Morgunblaðið - 10.02.1949, Blaðsíða 6

I
Fimmtudagur 10. febrúar 1949
6
MORGUNIiLAOlÐ
Útg.: H.f. Árvakur, ReykjavQc.
Framkv.stj. Sigfús Jónsson.
V
UR DAGLEGA LIFINU
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgöarm.),
Frjettaritstjóri ívar Guðmundssor
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstrœti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 12.00 á mánuði, úmanlands,
kr. 15.00 utanlands.
í lausasclu S0 aura eintakið, 75 aura með Lesbók.
Rjettlæti og vöru-
skömmtun
TILGANGUR með vöruskömmtun er tvíþættur. Hann er í
fyrsta lagi sá að spara þjóðinni erlendan gjaldeyri. í öðru
lagi að tryggja rjettláta dreifingu þeirra vara, sem til lands-
ins eru fluttar.
Afstaða almennings í löndum, þar sem skömmtun á rauð-
synjum hefur verið tekin upp, til slíkra ráðstafana, hlýtur
mjög að fara eftir því, hvernig tekst að skapa þetta rjettlæti
Ef það tekst vel og fólkið sjer að skömmtunin tryggir rjett-
láta vörudreifingu, unir það takmörkunum þeim, er hún
hefur í för með sjer og sættir sig við þjóðfjelagslega nauðsyn
hennar.
Allt frá því að síðasta styrjöld hófst hafa flestar nauð-
synjar verið skammtaðar í flestum löndum Evrópu. Þessi
skömmtun hefur verið misjafnlega naum. í sumum löndum
hafa brýnustu nauðsynjar verið skornar mjög við nögl í
óðrum hefur hún verið rýmri. Síðan að styrjöldinni lauk
hafa þjóðirnar yfirleitt stefnt að því að afnema hömlur og
höft stríðsáranna, þar á meðal skömmtun nauðsynja, En
þeim hefur samt orðið mjög misjafnlega ágengt í því. í
flestum Evrópulöndum er ennþá einhverskonar vöruskömmt
un. —•
Meðal þeirra þjóða, sem ennþá búa við allnauma skömmt-
un nauðsynja er ríkasta og öflugasta lýðræðisþjóð Evrópu,
Bretar. Þeir hafa neyðst til þess að halda henni áfram þó
nokkuð hafi verið dregið úr henni. En þrátt fyrir hina löngu
og naumu skömmtun nauðsynja í Bretlandi sættir breska
þjóðin sig við hana og skilur nauðsyn hennar. Hún veit að
henni ríður lífið á að bæta viðskiptajöfnuð sinn við útlönd
og gera sig óháða dollaraaðstoðinni, sem henni er veitt sam-
kvæmt Marshalllögunum. En meginástæðan til þess að Bret-
ar sætta sig við skömmtunina er þó sú, að hún hefur verið
afburða vel og samviskusamlega framkvæmd. Um það grein-
ir þá menn ekki á, sem tækifæri hafa haft til þess að kynnast
þessum ráðstöfunum. Skömmtunin hefur skapað rjettlæti í
vörudreifingunni. Hún hefur tryggt það að vöruskorturinn
hefur bitnað jafnt á öllum. Á hinn bóginn hefur þeim vör-
um, sem þjóðin hefur getað keypt eða framleitt, verið skipt
ijettlátlega meðal almennings. Allir hafa fengið eitthvað,
enginn hefur orðið út undan. Það hefur ennfremur verið
ohætt að treysta því að almenni'ngur fengi þær vörur, sem
honum hafa verið gefnar ávísanir á með skömmtunarmiðum
og öðrum skilríkjum frá yfirvöldunum.
Við íslendingar búum nú við skömmtun ýmsra nauð-
synja og mörgum finnst hún allnaum. Þó eru flestar þýð-
ingarmestu tegundir matvæla hjer óskammtaðar svo sem
kjöt, fiskur, mjólk, kartöflur o. s. frv. Okkar skömmtun er
þannig margfalt rýmri en margra annara. Engu að síður er
hún mjög óvinsæl og það jafnvel af eðlilegum ástæðum.
