Morgunblaðið - 08.02.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 8. febrúar 1949.
Minningarorð um Guðmund
ú Stóru-Hofi
FRÁ HEKLUHRAUNUM norð-
an Rangárvalla, teigir auðnin tvo
mikla helfingur til suðvesturs nið
ur vellina, það eru sandarnir
Helluvaðssandur og Geitasandur.
Hinn síðarnefndi gengur svo
nærri Eystri-Rangá, að hann nær
alveg að henni við Djúpadal þar
sem þjóðleiðin liggur yfir ána, en
upp með ánni verður nokkur
landræma gróin á milli auðnar
að norðvestan og árinnar að suð-
austan. Heldur ómerkileg land-
xæma virðist ferðamanninum er
víkur af þjóðleiðinni og heldur
upp með Rangá, svo sem leið
liggur á mörkum sands og grasa.
Á þessari grónu ræmu eru bæ-
irnir Stóra-Hof syðst, Minna-Hof.
Stokkalækur og Keldur noraust-
ast. Það er eins og einhver ,,hul-
inn verndarkraftur“ hafi verið
hjer að verki, eins og víðar á
landi voru. Ef til vill verndar-
kraftur hinna blátæru Rangár,
sem niðar við nes og eyrar og
„keldna“ þeirra er í hana falla
en það eru bergtærir lækir und-
an hinum nálægu hraunum.
Mikill Ijómi hvílir yfir nafni
sveitarinnar: Rangárvellir, ijómi
sögu og landkosta, víðáttu og
glæsimennsku. En nú virðist
fljótt á litið mjög vera brugðið
til hins verra frá þeim tima, er
Oddi var besta brauðið á íslandi,
og svo langt til seilst. að veiting
þess lá undir erkibiskupsstólinn
í Niðarósi.
En Rangárvellir eru ekki allir
þar sem.þeir eru sjeðir og auðn-
anna gætir mest við fyrstu sýn.
Sveitin er ekki bara saga og
sandar. Lengi hefur sveitin verið
sveit landvarna og sjálfstæðra og
gildra banda er buðu erfiðleikum
birginn og bjuggu að sínu. Fræg
er vörnin á Keldum og alltaf
leikur andi drenglundar Ingjalds
um þann stað. En Stóra-Hof er
höfuðbólið og landnámsjörðin.
Þaðan hefur nú um fjóra tugi ára
verið stjórnað landvörnum og
landnámi Sunnlendinga í mörg-
um greinum.
Nú er brotið blað í þeirri
sókn og vörn.
Árið 1909 keypti fullorðinn
Rangæingur, Guðmundur Þor-
bjarnarson Stóra-Hof og hóf þar
búskap vorið 1910. Guðmundur
var þá þegar nokkuð reyndur til
athafna og hafði áður lagt land
undir fót. Stundað sjóróðra á
Suðurnesjum, hákarlaveiðar og
farmennsku í Vestmannaeyjum,
bókband í ísafoldarprentsmiðju
og verslunarstörf í Vík austur.
Og þar í Mýrdalnum festi hann
ráð sitt, giftist Ragnhildi Jóns-
dóttur Einarssonar oddvita á
Hvoli og hóf búskap á þeirri jörð
1895. Guðmundur var því hvorki
einn síns liðs nje óreyndur, er
hann settist að á Stóra-Hofi. í
Mýrdalnum hafði hann tekið
mikinn þátt í málum sveitar sinn-
ar og almennum fjelagsmálum.
Þar var hann barnakennari um
skeið, formaður Búnaðarfjelags
Dyrhólahrepps, í hreppsnefnd og
oddviti hennar, en síðar hrepp-
stjóri. Vann að stofnun rjóma-
bús og var formaður þess og
stofnaði nautgriparæktarfjelag.
Hann var fyrsti formaður Kaup-
fjelags Vestur-Skaftfellinga. Að
bindindismálum vann hann þar
mjög mikið, enda voru þau æ síð-
an eitt mesta hjartans mál Guð-
mundar. I Mýrdalnum tók hann
einnig þátt í stofnun þess bænda-
fjelags, er hann varð síðan mest
riðinn við, Búnaðarsambands
Suðurlands og tók sæti í stjórn
þess frá upphafi.
»
Starfsreynslu flutti Guðmund-
ur með sjer að austan og tam-
inn starfshug, en það sem mest
var um vert, þaðan flutti hann
konu. sína, er hvorki skorti rnann-
dáð nje vilja að styðja bónda sinn
í starfinu og það á þann hátt, er
kom sjer best, að geta verið bæði
húsmóðir og húsbóndi á stóru
heimili, ef því var að skipta svo
að Guðmundur þhrfti aldrei að
kvíða heimkomunni, þótt honum
yrði tafsamt utan heimilisins.
