Morgunblaðið - 19.02.1949, Blaðsíða 2

2
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 19. febrúar 1949<
JALFS
ÍJ T1M i í KI
JÓHANN HAFSTEIN hóf
m.Vl. fiif.: með því, að ekki væri
ófróðlegt og ástæðulaust þar
sem hjer væri rætt um alvarleg
utauxíkismál og stefnu íslend-
inga i þeim, að ryfja nokkuð
upi i fyrir sjer feril stjórnmála-
flokkanna í utanríkis- og sjálf-
stæðisin.álum þjóðarinnar, og
mætti eflaust af því draga
niwican. lærdóm.
I»ví fremur væri ástæða til
þes.sa, þar sem ýmsir borgarar
fymiu iiú hvöt hjá sjer til þess
af. far,; um landiö og vara al-
veg sjerstaklega við stefnu
SjáJfstæðjsmanna í utanrikis-
m VIui.ij Aoigljóst væri, að upp-
stcyt vonefndra Þjóðvarnar-
nuima beindist fyrst og fremst
gegn Sjálfstæðisflokknum, sem
hf-íði haft og færi með forystu
þc.ssar ;• mála.
Si ítifsíseðisf lokkurinn
heíoir markað stefnuna
Ræðumaður komst þannig að
orði
j.Sjálfstæðísflokkurinn er eini
í.1 jái ri álaflokkurinn, sem altaf
li fj) haldið hiklaust og með
fc. ;(.u ,>ama strikið, sem mark-
nð Ixefir utanríkismálastefnu
Itjóðærcnnar og alla framkvæmd
þeí.sara mála frá því á stríðs-
órTcn.um4".
Ræðumaður kvaðst ekki vilja
ryfja . . alega upp flokkságrein
ing i. jþessum málum, en kvaðst
vilja benda á í fáum dráttum
nokkur veigamikil atriði þessu
ti 1 ,sf uðtiings.
OÍJ ujin óskiljanlegt
— rsema Rússum
Hann vjek að því, að hann
hefðr nýlega rakið sögu komm-
únista í utanríkismálunurn, í
ra-ðu á kvöldvöku Málfunda-
fjciagsms Óðinn, og hefði hún
bh.-.t I Morgunblaðinu. Það
þyrfti þvl naumast að endur-
taV.a. En niðurstaðan þar er
þtEadalausir vafningar og
sn.úö.mgar, með þeim furðuleg-
u.Ju tilbrigðum, að ef kommún-
. isfa.) hefðu áorkað nokkru á
þc.,..u .rviði, hefði reyndin orð-
ið sú, að öllum þjóðum hefði
ncK'ð öUu verið óskiljanleg utan-
rjhifístefna íslensku þjóðaririn-
ar, nema Rússum einum. og
þjoðui þannig vafalaust í senn
glatað’ sjálfsvirðingu sinni og
öliu trausti í augum annarra
lýðfi'jálsra þjóða. Þessi stað-
reyjud væri flestum Islending-
uiú fullkoralega Ijós.
Lfrfcaþáttur
sj áíisíæðisbaráttunnar
Ræðumaður minntist á loka-
þáttinn í sjálfstæðisbaráttunni.
Sagðx hann: í því að leiða til
lykv i lýðveldisstofnunina á Is-
landí. haf5i Sjálfstæðisflokkur-
inri forystuna. Sem betur fór
sameim. ðust allir í lokaátak-
inu, en iður hafði orðið mjög
misbre xsamt um samheldni
flól<k-i jg manna.
Frtrr.sókn skaust
Uhuiasa merkjiun
Henti Jóhann Hafstein á,
hvemig Framsóknarflokkurinn
UIINN
TEFNlf
mstarf
anna er öruggasra lei
þetta mál hefði að mestu leytl
verið eining, nema hvað Fram-i
sóknarflokkurinn þríklofnaði
við atkvæðagreiðslu um málið,
sumir með og aðrir móti, og
loksins
þingmanna
fundí Sillfsfæ
skaust algjörlega undan merkj
um á sumarþinginu 1942 þegar
SjáJfstæðisflokkurinn fór með'
stjórn landsins. Framsóknai- ^
íiokkuimn sat þá hjá við at-
kvæðagreiðslu á þingi. þegar
samþ.vkkt var sjálfstæðissl.iórn
arskráin. sem svo hefir vcrið
nefnd. eða sú stjórnarskrár-
breyting, sem íclldi rnúlið í
þann farveg. sein það síðan var
leyst eftir.