Þær ástæður eru fyrst og fremst þær að skömmtunin hefur
ekki náð öðrum þeim höfuðtilgangi sínum að skapa rjett-
læti í vörudreifingunni. Skömmtunarmiðarnir hafa líka
leynst falsávísanir að því er snertir vissar vörutegundir. Á
það sjerstaklega við um vefnaðarvöru og raunar fleiri vöru-
fegundir. Almenningur hefur ekki fengið þessar ávísanir
innleystar og það hefur vakið rjettláta gremju og óánægju.
Um það heyrast nú háværar raddir að rjettast væri að af-
nema hjer alla skömmtun lífsnauðsynja. Um það skal ekki
fullyrt að sinni, hvort það Sje unnt. En langsamlega æski-
legast væri að það væri hægt. En hvort, sem það reynist
kleift eða ekki, þá verður þó engan veginn unað við núver-
andi ástand í skömmtunarmálunum. Að viðhaldi þess er
enginn vinningur. Það er þýðingarlaust að vera að fá al-
menningi skömmtunarmiða, sem litlar eða engar vörur eru
til fyrir. Rjettlætið í vörudreifingunni er líka af skornum
skammti. Bakdyraverslunin og svarti markaðurinn, sem stöð-
ugt fer í vöxt bera þess augljósan vott.
Ef ætlast er til að þjóðin sætti sig við skömmtun, sem
hún verður að gera, ef nauðsyn ber til hennar, verður að
framkvæma hana rjettlátlegar og af meiri skynsemi en gert
hefur verið um skeið. Annars verður hún kák eitt, sem geng-
ur sjer sjálft til húðar.
Hugsað heini
FYRIR nokkru barst mjér
brjef frá Reykjavíkurstúlku,,
sem . giftist amerískum her-
manni í styrjöldinni og flutt-
ist með honum vestur um haf.
Brjefið sannar — það sem
raunar var vitað — að íslend-
ingar, sem flust hafa til út-
landa hugsa oft heim og ef
þeir sjá eitthvað, sem verða
mætti til fyrirmyndar í gamla
landinu hugsa þeir um að
koma því á framfæri.
En það er best að birta orð-
rjetta kafla úr þessu brjefi
konunnar, sem heitir Björg E.
Steeves. Hún dvelur nú í borg-
inni Denever í Colorado ríki,
eða í „vilta vestrinu", eins og
það var einu sinni kallað.
9
Fjarlægðin gerir
fjöllin hlá ....
„KÆRI Víkverji: —• Mig hef-
ur lengi langað til að skrifa
þjer, en það hefur einhvern-
veginn aldrei komist í verk.
Jeg les alltaf dálkinn þinn
fyrst þegar jeg fæ Morgun-
blaðið og hefi mikla ánægju
af honum.
Það eru nú 6 ár liðin frá því
jeg fór að heiman og á þeim
tíma hefi jeg ferðast um þetta
mikla land, þvert og endilangt.
Margt hefi jeg sjeð og margt
hefur á dagana drifið. Þó er
blessuð Reykjavík alltaf í
huga mínum, sem einhver fall-
egasti bær, sem jeg hefi sjeð.
Jeg hefi verið að blaða í
nýrri bók, sem jeg fjekk á dög-
unum, „Reykjavík í myndum".
Heimþráin og ástin til bæjar-
ins vaknaði á ný og það hefur
sennilega orðið til þess, að jeg
ljet verða af því að skrifa þjer,
því lengi hefi jeg haft í huga,
það, sem jeg vildi segja“.
e
Lakeland og
fallega tjörnin
„FYRIR 5 árum“, heldur
Björg áfram, „dvaldist jeg um J
tíma í bænum Lakeland í Flor-
ida. Á einn hátt minnti þessi
bær mig á Reykjavík. Það var J
tjörn í miðjum bænum á stærð
við tjörnina heima. En það vár
steyptur garður umhverfis
hana og r.tólpar ;neð rafmagns-
ljóskerum þjettsett á bökkun-
um.