Á Rangárvöllum byrjar heim-
komni sonurinn nýjan starfsferil,
en þó sem beint og eðlilegt á-
framhald reynsluáránna í Mýr-
dalnum. Hann tekur við for-
mennsku búnaðarfjelags sveitar-
innar 1917. Tekur við formennsku
Búnaðarsambands Suðurlands ár-
ið 1916, er deildarstjóri og stjórn-
arnefndarmaður i Sláturfjelagi
Suðurlands. Guðmundur er einn
stofnenda kaupfjelagsins Þór og
formaður þess frá byrjun, 1935.
Hið sama er að segja um Fiski-
ræktarfjelag Rangæinga er stofn
að var 1935. Á Búnaðarþingi á
hann sæti 1919—37 sem fulltrúi
Sunnlendinga. Þar við bættust
sveitarstörf, svo sem í hrepps-
nefnd, sóknarnefnd, skattanefnd,
fóðurgæsla, og sýslufundir ann-
að veifið. Svo og nefndarstörf: í
Skeiðanefnd 1929, í bændaskóla-
nefnd o. fl. Nú kom sjer betur.
að húsfreyjan sá um það, að
Guðmundur á Stóra-Hofi þyrfti
ekki að vera „veðurtepptur
heima“ vegna bús og barna, er
störfin kölluðu.
Að öllum skyldustörfum gekk
Guðmundur með festu og dugn-
aði, ekki ávallt í fullu samlyndi
við hvern samferðamann, er
verða vildi, en með ósvikinni
karlmennsku og trúsemi við þann
málstað er hann hafði valið sjer.
Heima á Hofi þreifst búið og
blómgaðist, sandinum var bægt
frá, túnið stóraukið og rafstöð
reist. Vjelakostur var aukinn og
ný vinnubrögð upp tekin Allt
með öryggi og hófsemi Um
auð var ekki að ræða, en jafna
og góða afkomu studda elju og
árvekni, þar sem engin nýjung
er stökk út í óvissuna, en miklu
fremur uppskera starfs og íhug-
unar.
í þriðjung aldar var Búnaðar-
samband Suðurlands óska-fóstur-
barn Guðmundar á Stóra-Hofi.
Á þeim tíma hafa átt sjer stað
miklar breytingar með þjóð vorri,
ekki hvað síst á Suðurlandsundir-
lendinu. Ótalin eru spor og ómök
Guðmundar vegna sambandsins.
Þá voru hvorki taldir tímar nje
miðað við ákveðnar hættur Það
var einskis manns meðfæri að
vera alltaf og alstaðar í farar-
broddi, en víða kom formaður
sambandsins við, og þegar sann-
færingin bauð var ekki legið á
liði sínu, hvað sem árunum leið.
Guðmundur varð 75 ára, hann
varð 80 ára og 85, það gilti einu.
Það var sjálfsagt að hamra á því,
sem fram átti að ganga og ýta
á þá, sem yngri voru.
Nú er starfinu lokið. Dvölin á
Stóra-Hofi er á enda. Þeir sem
störfuðu með Guðmundi Þor-
bjarnarsyni lengur eða skemur,
geyma, hygg jeg, allir góðar
minningar um samstarfið, bæði
um samtök, og átök, þegar á milli
bar. Minningar um starfsglaðan
mann og vígreifan, góðan dreng
og manndómsmann í blíðu og
stríðu.
Jeg kynntist ekki Guðmundi á
Stóra-Hofi fyrri en hann var
kominn um sextugt. Ekki vorum
við ætíð sammála um þá hluti,
er kynnin leiddu okkur að. Mjer
fanst hann stundum þungur fyrir
og tregur til þess að ganga inn
á þau sjónarmið er jeg vildi láta
gilda. En jeg mat Guðmund því
meira sem jeg kynnúst honum
lengur, hinum miklu og auðsæju
kostum hans, og einnig göllum
hans, sem mjer fundust vera. Og
jeg mat hann, og met liðinn, mest
fyrir það að hann hafði eðli til
þess og efni á því að vaxa með
samtíð sinni, sem þó varð svo
löng og breytileg. Mjer fannst
jafnvel að aldurinn gerði honum
auðveldara að ganga á hönd mikl
um nýjungum, ekki af elliværð,
heldur oft með ótrúlegum eld-
móði og bardagahug. Gangan
þyngdist en hugurinn var ódeig-
ur. Orðtak hans, „það er einmitt
það“, hljómaði af sömu festu og
íeginleik er rök voru rædd og
úrræði athuguð. Viðkynningin
við Guðmund varð mjer til vaxt-
ar allt til hins síðasta, og mjer er
ljúft að minnast hennar.