Allir þmgflokkanna höfðu
fyrir kosningarnar gert ráð fyr f
ir því, að sambandsslit íæru |
fram á haustinu 1942, en málið :
komst í annan farveg á þmg- |
inu eftir kosningarnar, eins og
stjórnarskrárbreytingin ber
með sjer, vegna tilmæla frá
Bandaríkjunum um að fresta
sambandsslitunum þar til eftir
árslok 1943 og með þeim rök-
um, eins og þau sögðu, að það
væri „ekki aðeins vegna Banda
ríkjanna og íslands sjálfs, held
ur í þágu heimsskipulagsins og
skilnings milli þjóða yfirleitt".
Formaður Framsóknarflokksins
Hermann Jónasson. taldi, að
„engin ný viðhorf hefðu skap-
ast í málinu1, og sagði, að lausn
málsins á þinginu mundi skapa
„vanmat og fyrirlitningu á þjóð
inni“, og „smán og vanvirðu
í augum erlendra mann'a“. Enn-
fremur væri þetta „spor aftur
á bak‘;. Við þessa málsmeðferð
vannst þó sá veigamikli árang-
ur, að fyrirfram var gefin við-
urkcnning Bandaríkjanna á
stofnun lýðveldis á íslandi eftir
árslok 1943, og eins og reynslan
staðfesti, urðu þau fyrst allra
ríkja til að viðurkenr.a lýðveld-
isstofnunina. »
Landsfundiir 1943
Árið 1943 tók Landsfundur
Sjálfstæðisflokksins mjög ein-
dregna afstöðu til iyðveldis-
stofnunar eigi síðar en 17. júní
1944, og fól „öllum trúnaðar-
mönnum Sjálfstæðisflokksiiis.
að vinna að því að svo megi
verða, og heitir á aðra flokka,
og allan landslýð til samvinnu
um framgang málsns“,
Sjerprentuð var ræða Bjarna
Benediktssonar, sem hann
flutti á fundinum um lýðveld-
isstofnunina. og var hún send
inn á hvert heimili landsins.
Ræðan markaði þá sterku
stefnu. sem rjeði að lokum úr-
slitum, enda ein gagnmerkasta
ræða, sem um málið var flutt.
Þegar Alþjðuflokkurinn
bilaði
Þá hljóp Alþýðuflokkurinn
undan merkjum, svo sem kunn-
ugt er, og vildi fresta allri
framkvæmd málsins til str.íðs-
loka. Þannig skarst hann úr
leik einn allra þingflokka 1.
desember 1943, þegar hinir
flokkarnir gáfu um það yfir-
lýsingu á Alþingi, að þeir vildu
vinna að þeirri afgreiðslu máls
ins á þinginu upp úr áramótum
1943, að lýðveldið yrði stofn-
að eigi síðar en 17. júní 1944.
— Sumir leiðtogar flokksins
hafa reist spádómsgáfu sinm
minnisvarða í bæklingnum „Á-
standið í sjálfstæðismálinu“.
Þar töluðu þessir menn um
„fagnaðarsnauð endalok“ sjálf-
stæðisbaráttunnar, sem verða
mundi, ef lýðveldið yrði stofn-
að 17. júní 1944. Þeir spáðu því.
að ekki myndi hvíla .rnikill
glæsileiki, heit hrifning og
sterk frelsiskennd“ yfir lýðveld
isstofnuninni 1944. Þjóðin hefði
sannað þessum mönnum nokk-
uð annað! (Nú væru að vísu
sumir þessara manna framar-
lega í flokki þeirra, sem í dag
mynda breiðfylkingu kommún-
ista og „Þjóðvarnarmanna" í
utanríkismálum, en það er önn-
ur saga).
