantanir eftir lokunar-
tíma, síðustu dagana fyrir jól-
in. Viðtökurnar hjá viðskifta-
vinunum eins margvíslegar og
mismunandi og fólkið, sem far-
ið var til með vörur. — Sums-
staðar skammir fyrir að koma
seint og með alt vitlaust, sem
pantað hafði verið, annarsstað-
ar hlýtt viðmót. Heit kaka ef
stóð á jólabakstrinum, eða ann
að góðgæti og jafnvel skilding
ur í þokkabót.
Komust margir strákarnir
fljótt upp á lagið með það
hvort það borgaði sig að bera
sig aumlega, blása í gaupnir
sjer, eða sjúga aumingjalega
upp í nefið, á eldhúströppun-
um. En það gat haft hin furðu-
legustu áhrif ,að vera sem ves-
ældarlegastur á svipinn, ef hitt-
ist á fólk með hjartað á rjett-
um stað.
Og nú eftir að komin eru orð
in í málið, sem sjaldan heyrð-
ust þá, eins og t. d. verslunar-
jöfnuður, skilur maður ekkert
í hvernig hægt var að flytja
inn alt það góðgæti, sem þá
var á boðstólum flest árin. __
Ávextir allskonar, nýir niður-
soðnir eða þurkaðir. Krydd ai
óllum tegundum, sælgæti, hnet
ur og möndlur. — En engin
skömtunarskrifstofa. Hagfiæð-
in er undarleg vísindagrein, þv:
lengra, sem menn komast í
þeim fræðum, þess erfiðar:
virðist vera að lifa og láta alt
standast á, eins og t. d. það
sem menn kalla nú verslun-
arjöfnuð.
En það væri að gefa rangi
hugmynd um jólaundirbúrúnf
okkar Reykjavíkurstráka í
þessum árum, að segja ein-
göngu frá aurasöfnun fyrii
blaðasölu og aðdrætti í bú mis-
jafnlega geðgóðra viðskiftavin;
nýlenduvörukaupmanna.
Það var margt annað sen
kom til greina.
Útsögunaráhuginn.
UM EITT SKEIÐ gekk útsög-
unaráhugi mikill hjá ungling-
um þessa bæjar og þá ekki sís
á jólaföstunni. Familie Journal-
en, danska heimilisblaðið
flutti þá fyrirmyndir af ýms-
um dýrgripum, sem handlægn-
ir strákar gátu sagað út í krrss-
við, eða annan kjörvið og lím
saman. Það voru kínverskar
brýr, sem hægt var að nota sem
bókastyttur, fagurlega gerðir
rammar, eða saumakörfur og
blaðahillur. Þá þóttist enginn
maður með mönnum, sem ekki
átti sög og önnur nauðsynleg
verkfæri. En ekki er mjer grun
laust, að sumir foreldrar hafi
gert það með hglfum hug. að
hafa þessa skrautgripi uppi við
í stofum sínum, þótt sumir
væru það vel gerðir, að engin
skömm var að þeim.
Þá þurfti að gera jólapoka og
jólaskraut, sem var tiltölulega
auðvelt að búa til með hveiti-
lími úr þar til gerðum örkum,
sem fluttust í öllum regnbog-
ans litum frá útlöndum.
Fjölbreyttir sýningargluggar
SÝNINGARGLUGGAR versl-
ananna höfðu mikið að-
dráttarafl fyrir unglinga bæj-
arins og ekki síst tvo síðustu
sunnudagana fyrir jólin er ióla-
sveinar sýndu kúnstir sírnr í
sýningargluggunum, eða apa-
kettir og sprellikarlar, sem
hneigðu sig í gríð og erg, skotr-
uðu til augunum, eða jafnvel
tóku upp góðgæti og báru að
vörum sjer, voru til sýnis inn-
an um allan jólavarninginn. —
Jafnvel jólapottar Hjálpræðis-
hersins á götunum voru nauð-
synlegt atriði í jólaundirbún-
ingnum, sem gáfu ótvírætt í
skyn, að jólin væru að nálgast.
Og loks leið að þeim degi, að
kennarinn sagði jólasöguna í
síðasta tímanum fyrir jólin í
barnaskólanum og nemendurn-
ir fóru heim með „jólagjöfina“
undir hendinni, en það var jóla-
hefti frá dönskum skólabörnum
að okkur var sagt og venjulega
með mynd af Maríu með barnið
á forsíðunni.
Þá var ekki langt eftir til
sjálfra jólanna.
Tvent var það, sem við strák
arnir hlökkuðum til, eftir að
við vorum orðnir það stálpaðir,
að við fengum að fara einir í
baðhúsið til að fá jólabaðið. Þá
voru baðherbergi ekki til nema
í íbúðum örfárra heimila og all-
ir þyrptust í Baðhús Reykjavík-
ur. Þar var ös síðustu dagana
■ fyrir jólin og biðin oft löng.
En sú bið borgaði sig til að fá
að busla í baðinu. 20 mínútur
voru ætlaðar hverjum manni,
en venjulega var búið að banka
nokkrum sinnum, áður en við
komum úr baðinu. Þetta var
svo mikil tilbreyting frá bal-
anum heima á hverjum laugar-
degi, en í baðhús fengum við
ekki að fara, nema fyrir stór-
hátíðar. — Og svo var það jóla-
klippingin hjá rakara. Það var
nú viðburður, einkum eftir að
snoðklippingunni lauk og mað-
ur fjekk að hafa topp og láta
skifta.
Jólafötin voru keypt í Vöru-
húsinu, hjá L. H. Miiller, eða
í Haraldarbúð, nær undantekn-
ingarlaust „matrosaföt“ og alt-
af heldur við vöxt.
Framh. á bls. 9