Guðmundur á Stóra-Hofi var
mikill ferðamaður. Hann átti
mestan hlut að tveimur bænda-
förum Sunnlendinga til Norður-
lands 1920 og 1938 og tók sjálfur
þátt í síðari förinni. 85 ára gam-
all brá hann sjer í kynnisför
austur á Fljótsdalshjerað. Síð-
asta samstarf okkar Guðmundar
var varðandi bændaför sunn-
lenskra bænda til Noregs síðast-
liðið sumar. Að henni átti hann
frumkvæðið og horyim ber heið-
urinn af þeirri merkilegu nýjung,
þótt lítt hafi því verið á lofti
haldið, og jafnvel minna hjer
heima heldur en í Noregi, eins
og raun ber vitni. Með aðdáun
og gleði minnist jeg bess er hinn
hálfníræði öldungur starfaði að
því, og ýtti á mig og bændur
sína, að gera upp sakir fararinn-
ar á síðastliðnu hausti, á þann
hátt að hvergi væri ósnoturlega
frá horfið. Og vjer, sem tókum
þátt í förinni munum formann
Búnaðarsambands Suðurlands, er
hann fylgdi oss á flugvöllinn í
Reykjavík árla dags 19. júní og
kvaddi oss og hvatti um leið og
vjer tókum flugið. Enn skyldi
gera átak til að auka heiður og
frama sunnlenskra bænda. Örugg
ur og þjettur á velli stóð hann í
morgunsvalanum ókvíðinn um
árangur gjörða sinna, æfður að
brjóta braut og ýta á eftir þar
er þurfti. Þannig minnumst vjer
samferðamenn Guðmundar hans,
minnumst hans og þökkum sam-
fylgdina fyrr og síðar.
★
Guðmundur Þorbjarnarson var
fæddur 19. júlí 1863 að Gísl-
Frh. á bls. 12.
Minning
Halldóru Ölofsdóitur,
kaupkonu
f. 21. maí 1861. d. 28. nóv. 1948.
HALLDÓRA var dóttir merk-
ishjónanna Ölafs Guðmundsson-
ar, Mýrarhúsum, Seltjarnarnesi,
og Karítasar Runólfsdóttur,
Saurbæ, Kjalarnesi. Báðar þess-
ar ættir eru þjóðkunnar að and-
legu og líkamlegu atgerfi. Stóðu
þeir góðir stofnar að Halldóru og
var henni sannarlega ekki úr
ætt skotið. Systkini hennar voru
tólf.
Sex alsystkini: Guðmundur óð-
alsbóndi, Nýjabæ, Runólfur skip-
stjóri, Þórunn gift sjera Ólafi frá
Kálfholti. Guðrún gift Sigurði
bónda á Fiskiiæk. — Lifir nú
aðeins ein systir af þeim hóp,
Guðríður ekkja sr. Jóns Arason-
ar, Húsavík.
Móðir þeirra dó að 7. barni
sínu. Stjúpa Halldóru, eiginkona
Olafs Guðmundssonar var Anna
Björnsdóttir, ættuð úr Borgar-
firði. Hálfsystkini Halldóru:
Björn óðalsbóndi, Mýrarhúsum.
Ingibjörg, gift Sigurði Pjeturs-
syni skipstj. (Gullfoss), Ingunn,
gift Ásgeiri Gunnlaugssyni
kaupm., Rannvig, 'gift Sigurði
Hjaltested, Karitas, gift Ólafi
Pjeturssyni, Helga, ógift.
Móður sína misti Halldóra ung
og harmaði missi hennar, enda
þótt hún eignaðist stjúpu, sem
hún mintist með virðingu, eins
og líka allra systkina sinna og
tengdafólks.
Halldóra dvaldi í föðurhúsum
til 1888. Ári áður misti hún föður
sinn. — Það var bæði útþrá og
mentunarlöngun, sem kallaði
hana út í lífið til athafna. Henni
var það í blóð borið, að stefna
markvís't að því, að komast áfram
óstudd, og verða fremur veitandi
en þurfandi. Hún sigldi til Dan-
merkur og dvaldi í Kaupmanna-
höfn og lærði bæði kjóla og kápu
saum ásamt fleiru til munns og
handar. Saumastofu setti hún
upp siðustu árin þar og ávann
sjer traust og virðingu þeirra, er
hún hafði viðskifti við, og ætt-
jörð sinni til sóma í hvívetna.
