Morgunblaðið - 25.03.1950, Blaðsíða 7

7
Laugardagur 25. mars 1950.
faO RGU TSBLAÐIO
SJAVARUTVEGUR og, land-
búnaður hafa verið aðalatvinnu
-vegir íslendinga um aldaraðir.
Einkum síðari árin hefur þó
þáttur atvinnulífsins færst
meira yfir á framleiðslu sjáv-
arafurða, jafnhliða því að versl-
un og iðnaður hefur færst mjög
í vöxt hjá þjóðinni.
í stríðslokin vo'ru um 5% af
þjóðinni sjómenn. Þessi hundr-
*•
aðshluti hefur eitthvað hækkað
eftir að nýsköpunarskipin voru
tekin í notkun.
Síðasta ár nam útflutningur
sjávarafurða 98% af öllum út-
flutningi landsmanna. Eða með
öðrum orðum, nálega öll út-
flutningsframleiðslan voru sjáv
-arafurðir.
í þessari grein mun jeg ein-
göngu ræða mál vjelbátaút-
vegsins, enda þótt jeg full-
komlega viðurkenni jafnhliða
þátt togaraflotans í útflutn-
ingsframleiðslunni.
Það hefur ekki farið leynt,
manna á meðal, að í daglegu
tali hefur það álit verið ríkj-
andi, að sá hluti framleiðslu-
tækjanna, sem nefndur er vjel-
bátaútvegur, hafi verið rekinn
að verulegu leyti, eftir styrjöld-
ína, með styrkjum úr ríkissjóði
og oft álitinn hinn mesti ómagi
á*þjóðinni. Smáútvegsmenn, en
það eru eigendur þessara tækja
nefndir, hafa verið áliínir ein-
hverjir allra óþörfustu þegnar
þjóðfjelagsins, svo ekki sje
meira sagt.
Nauðsyn þessarar atvinnu
greiuar verður þó varla um
deild, þegar tekið er tillit til
þeirra verðmæta, sem hún
ieggur þjóðinni til, til athafna
og lífsmöguleika.
Nýsköpunin.
Á árunum 1944—1947 ríkti
rnikill áhuga meðal manna um
að auka og endurbæta skipastól
vjelbátaútvegsins. Ráðstafanir
voru gerðar af ríkissíjórn og
bæjarfjelögum til þess að lyfta
undir þessar framkvæmdir. Út-
gerðarfjelög voru stofnuð og
einstaklingar rjeðust í þessar
framkvæmdir, með ýmsu fyrir-
komulagi. Vonir stóðu til í upp-
hafi að fjelögum eða einstak-
lingum yrði mögulegt að fá
eignarrjett á 80 til 110 smá-
lesta vjelbátum með eigin fram
-lagi 75 til 100 þúsund krón-
um, en annar stofnkostnaður
Útsölu- i Kostnaöar-
I
Vinnulaun ms á».
íðleikum, þar sem peningarmr,
sem að einhverju leyti voru
ætlaðir til veiðarfærakaupa,
íestust af fyrgreindum ástæðum
í stofnkostnaði bátanna.
Hækkun
kauptrygginganna.
Launakjör skipverjanna á
vjelbátunum eru yfirleitt hlut-
ur úr afla. Fyrir nokkrum ár-
um komst það þó í kjarasamn-
inga að útgerðarmenn tryggðu
skipverjum sínum lágmarks-
aflahlut. í fyrstu voru þessar
kauptryggingar mjög lág*', en
hafa farið síhækkandi seinustu
árin.
Samkvæmt núgildandi kjara*
samningum er lcauptrygging,
kaup yfirmanna og orlof 18
manna skipshafnar á síldveið-
um kr. 37.157.60 í einn mánuð.
Þetta er miðað við kaupgjalds-
vísitölu 300 stig.
Til þess að skipverjar nái
jafnháum aflahlut og kaup-
tryggingu, þarf 100 smálesta
vjelbátur að fiska fyrir rúm-
lega 87 þúsund krónur á mán-
uði, eða með sama verðlagi á
síld í bræðslu og síðastliðið
sumar, rúmlega tvö þúsund mál
á máhuði.