Allir sameinaðir
í lokaátakinu
Loks lagði ræðumaður mesfc
áherslu á, að þrátt fyrir allt
hefði þessum málum lokið með
samkomulagi allra þingflokka
og einhuga fylgi þjóðarinnar.
Sagði hann, að síðasti ágrein-
ingurinn á þingi hefði verið yf-
irbugaður 19. febrúar 1944, þeg
ar Alþýðuflokkurinn fjekkst í
fylgd með hinum þingflokkun-
um um endanlega lausn máls-
ins. Ræðumaður komst þannig
að orði: Um síðUstu tilraunirn-
ar til þess að skapa samstöðu
allra flokka um lýðveldisstofn-
unina og sambandsslit 17. júní
1944, sem fram fór á þingi, bak
við tjöldin, í janúar og febrú-
ar 1944, er löng og flókin saga.
En enginn einn maður á þar
viðlíka drjúgan skerf til alls-
herjar samkomulags og sátta,
sem formaður Sjálfstæðisflokks
ins, Ólafur Thors. Annar þing-
sem formaður Sjálfstæðisflokks
Bjarni Benediktsson, ætti einn-
ig ennþá óskráða sögu um þann
skerf, sem hann hefði lagt til
sjálfstæðismálsins á síðustu á-
föngum þess, en hann hefði
m. a. verið alla tíð, frá því að
Danmörk var hertekin 1940 og
hin nýju viðhorf sköpuðust í
sjálfstæðismálinu, einskonar
ráðunautur ríkisstjórnanna, og
eins og einn ráðherra, sem á
þessum árum átti sæti í stjórn
landsins, hefir sagt — „ýmistj
orðað einn eða með öðrum frum I
drög flestra eða allra skjala og |
yfirlýsinga, er af íslands hálfu
birtust í málinu“. Ræðumaður
vjek að því, að það væri ekki
einskis virði fyrir þjóðína, og
fyrir Sjálfstæðismenn væri
það mikið gleðiefni, að einmitt
þessir tveir menn hefði valist
til þess að veita forstöðu utan-
ríkismálum hins unga íslenska
lýðveldis, og hefðu öllum öðr-
um frernur mótað farsæla og
örugga stjórn þessara mála síð-
ari árin.
Herstöðvar til langs
tíma
Þessu næst vjek Jóhann Haf-
stein að afstöðu Sjálfstæðis-
flokksins til utanrikismalanna
eftir lýðveldisstofnunina
Hann minntist á óskir Banda
ríkjanna, er fram komu 1. októ
ber 1945 um herstöðvar til
langs tíma. Meðan málið hefðí
ekki verið að fullu upplýst,
hefðu sumir gert sjer að góðu
að vera með dylg'jur og geísak-
ir í garð flokka og manna í
sambandi við það mál. Það mál
hefði þó verið leyst án nokk-
urs árolisturs við Bandaríkin
með afdráttarlausu Nei-i af ís-
lands hálfu. Þáverandi utan-
ríkisráðherra, Ólafur Thors,
gerði grein fyrir þessari afstöðu
til málsins, í umræðum á Al-
þingi, sem útvarpað var 26 ap-
ríl 1946, en þá hefði hann m. a.