Á kvöldin var þarna mikil
ljósadýrð, þegar rafljósin ehd-
urspegluðust í vatninu.
Síðan hefi jeg oft hugsað,
hvað það gæti verið yndislegt,
£f eitthvað líkt yrði gert til að
prýða umhverfis tjörnina í
Reykjavík. •— Fyrir skömmu
skrifaði jeg svo eftir mynd
af tjörninni í Lakeland og
sendi þjer hana hjer með. Þú
kemur kannske myndinni á
framfæri við Fegrunarfjelagið,
eða aðra rjetta aðila í þessu
máli ......“
Þakkað fyrir
hugulsemi
REYKVÍKINGAR þakka frúnni
fyrir hugulsemina. Því miður
er myndin, sem hún sendir, í
svo mörgum litum og það stór,
að erfitt er að endurprenta
hana hjer í blaðinu. En mynd-
ina sendi jeg til formanns Fegr-
unarfjelagsins, borgarstjórans
okkar, sem ábyggilega mun
vera þakklátur, því hann hef-
ur sýnt það oft og mörgum
sinnum, að hann ber fegrun
bæjarins mjög fyrir brjósti.
Við skömmust og nuddum
út af því hvað bærinn okkar
sje ljótur og illa hirtur stund-
um. En sannleikurinn er sá, að
við sjáum það best hvað við
höfum átt, þegar við erum
komin langt í burtu.
Oþarfa umbúðir
KAUPMENN kvarta sáran und
an skorti á umbúðum. Er þetta
mikið vandamál, einkum vegna
þess, að almenningur er van-
ur því, að búið sje um vörur,
sem aðeins á að bera milli
húsa, eins og það eigi að senda
þær heimsálfanna á milli.
Övíða mun hafa verið bruðl-
að eins með umbúðir og hjer á
landi undanfarin ár. En nú er
sá draumur að verða búinn
vegna umbúðapappírsskorts.
•
Utsjónarleysi
ÞAÐ er hægt að spara mikið
umbúðir, ef kaupendur sýna
dálitla útsjónarsemi og fyrir-
hyggju.
Það er næstum því undan-
tekning, að húsmæður, sem
fara í búðir sjáist með ílát til
að setja pakka í. Þær vilja held
ur bera smápakka í fanginu,
þótt það sje margfalt erfiðara.
Það sjest líka þar sem sorp-
hreinsunarmenn eru á ferð, að
úlla er farið með pappír, því
venjulega er honum fleygt í
sorpílátin, þótt hann sje hreinn
og vel megi nota hann.
Hjer er í senn hægt að spara
verðmæti og gera sjer lífið
þægilegra með hugsunarsemi
og viðleytni, sem ekkj kostar
neitt.
Miklu verðmæti
fleygt
EN það er fleira verðmæti en
pappír fleygt í hugsunarleysi.
Ma(5ur, sem unnið hefur í mörg
ár við sorphreinsun, segir að
það sje hreinlega lýgilegt, að
sjá hverju fólk getur fleygt í
sorpílátin. Sæmilega heillegur
fatnaður, lítið notaðir skór,
tómar flöskur og fleira og
fleira, sem ekkí er að eins verð
mæti í, heldur og talsverður er
lendur gjaldeyrir.
Niðursuðudósum er öllum
fleygt, en þó mun liggja all-
mikið verðmæti í málminum,
ef honum væri haldið til haga.
Sú var tíðin, að íslendingar
voru nýtnir og lítið, sem ekk-
ert fór til spillis. En þá máttu
þeir líka til. Nú er víst öldin
önnur.
iiiiiiiiimo ................ '£
ll■l■llllllll•lllllll■lllllllll■llllll■llllllllllll>llllllllllll|IIICI■|||•l•»||••ll•ll•l.l•■•l||||||■ll|l|l|■l■l■|||l■|||||||||*
MFÐAL ANNARA ORÐA .
.............
Bandarískir neyfendur hætta að greíða „verðuppbætur"
Eftir William Hardcastle,
frjettaritara Reuters.