Af þessu má nokkuð sjá hve
mikil áhætta er flutt yfir á út-
gerðina með kauptryggingun-
um, þegar það er til dæmis að-
gætt að meðaiafli s.l. sumar -var
á skip um 2300 mál og tunnur,
alla -vertíðina, en úthaldstími á
síldveiðunum yfirleitt 60 til 90
dagar.
Þó ber að athuga í þessu sam-»
bandi að nokkuð af skipunum
voru hringnótabátar með færri
mönnum og nokkuð af meðal-
aflanum má reikna með hærra
verði, það sem fór í salt eða
íshús.
VÍðhaldskostnaðurinn.
Einn allra stærsti gjaldaliður
vjelbátanna er viðhaid vjelanna
og skipanna. Það hefur oft ver-
ið rætt á fundum útvegsmanna
með hvaða ráðum mætti lækka
þennan kostnaðarlið, en lausn á
því hefur ekki fundist ennþá.
Yfirleitt hafa viðgerðaverk-
stæðin svo mikið að gera að
erfitt er að fá þessa vinnu frain
kvæmda. Af því leiðir að oft
átti að greiðast með hagkvæm- hefur orðið að framkvæma
um Iánum. Minni vjelbáta átti nokkurn hluta hennar í yfir-
að vera mögulegt að fá eignar- f vinnu. Á verkstæðunum vinna
rjett á með tiltölulega lægri mjög misjafnir menn og oft
eigin framlögum og lægri lán-; virðist svo að með sæmilega eða
um. j vel vinnufærum manni er send-
Vegna aukins byggingarkostn ur maður, sem áður var kallað-
-aðar á bátunum utanlands og ur liðijettingur. Fyrir báða
innanlands fór stofnkostnaður mennina eru tekin full laun svo
í öllum tilfellum langt fram úr útkoman hefur orðið sú, að fyr
áætlun, sem útheimti hærri eig- u afköst eins manns hefur oft
ín framlög og hærri lán. Mest orðið að greiða tvenn laun. —
varð þó hækkun þessi á þeim Verkstæðin hafa leyfi til þess
bátum, sem voru byggðir inn- að selja vinnu manna sinna með
anlands vegna aukinnar verð-! ákveðnu verði pr. klukkustund,
bólgu og hækkaðra vinnulauna, þannig að öll ábyrgð vinnuaí
svo og á síðbúnustu Svíþjóð- kastanna og vinnuvöndunarinn-
ar hvílir á verkkaupanda.
Sennilega á þetta fyrirkomulag
nokkurn þátt í því að meiri
margir útvegsmenn þegar í uþp mistök hafá átt sjer stað við
-hafi í nokkra fjárhagsörðug- þessa vinnu en ella hefði orðið,
leika. Við það bættist svo að ef vinnumistökin væru fjár
þurfa að kaupa dýrari veiðar- hagslega á ábyrgð yerkstæð-
Snurpilína úr vír
Iánuútvegur . ..
200 þorskanetasl.
1800 netakúlur . .
Teinar á 100 net
Dragnótatóg ....
arbátunum vegna gengisbreyi-
ingarinnar þar árið 1946.
Af þessum ástæðum komust
Vöruteguncl
Herpinót
hefur kostað vinnu margra
manna í marga daga, en allt
slíkt er fjárhagslega algerlega
á kostnað verkkaupanda. Senni
-lega er þetta eitt allra stærsta
vandamál útvegsins nú sem
stendur, og væri vel farið ef
báðum aðilum tækist að finna
einhver ráð, sem koma mættu
þessu til bóta.
Neysluvörur
útgcrSarinnar.
Það hefur oft verið mikið
rætt um neysluvörur útgerðar- Togveiðarfæri
innar, verSÍag á þeim og sölu-| Varahlutir í vjelar,
fyrirkomulag, og það ekki að
ástæðulausu. v
Það má segja með sanni eð
vörur þessar hafa verið seldar
útgerðinni með einkennilega
háu verði, á sama tíma sem út-
vegsrnönnum og _ samtökum
þeirra hefur í mörgum tilfellum
verið meinað af innflutnings-
yfirvöldunum og yfirleitt snið-
inn mjög þröngur stakkur uin
að flytja þessar vörur inn á
hagkvæmari hátt, með hagstæð
-ara verði.