Eftir 10 ára dvöl ytra flutti hún
heim til Reykjavíkur. Setti hún
strax upp saumastofu hjer og
kendi stúlkum í nokkur ár, og
útvegaði jafnframt efni til þess
eftir þörfum. Kringum 1914
keypti hún Búðardal, í Banka-
stræti 12 hjer í bæ og setti þar
upp álnavöruverslun sem hún
stundaði með dugnaði til 1921,
að hún vegna heilsunnar varð að
breyta til. Hún sigldi til Dan-
merkur 2 árum áður en hún
hætti til að leita sjer lækninga.
Dvaldi nokkra mánuði á Silki-
borg, þar sem bestrar hjálpar var
að vænta við sjúkdómi hennar,
sem var sykursýki. Kom heim
frískari, en ekki var það varan-
legur bati. Halldóra gat ekki
hugsað sjer að vinna hálf að
neinu. Hún leigði því Búðardal
vinkonu sinni, Ragnheiði Bjarna-
dóttur, er svo varð verslunin
Silkibúðin. Fór Halldór?. á sjúkra
hús hjer til að kynna sjer bestu
ráð lækna við sy’.-ursýki og með
því njóta sem len^st þeirrar
heilsu, sem áunnist hafði. Var
það bæði með sjerstöku matar-
hæfi og daglegri innsprautingu.
Hún tók æfingu í að sprauta sig
sjálf og gerði það á hverjum degi
til síðasta, meðan kraftar leyfðu.
Munu fá dæmi á slíkri varúð og
viljafestu.
Flutti hún sig á Suðurgötu 18
og tók konu sjer til hjálpar. —
Þaðan flutti hún 1939 að Öldu-

götu 2 og tók á leigu 4 herbergja
íbúð ágæta. Hún kunni því vel
að hafa hátt til lofts. og vítt
tii veggja. Innbú hennar var að
þeirra tíma sið, fallegt og vand-
að. Meðan hún hafði þá heilsu,
að geta sjálf annast móttöku
gesta sinna, hafði hún spilamót
með vinkonum sínum oft 8 í einu
og var þá veitt af rausn, einnig
sótti hún þá skemmtun hjá öðr-
um. Hún spilaði af áhuga og ágæt
lega bæði vist og lomber. Jeg
minnist með ánægju þessa sam-
fundar. Nokkur síðustu árin
fann hún sig ekki megnuga að
halda í sama horfið, og naut nú
í ró og næði daga, mánaða og
ára tilbreytingarlítið.
Þegar gott var veður gekk hún
út með hjálparkonu sinni, þeim
báðum til hressingar og kom þá
oft um leið til vina sinna og
vandamanna, því trygg var hún
svo af bar, enda var hún alls-
staðar velkomin. Einnig hafði
hún sjálf umsjón eigna sinna alla
tíð. Það taldi hún sjer mikið lán
að hún fekk góðar og-vandaðar
konur til hjálpar sjer, enda hefði
hún ekki gert sig ánægða með
annað. Hún dáði mikið Ingveldi,
sem var hjá henni síðustu árin,
sem hún sagði um, að hefði bæði
vilja og getu að gera sjer lífið
ljett. Hún læsi fyrir sig og segði
æfintýri og jafnvel kastaði fram
stöku við tækifæri og sýndi sjer
alla lipurð æfinlega. Ingvldur
dáðist að jafnlyndi húsmóður
sinnar, og reglusemi í einu og
öllu. Mintist hennar með virð-
inu og gleður sig við að hafa
getað uppfylt skyldu sína við
hana, eins og hún komst að orði.
Fröken Halldóra Ólafs var hún
altaf kölluð manna á milli. .Stofn-
aði sjóð fyrir nokkrum árum til
minningar um föður sinn Ólaf
Guðmundsson, Mýrarhúsum, er
varið skyldi til byggingar skóla-
kirkju eða kapellu við Mýrar-
húsaskóla, Seltjarnarnesi. Nam
sjóður þessi 70,000 kr.
Samkvæmt arfleiðsluskrá
hennar, skal af öllum eftirlátnum
eignum hennar á dauðadegi
stofna sjóð til styrktar ættingjum
hennar. Einnig skal styrktar
njóta velgefin stúlka, er stundar
verslunarnám. Ekki er enn vitað
hver upphæð þessi verður. —
Fjelög, sem Halldóra styrkti:
Æfifjelagi var hún í Skógrækt-
arfjelagi Islands, og Blindravina-
fjelaginu. Einn af stofnendum
Landspitalasjóðsins. Einnig með
stofnandi í hjúkrunarfjel. Líkn,
Fjeiagi var hún í Hjúkrunarfje-
laginu Hringurinn, og einnig í
Thorvaldsensfjelaginu. — Einnig
mun hún hafa sint fjárbónum, er
Framh. á bls. 11