WASHINGTON — Síðustu
leifarnar af ,,svörtum“ og
„gráum“ markaði eru nú að
hverfa í B.andaríkjunum. —
Plötustál, örfáar vinsælar bíla
tegundir og íbúðir er nú um
það bil það eina, sem viðskipta
vinirnir fást til að greiða „verð
uppbætur" á. — Að öðru leyti
geta bandarískir neytendur
keypt þvínær allt það, sem þeir
óska eftir, fyrir verð, sem er
mun sanngjarnara en fyrir
nokkrum mánuðum, enda þótt
verðlagið sje að vísu ennþá
hátt borið saman við ófriðar-
lokin.
9 •
MIKIL VERÐLÆKKUN
EF til vill er þetta hvað greini-
legast á stálmarkaðinum. —
,,Gráa markaðs" plötustál,
sem mikill skortur var á síð-
astliðið sumar, kostar nú um
170 dollara tonnið, eða um
250 dollurum minna en fyrir
sex mánuðum.
Sú venja að selja nýja bíla
sem ,,notaða“ fyrir nokkur
hundruð dollara hærra verð en
á verðlistunum, er ennfremur
ð hverfa. Allar dýrari bifreiða
egundir er nú hægt að fá fyrir
hafnarlaust.
BÍLAR OG ÍBÚÐIR
BIÐLISTARNIR, sem sumum J
fannst að aldrei mundu hða 1
undir lok, ná nú aðeins til ó-
dýrari bílategunda eins og
Ford, Chevrolet og Plymouth.
En jafnvel þessar bílategundir
er nú hægt að' fá fyr en áður
og án allra ,,varahlutanna“,
sem bifreiðasalarnir um skeið
þröngvuðu upp á 'viðskiptavini
rína, þannig að bílarnir urðu
mun dýrari en ella.
Mun meira framboð en áður
er á íbúðarhúsnæði, enda þótt
leigutakar í ódýrari íbúðum
verði enn að greiða „verðupp-
bætur“. Tiltölulega auðvelt er
að fá leigðar miðlungsdýrar og
dýrar íbúðir.
e •
FRAMBOÐ OG
EFTIRSPURN
í MÖRGUM iðngreinum hefur
orðið vart við of mikla fram-
leiðslu. Áberandi mikið er orð-
ið til í verslunum af hlutum
eins og útvarpstækjum, strau-
járnum. þvottavjelum og kæli-
skápum.
Sömu sögu er að segja um
húsgögn. í þessum iðnaði og
fataiðnaðinum virðist nú um
það bil vera að hefjast mikil
verðstyrjöld.
Útvarpstækjaframleiðendur
j eiga við mikla erfiðleika að
stríða, þar sem framleiðsla
1 þeirra er orðin meiri en eftir-
spurn, en það hefur mikið bætt
úr fyrir þeim, hversu sala sjón
varpstækja er ennþá mikil.
e •
LIÐNIR DAGAR
ÞEIR dagar, þegar skortur var
á keti, smjeri og sykri í mat-
vöruverslununum, eru nú
löngu liðnir. Verðið á þessum
vörum hefur jafnvel lækkað
örlítið undanfarnar vikur.
í mörgum borgum, þar sem
eina leiðin til að íá hótelher-
bergi var að múta afgreiðslu-
fólkinu, eru hótelin nú byrjuð
að auglýsa eftir viðskiptavin-
um.
• •
ALLT FÁANLEGT
ALLT bendir þetta til þess, að
frá sjónarmiði neytendans sjeu
nú flestir hlutir að breytast til
batnaðar í Bandaríkjunum, eft
ir vöruskortinn og verðlags-
hækkunina, sem kom í kjölfar
styrjaldarinnar. Engu verður
um það spáð, hvort þessi heil-
brigða þróun heldur áfram. En
jafnvel í dag eru Bandaríkin
að líkindum þó eina landið í
heiminum, þar sem allir hlutir
eru fáanlegir —- svo lengi sem
pyngjan hrekkur.