Sumar af þessum vörum hafa
verið framleiddar innanlands og
sala þeirra tryggð með vernd-
artollum og innflutningsbönn-
um á hliðstæðum vörum erlend-
is frá.
Það hefur verið reynt af út-
vegsmanna hálfu að hafa áhrif
á verðlagsyfirvöldin, um verð-
lag á þessum vörum, og verður
að ætla að sú barátta hafi haft
hrif til batnaðar á verðlagið,
en þrátt fyrir það undrar hvern
iann, sem kynnir sjer þessi mál,
hversu mikil ósvífni um verð
lag hefur átt sjer stað á þessum
vörum.
4. janúar 1949 gaf verðlags-
stjóri út tilkynningu um há-
marksálagningu á ýmsum vör-
um, en 30. september s^ma ár
komu ný ákvæði um hámarks-
álagningu á útgerðarvörur, en
þá lækkaði álagningin á þeim
lítillega frá fyrri tilkynning-
unni.
Til þess að gefa mönnum
nokkra hugmynd um álagning-
una hef jeg tekið dæmi um
verðú^reikning á nokkrum út-
gerðarvörum, sem verðlagðar
væru eftir seinni verðlags-
ákvæðunum. Það skal tekið
fram að í öllum tilfellunum geri
jeg ráð fyrir að bæði heildsölu-
álagning og smásöluálagning sje
notuð. (Sjá töflu að ofan).
Hjer að framan eru taldar
helstu útgerðarvörur, sem keypt
-ar eru í stórum stíl. Hinsvegar
fela þessar tölur ekki í sjer
heildar þörf á þessum vörum
yfirleitt, fyrir lengri eða
skemmri tíma, enda er sú notk-
un nolckuð misjöfn eftir ýms-
um ástæðum. Mjög margar
vörutegundir, sem útgerðin not-
ar mikið af, eru leyfðar með
samtals heildsölu- og smásölu-
álagningu 43%.
Verðlagningu á olíu hef jeg
e'kki fengið tækifæri til að
kynna mjer., En þar sem olíu-
samlög útvegsmanna hafa starí
að, hefur komið i ljós hversu
gegndarlaust verðlag ríkir í
þeim málum.
Hjer er þó aðeins um að ræða
keypt af iager
að versluninni. Hin hliðin, sem
snýr að iðnaðinum er hálfu
verri.
Botnvörpur á togbáta hafa
verið seldar undanfarið á kr.
2400.00—2500.00, en ef vörp-
urnar hafa verið keyptar er-
lendis ósamansettar, og saraan-
setning keypt hjerlendis, haía
þær kostað tilbúnar um kr.
1450.00. Tunnur undir síld og
gotu eru fáanlegar innfluttar
fyrir kr. 33.00—34.00 og er þá
hægt að flytja þær beint á ýms-
ar hafnir kringum landið, þar
sem þarf að nota þær. En tunn-
ur, sem búnar eru til á Siglu-
firði og Akureyri, hafa kostað
þar kr. 42.00, en þegar búið er
að flytja þær til dæmis til Faxa
-flóahafna undir síld og gotu
þar, kosta þær kr. 48.00—52.00,
eða allt að 18 til 19 krónum
hærra verð, en ætti að þurfa að
kaupa þær fyrir.
Allar þessar tölur og útreikn-
ingar eru miðaðar við verðlag
áður en gengistareytingin fer
fram.
Aflabresturinn
og reksírarerfiðleikarnir.
Öll sumurin 1945 til 1949,
eða samfleytt 5 sumur hefur
orðið aflabrestur á síldveiðun-
um við Norðurland. Þetta hefur
skapað útveginum mesta örð-
ugleika. í mörgum tilfellum
hafa skipin ekki fiskað fyrir
kaupgjaldi skipverja.
Þetta hefur svo leitt til þens
verð verð Álagning álagn. á þ
kr. kr. kr. kr.