komist þannig að orði: „Voldug
vinaþjóð hafði borið fram ósk-
ir við stjórn íslands. íslend-
ingar áttu henni margt gott upp
að unna og af henni þegið marg
víslega beina og óbeina aðstoð
á styrjaldarárunum. Og énn var
þess að minnast, sem Islending-
ar aldrei gleyma, að Banda-
ríkjamenn viðurkenndu allra
þjóða fyrstar skýlausan rjett
okkar til að endurreisa lýðveld-
ið og studdu okkur betur og
drengilegar í lokaþætti sjálf-
stæðisbaráttunnar en nokkur
önnur þjóð. Bandaríkin voru
því alls góðs makleg. En þegar
þau beiddust þess, sem íslend-
ingar engam viija í tje láta,
var ekki hægt að segja já. I
slíku máli verða íslenskir hags-
munir einir að ráða“
Þátítakan í Bandalagi
Sameinuðu þjóðanna
I Þá painnti ræðumaður á inn-
J göngu íslands í Bandalag Sam-
j einuðu þjóðanna, •em hefði ver
ið komið í kring í utanríkis-
! ráðherratíð formanns Sjálfstæð
isflokksins. Af okkar hálfu
hefði þátttakan í Bandalagi
I Sameinuðu þjóðanna verið sam
þykkt á sumarþinginu eftir
J kosningarnar 1946. í fullu sam-
ræmi við og í framhaldi af
(fyrri yfirlýsingu Alþingis og
vilja íslendinga í þessu efni. Um
ílokksins, sem sátu hjá.
I
Herinn fluttur burt —
flugvallarsamningur -!
Þá minnti ræðumaður á samifc
inginn við Bandaríkin um nið-»
urfellingu herverndarsamninga
ins, þegar um leið var gerðun
samningurinn um Keflavíkur-i
flugvöllinn. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefði enn haft forustu unl
þetta mál og staðið óskiptur.
Samningurinn hefði tryggí
brottför hersins hjeðan, sera
vissulega hefði verið aðalatriðl
málsins. Andblástar kommún-
ista hefði verið af annarlegura
toga spunninn, og mótbáruij
þeirra ekki byggðar á rökuró,
eða efni málsins. Eftirtektar-
vert væri það, að það, serrj
kommúnistar lögðu mesta á-
herslu á gegn Keflavíkursamn-
ingnum, og tóku þá svokallaðin
„Þjóðvarnarmenn“ í samai
streng, væri það, að um duln
búnar herstöðvar væri að ræða.
Eftir um tveggja og hálfs ár3
reynslu af samningnum talaði
nú enginn þessara góðu manna'
um herstöðvarnar á Keflavík-
urflugvellinum, enda væri það!
til lítils, því almenningur hefifl
full kynni af því, að þar værH
hvorki neinar vígvjelar nje heii
flokkar. Aitur á móti væiu núí
hinir gömlu andmælendufl
þessa samnings nú komnir á
aðra línu, að andmæla honurn
vegna þess, að á Keflavíkur-
flugvellinum væri smyglað ny-
lonsokkum, tóbaki og öðrul
prjáli. Þetta væri nú rnestai
þjóðhættan, sem stafaði af hin-
um geigvænlega samningi. ErS
ræðumaður benti á, að því mið-
ur mundi víðar pottur brotinri
varðandi slíkar yfirsjónir, og
þyrfti víst ekki að snúa sjen
lengra en til hafnarinnar hjeí
í því sambandi. Væri þetta að
sjálfsögðu allmikið annað en|
herstöðvar, þjóðhættulegar fyr-
ir menningu landsins og tungu,
en að sjálfsögðu bæri að
hafa sem strangast eftirlit med
því og koma í veg fyrir slík-»
ar yfirsjónir, þó að þær værl
af öðrum toga spunnar. Ræðu-
maður sagði: Reynslan hefií
sýnt, að langsamlega mestufl
hluti þjóðarinnar viðurkennií
rjettmaiía afsíöðu Sjálfstæðis-
flokksins í þessu veigamikl^
mái. Fæstir tækju lengur nokk«i
uð mark á blekkingum komm-
únista í sambandi við þettaj
mál. En því miður hefði þaðl
hent einn borgaraflokkanna,
Framsóknarflokkinn, að klofna’
við afgreiðslu málsins á þingi,
í nokkurn veginn stærðfræði-i
lega jafna hluta, eins og kom-
ist hefir verið að orði, þar serfl
í annari fylkingu var formað-
ur flokksins, en í hinni formað*
ur þingfiokksins.
Ef til vill íinnst einhverj-
um, sagði ræðumaður, að jeg
geri um of að umtalsefni miður
Framh. á bls. 12