Morgunblaðið - 10.11.1949, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 10. nóv. 1949.
Þórður Runólfsson:
ÞRÓIIN JÁRIMIÐNAÐARIISIS í RE
SÝNINGARDEILD þessi, sem
Meistarafjelag járniðnaðar-
jríanna stendur að, hefir feng-
i^ alt of lítið húsrúm til um-
r^ða, svo hún gefur ekki nema
aíjS litlu leyti yfirlit yfir þróun
þpssarar merkilegu iðngreinar.
; Ekki eru heldur til, nema að
liílu leyti leyfar frá fyrri tím-
ujn, sem taka mátti til saman-
bþrðar við nútímann og það,
sþm tína mætti til, er svo sund-
ujlaust, að það gæfi enga sam-
fólda þróunarsögu, þó tínt væri
saman og safnað á einn stað.
Deild þessi hefir því rjettilega
verið nefnd þungaiðnaður á yf
irlitsmynd yfir sýninguna, því
hún gefur fyrst og fremst
nokkra hugmynd um getu þess
arar iðngreinar í dag og sem
með rjettu mætti kalla þunga-
iðnað.
í deildinni hefir verið sett
úpp gömul smiðja og er hún að
ýmsu leyti táknræn fyrir visst
tímabil í þróunarsögu járniðn-
aðarins. Smiðju þessa mætti j
með rjettu kalla nýtísku smiðju
um aldamót. Eldstæðið er hlað-
ið úr grjóti og blásturinn feng- 1
inn með smiðjubelg. Ef til vill
kann þetta að þykja of fornfá-
legt fyrir þetta tímabil, því ein
staka smiðir munu þá hafa ver
ið búnir að fá járnplötu í
smiðjuborðið og handsnúinn
smiðjublásara. Þá er steðjinn,
Sem vel gæti verið frá þessum
tíma, fótstiginn rennibekkur og
handsnúinn borvjel, — hvort-
tveggja nýtísku áhöld um alda
mótin. Ýms handverkfæri eru
þar og, þá aðallega tilheyrandi
eldsmíði.
í smiðjunni er fjöldi smíðis-
gripa, sem hengdir eru upp á
snaga og króka eins og títt var
í smiðjum áður fyr. Smíðisgrip
irnir eru ef til vill nokkuð ó-
samstæðir — sumir þeirra,
tegundar, sem ekki tíðkuðust
svo mikið á því skeiði, sem
smiðjunni er ætlað að sýna og
aðrir sem algengir voru, vant-
ar tilfinnanlega. En eftir þessu
taka aðeins eldri menn, sem
muna það skeið, sem smiðjan
á að sýna og það skerðir lítið
heildarsvip smiðjunnar. — Til-
heyrandi áletranir á veggina
vantar ekki. Algengt var að
nauðsynlegar vinnuteikningar
voru rissaðar með krít á ryk-
skerm eða veggi smiðjunnar.
Frá aldamótum og fram und-
ir 1920 er þróunin mjög hæg-
Ýmsir smíðisgripir og maður við rennibekk á Reykjavíkursýningunni. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
fara, vjelum fjölgar lítið, en
vjelaaflið er þó að verulegu
leyti tekið í þjónustu smiðj-
anna. Fyrstur manna setti Gisli
Finnsson upp hreyfil í smiðju
að skera sundur með gasloga
en varð ekki áður náð sundur
á annan hátt en saga þau eða
meitla, sem oft gat verið æði
örðugt og tafsamt.
íslensk fiskþvottarvjel.
sinni, til þess að knýja með
vinnuvjelarnar. Gassuðutæki
koma hingað fyrst árið 1915 og
var það til mikils hagræðis fyr-
ir járniðnaðinn. Nú gátu menn
logsoðið saman vjelahluta, sem
brotnað höfðu og áður var ekki
hægt að bæta á annan hátt en
spengja þá, eða í allra besta
tilfelli sjóða saman í eidi. Gild
járnstykki var nú.einnig hægt
Frá því tímabili er ekkert á
sýningunni.
Með stofnun h.f. Hamars
1918 hefst nýtt tímabil í sögu
járniðnaðarins. Hið nýstofnaða
fjelag keypti þá verkstæði
Gísla Finnssonar og hóf þegar
starfsemi sína. Þarfir atvinnu-
veganna í landinu gerðu nú
smátt og smátt stærri kröfur
til járniðnaðarins og smiðjurn-
ar urðu að afla sjer tækja og
þekkingar til þess að geta mætt
þeim kröfum Hver vjelsmiðj-
an rís upp á fætur annari. —
Vjelsmiðjan Hjeðinn h.f., Vjel-
smiðjan Sindri, Landssmiðjan,
Vjelsmiðjan Steðji og Keilir
h.f., svo nokkrar sjeu nefndar
og er nú Vjelsmiðjan Hjeðinn
stærsta smiðja landsins með
200 til 300 starfsmanna að
staðaldri.
