Morgunblaðið - 10.11.1949, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 10. nóv. 1949.
MORGUTSBLAÐIÐ
9
JAVI
TÍÐINDAMAÐUR Morgun-
felaðsins hitti Jónas B. Jónsson,
fræðslufulltrúa, í fræðslumála
deild Reykjavíkursýningarinn-
ar og bað hann að segja sjer
eitthvað um skólamál bæjar-
ins.
Hvað geturðu sagt mjer um
fyrstu barnafræðsluna hjer í
bæ?
Óglæsilegt ástand
fræðslumála
Á 18. öld var ástandið í
fræðslumálum bæjarins ekki
glæsilegt. Samkvæmt athugun
um Jóns Þorkelssonar og Har-
boes voru 61,8% Reykvíkinga
ólæsir árið 1744. en 43 árum
síðar, eða árið 1787 var tala
ólæsra komin niður í 5,7%. —
Veit jeg þó ekki um nema eitt
stafrófskver, sem þá hafði ver-
ið gefið út, en það var prentað
í Skálholti 1695 og hjet „Eitt
lítið Stafrófskver fyrir Börn
og Ungmenni“. Sýnishorn af
því er hjer á sýningunni.
Árið 1830 kemur svo út
„Lestrarkver handa heldri
manna börnum“, samið af Ras-
músi Rask að tilhlutun Hins
íslenska Bókmenntafjelags og
prentað í Kaupmannahöfn. —
Árið 1853 var gefið út annað
stafrófskver, „Nýtt stafrófs-
kver handa minni manna börn
um“ af útgefara Ingólfs, og
var prentað í Reykjavík.
Árið 1790 kom konungstil-
skipun um uppfræðingu barna
í kristnum fræðum og lestri og
6 árum síðar var prentuð í
Leirárgörðum „Lærdómsbók í
evangeliskum kristilegum trú-
arbrögðum handa unglingum“.
Lög um uppfræðingu barna
í skrift og reikningi voru sett
1880.
Hvenær er fyrst getið um
barnaskóla?
Fyrst var barnaskóla komið
á fót hjer árið 1830 og var.
einkum ætlaður börnum borg- S
!ÍS
aranna, sbr. áðurnefnt lestrar-
kver, þótt ekki þætti óhugs-
anlegt, að börn úr alþýðustjett
gætu einnig notið þar tilsagn-
ar. Skólinn naut styrks úr
Thorkillii-sjóði, en nemendur
greiddu skólagjöld. — Þessi
styrkur var tekinn af skólan-
um í upphafi árs 1848 og lagð-
ist skólinn þá niður.
Árið 1847 var samin bænar-
skrá til Alþingis um barna-
skóla í Reykjavík. Sú bænar-
skrá virðist þó hafa borið lít-
inn árangur, því að fyrst árið
1853 var lagt fram á Alþingi
frumvarp um stofnun barna-
skóla í Reykjavík. Síðla árs
1860 var gefin út tilskipun um
stofnun skólans og tók hann
til starfa árið 1862 og hefst þar
með opinber barnafræðsla í
Reykjavík. — Til að standa
straum af reksturskostnaði
skólans var auk skólagjalda
lagður skattur á tómthús og
óbyggðgr lóðir í bænum.
Hvar var þessi skóli til
húsa?
Kennslan fór fram í gömlu
verslunarhúsi við Hafnarstræti
(verslunarhús Moritz og Bier-
ings), en það hús gáfu tveir
danskir kaupmenn til skóla-
haldsins. Skólastjóri var Helgi
E. Helgesen, guðfræðikandi-
dat. Árið 1883 'fluttist skólinn
í nýtt skólahús, þar sem nú er
lögreglustöðin

dfi/ad Sorgar fii/er Regkvtkmfor fíf ■fraedsfumáfa um áribP
Laugar lesskólinn.
Miðbæjarbarnaskólinn
byggður
Hvenær tók Miðbæjarskól-
inn til starfa?
Haustið 1898 og nefndist
Barnaskóli Reykjavíkur fram
til 1930, er Austurbæjarskól-
inn tók til starfa. Haustið 1935
hófst kennsla í Laugarnesskól-
anum, en 1942 var hafist handa
þar um viðbyggingu, sem nú
er að verða fullgerð. Tafðist
byggingin mjög við það, að
hefja varð kennslu í húsinu
hálfgerðu.
3300, og nú eru um 6000 skóla
skyldir nemendur í barna- og
gagnfræðaskólum í Reykjavík.
Er þá þess að gæta, að einn ald
ursflokkur, 14 ára unglingar,
hefur bæst við samkvæmt
fræðslulögunum frá árinu
1946.
prófi. í þessu sambandi má
geta þess, að matreiðslukensla
hófst í Miðbæjarskólanum árið
ii 1906, en nu standa yfir endur-
bætur á skólaeldhúsinu. Góð
skólaeldhús eru í hinum barna
skólunum.
Heilbrigðismál skólanna
Hvað geturðu sagt mjer um
heilbrigði smálin ?
í janúar 1910 er ráðinn skóla
læknir að Miðbæjarskólanum
og hjúkrunarkona árið 1922.
Eru nú starfandi 3 skólalækn-
ar við barnaskóla bæjarins og
4 hjúkrunarkonur. Tannlæknir
var ráðinn að Miðbæjarskólan-
um árið 1922 og síðar að hin-
um skólunum. Tannlækninga-
stofur skólanna eru mjög full-
komnar, eftir því, sem jeg best
veit. í skólunum eru einnig
ljósbaðatæki, og telja skóla-
læknarnir, að öll þau börn í
skólunum, sem þess þurfa, geti
fengið ljósböð þar.