38.000.00 26.666.00 7.334.00 4.000.00
42.000.00 29.800.00 8.200.00 4.000.00
46.000.00 32.941.00 9.059.00 4.000.00
51.000.00 37.647.00 9.353.00 4.000.00
63.000.00 46.274.00 12.726.00 4.000.00
1.159.00 872.00 287.00
40.000.00 31.372.00 8.628.00
26.000.00 20.400.00 5.400.00
8.100.00 5.660.00 2.440.00
11.200.00 8.421.00 2.779.00
4.069.00 3.060.00 1.009.00
1.300.00 977.00 323.00
18.000.00 14.117.00 3.883.00
15.000.00 11.273.00 3.727.00 \
10.000.00 7.042.00 2.958.00
Af þessu dæmi má sjá að þó
að þess hefði verið gætt að láta
hvern aðila fá sitt miðað víð
aflaverðmætið, en það er 'si
skipshöfnin fái 51%, lánstofnun
upp i rekstrarlán 35% og 14%
væru notuð til þess að greiða
með daglegan rekstur á síld-
veiðunum, mun ógreitt að lok-
inni síldarvertíð;
Kr.
Til skipshafnar .... 32.488.00
Af rekstrarláni til
lánstofnunar...... 14.500 00
Af daglegum nauð-
synjum til reksturs-
ins ............... 20.720.00
Eða samtals kr. 67.488.00
Þá eru alveg eftir greiSslur
eins og vextir, vátryggingar-
gjöld, að ekki sje talað um af-
borganir af föstum lánum. Eins
er í mörgum tilfellum að 50
þúsund króna rékstrarlán næg-
ir ekki til viðhalds báts og
vjelar og til viðhalds veiðar-
færum, ásamt ýmsum öðruin
nauðsynlegum greiðslum í byrj-
un vertíðar. Þess vegna má ekki
lita á þetta yfirlit sem rekstrar-
áætlun, sem ætti að fela i sjer
greiðslur í sambandi við útgerð
skips á síldarvertíð. Þannig lít-
ur þá dæmið út hjá bát, sem
hafði meðalafla á síldveiður.um
1949, eða 2300 mál og tunnur,
og má þá gera sjer í hugarlund
erfiðleika hinna, sem fiskuðu
allt niður í 500 mál og tunnur
að hagur útvegsmanna hefur og niðúr fyrir það.
farið mjög versnandi og margir
þeirra lent í hinum mestu vand-
ræðum. Vetrarvertíðir hafa líka
orðið ljelegri en vonir manna
stóðu til, og meðalafli langt
undir því, sem áætlað hefur
verið og rekstrarafkoma verið
byggð á.
Til þess að lesendur geti
frekar áttað sig á hversu aí-
koman hefur verið ljeleg, tek
jeg hjer á^eftir dæmi um af-
komu meðalaflabáts á síldveið-
unum síðastliðið sumar.
Fjárhagserfiðleikar útvegs-
manna hafa svo smám saman
gert það að verkum, að jafnt
verslanir, verkstæði og aðnr
seljendur hafa lokað fyrir af-
greiðslu til þeirra, nema gegn
staðgreiðslu, og verða það að
teljast eðlilegar afleiðingar hins.
Lánstofnanir hafa líka lokac að
meira og minna leyti fyrir út-
lán til útvegsmanna, af sömu
ástæðum. En það sem mestum
örðugleikum hefur valdið hjá
* Frh. á bls. 8
Afli 1800 mál í bræðsiu á kr. 40.00 málið ............... kr. 72.00Q.0ð
500 tunnur í salt á kr. 60.00 tunnan............. — 30.000.0i>
færi, en vonir stóðu til í upp- ] anna. Dæmi eru til þess að smá-
hafi og með meiri fjárhagserf-'vægileg mistök eða óvandvirkni Þá hlið þessa máls, sem snýr
kr. 102.000.00
Aflaverðmætinu var þannig varið:
Veðsetning til banka upp í 50 þúsund lcrónu rekstrar-
lán 35% af afiaverðmæti ......................... kr. 35.700.00'
Olíur, viðgerðir á veiðarfærum meðan á vertíð stóð,
slysatryggingar, viðgerðir á bát og vjel á vertíðinni,
ýmislegur. kostnaður samtais kr. 35.000.00 — af þvi
var greitt . ..........................— 14.2
Aflahlutir og kauptryggingav skipverja með orlofi
urðu í 70 daga kr. 84.488.00 — af því var greitt ..

‘j
52.1.20.90,;
kr, 102.C-0CW