æfðum kunnáttumönnum á að
skipa.
Með rafsuðunni, sem fyrst
var tekin í þjónustu járniðn-
aðarins hjer á landi árið 1925,
má segja að verði bylting, svo
mikla möguleika hefur hún til
að bera og hafa vjelsmiðjurn-
ar til fullnustu notað sjer þá.
Sýningarmunirnir eru flest-
ir frá framleiðslu vjelsmiðj-
anna eins og hún er í dag. Þar
gefur að líta ýmsa steypta muni
bæði unna og óunna, en flestir
eru þeir úr járni þó smiðjurn-
ar framleiði allskyns steypta
muni úr öðrum málmum, svo
sem kopar og ýmsum kopar-
blöndum og aluminium. Þar
gefur að líta einmketil og tvær
gerðir miðstöðvarkatla. Má
segja að ketilsmíði sje komin
á það stig, að fullnægt sje öll-
um venjulegum þörfum lands-
manna. Stærri eimkatla borg-
ar sig þó ekki að framleiða
hjer, til þess er eftirspurnin
of lítil, en smíðin krefst stórra
og dýrra vjela. Sýnishorn alls
kyns vjela og vjelahluta gefa
nokkra hugmynd um það hve
margþætt vjelavinnan er orð-
in. Er það orðið fátt vjelahluta,
sem ekki er hægt að smíða
hjer á landi, bæði nýsmíði
heilla. margbrotinna vjela og
einstakra vjelahluta til við-
halds innfluttum vjelum. Til
frystihúsa er nú ekkert flutt ,
inn nema sjálfar frystivjelarnar
og verður þess sennilega ekki
langt að bíða, að þær verði
einnig framleiddar hjer heima.
Allt annað, sem til frystihúsa
þarf, svo sem frystitæki, færi-
bönd, dælur og þ. h. er smíðáð .
hjer og gefur að líta sýnishorn .
þess á sýningunni.
Síldariðnaðurinn hefur held-
ur ekki farið varhluta af þró-
un járniðnaðarins hjer. Smíð-
aðar eru nú hjer í Revkjavík
stórvirkari síldarvinnsluvjelar,
en hingað til hafa þekkst ann-
ars staðar í heiminum og er nú '
svo komið að til síld.arverk- :
smiðja þarf ekki að flytja ann-
að inn, en aflvjelarnar sjálfar ’
auk rafmótora og skilvinda til
lýsisvinnslunnar. — En þetta
væri ekki nóg, ef tækin reynd-
ust lakari en innflutt tæki, en'
svo er ekki. Tæki þessi hafa
sýnt að þau standast ekki ein-
ungis allan samanburð við er-
lend tæki, heldur taka þeim
jafnvel fram í mörgum tilfell-
um.
Á sýningunni hefur verið
komið fyrir nýtísku rennibekk
og gefst sýningargsetum þar
tækifæri til þess að sjá hversu
mikilvirkt slíkt nútíma tæki
er í starfi.
Eftirfarandi yfirlit gefur
nokkra hugmynd um þróun
járniðnaðarins síðan 1920.
ÁriJ 1920 nam ársfram-
leiðsla vjelsmiðjanna í Reykja-
vík 398 þúsundum króna, árið
1935 var hún orðin 1586 þús.
og árið 1948 komin upp í
38526 þúsundir.
Greidd vinnulaun í vjel-
smiðjum í Reykjavík voru árið
1920 141 þúsund, árið 1935
voru þau 606 þúsund og árjð
1948 voru launagreiðslurnar
komnar upp í 18084 þúsundir
króna.
Vegna þess hve verðgildi
peninganna hefur breyst á um-
ræddu tímabili, má segja að
upphæðir þessar gefi ekki
sanna mynd af aukningunni,
en að myndin verði rjettari,
ef tekin er til athugunar starfs
mannafjöldinn við járniðnað-
inn á tímabilinu.
Fastir starfsmenn í vjel-
smiðjunum í Reykjavík árið
Frh. á bls. 11
Gamla smiðjan.
Alls eru nú 12 mismunandi
stórar vjelsmiðjur í bænum
auk nokkurra smærri smiðja,
sem allar framkvæma venju-
jlega vjelsmíði, en hafa auk
jþess flestar tiléinkað sjer eitt
|eða fleiri sjersvið og hafa til i
þeirra fullkomin tæki og vel
Færiband í hraðfrystihús. — Línurit.