Matgjafa handa ' fátækum
börnum er fyrst getið árið
Aukin framlög til
skólabygginga
Framlög bæjarins til skóla-
bygginga hafa aukist mjög.
Á árunum 1919 til 1948, að
i
báðum arum meðtöldum, hef- 11909, en lögðust niður 1940, en
Línurit á fræðslumálasýningunni, sem sýnir hvað hver Reyk-
víkingur hefur greitt til fræðslumála árlega frá 1915 til 1948.
Árið 1936 tók Skildinganes-
skólinn til starfa í leiguhús-
næði i Skildinganesi og Gríms
staðaholti, en haustið 1943 sam
þykkti bæjarstjórn Reykjavík-
ur að byggja nýtt skólahús í
Vesturbænum. Skólanum var
valinn staður við Hagatorg. —
Það er Melaskólinn og er líkan
af honum á sýningunni. Enn
er skólinn ekki fullgerður, því
að hefja varð kennslu þar
haustið 1946, þótt kennslustof-
ur væru ekki fullgerðar.'.— Á
þessu ári hófSt bygging barna-
skóla við Langholtsveg og verð
ur væntanlega lokið haustið
1951. Sá skóli er helmingi
minni en hinir skólarnir og
rúmar 540 nemendur með tví-
setningu. Á síðastliðnum 7 ár-
um hefur skólarými barnaskól-
anna nær því tvöfaldast.
Samt eru þeir alltaf yfir-
fullir.
Já, það þyrfti að byggja einn
barnaskóla á ári til þess að
halda í horfinu. En barnafjölg-
unin er líka mikil, eins og sjá
má af línuritinu um tölu skóla
barna. Árið 1875 var tala skóla
barna aðeins 28. En þegar
kennsla hefst í Miðbæjarskól-
anum árið 1898 voru þar 270
börn. Árið 1930. þegar Aust-
urbæjarskólinn tekur til starfa,
er tala skólabarna í Reykja-
vík orðin 2419. Haustið 1935,
er kennsla hófst í Laugarnes-
skólanum var barnafjöldinn
Melaskólinn nýi.
ur Reykjavíkurbær lagt fram
11,5 milljónir króna til skóla-
bygginga, og eru þó ekki með-
talin framlög bæjarins til
Gagnfræðaskóla Austurbæjar
og Iðnskólans, enda ekki eign
bæjarins. Megnið af þessari
upphæð, eða 8,7 rpjlljónir, var
lagt fram á árunum 1944—
1948.
Þá hefur reksturskostnaður
barnaskólanna sjálfsagt ekki
minnkað.
Síður en svo. Árið 1915 var
hann um 39 þúsund krónur.
Árið 1930 er reksturskostnað-
ur barnafræðslunnar um 200
þús., en s.l. var var hluti bæj-
arsjóðs af reksturskostnaðin-
um rúmar 3 milljónir króna,
en það eru % kostnaðarins,
ríkissjóður gréiðir V4.
Til samanburðar má geta
þess. að árið 1915 var kostnað-
urinn tæpar 3 krónur á hvern
ibúa bæjarins, en s.l. ár um
113 krónur.
Er langt síðan kennsla hófst
í handavinnu og' leikfimi?
Handavinnukennslu er fyrst
getið veturinn 1901—1902 og
hefur haldist óslitið siðan, bæði
handavinna stúlkna og smíði
drengja. Kennsla í leikfimi
hófst snemma og má jeg segja,
að leikfimihúss sje getið árið
1885. Byrjað er að kenna sund
árið 1901 og getur nú ekkert
barn hlotið barnapróf, nema
það hafi lokið tilskildu sund-
þá um nokkur ár höfðu öll
börn í skóhmum fengið ókevp-
is mjólk þar.
Sjúkraleikfimi vegna hrygg-
skekkju er fyrst getið 1922, og
þurfti að greiða fyrir það sjer-
stakt gjald þangað til árið 1932,
að sjúkraleikfimin varð ókeyp-
is.
Árið 1935 tók Heirhavist
Laugarnesskólans til starfa, og
er hún fyrir þau skólaskyld
börn, sem eru ekki fær um að
ganga í skóla vegna heilsuleys-
is. Tekur Heimavistin 23 börn.
Skólalæknar og hjúkrunarkon-
ur ákveða, hvaða börn skulu
njóta vistar þar. Vistin er ó-
keypis, og eru stúlkur annað
árið en drengir hitt.
Þá er árlega nokkurri upp-
hæð varið til heimakennslu
sjúkra barna.
Er ekki einnig heimavistar-
skóli á Jaðri?
Jú. Árið 1946, í febrúar, var
stofnaður Heimavistarskóli á
Jaðri fyrir drengi, sem ýmissa
orsaka vegna eiga ekki samleið
með öðrum börnum í barna-
skólunum. Skólinn er fyrir
drengi, og hafa verið þar flestir
23 að tölu. Sá skóli starfar að-
eins, í 8 mánuði.
Eru ekki kennsluáhöld fjöl-
br'eyttari en áður Var?
Litið fer fyrir því. Síðustu ár-
in hefur lítið sem ekkert verið
flutt inn af kennsluáhöldum.
Frh. á bls. 11.