Morgunblaðið - 15.07.1950, Qupperneq 2

MORGUNBLAÐiÐ
Laugardagur 15. júlí 1950.
ískið ¥if lægsta og hagkvæm<
sti tilholl í Sogsvirkjunina
xf. 70RINU 1949 voru tilbúnar út -
1 óslýsingar á byggingavinnu,
ýjjelum og rafbúnaði hinnar fyr-
jí .ugtiðu virkjunar við írafoss
•ig Kistufoss í Sogi.
: Höfðu lýsingar á vjelum og raf-
tíúnaði verið gerðar af ísl. verk-
f|r~aðingum, en þó um sum atrið:
ivxað til erlendra ráðunauta, en
ú .boðslýsing að byggingavinn-
jnni var gerð af Berdal verkfræð
íhgx í Oslo, er var ráðunautur
Sogsvirkjunarinnar 1933—’37,
>i ðan Ljósafossvirkjunin var
í' imkvæmd, og var aftur ráðinn
®47 við undirbúning hinnar nýju
\Jirkjunar.
Sökum þess að við virkjunina
<| g'ert ráð fyrir jarðgöngum og
neðanj arðarstöð og því um að
jjeða nýja tækni hjer á landi,
ttótti rjett að hafa útboð á bygg-
ijigavinnuMii- víðar en á íslandi.
Ýar ákveðið að það yrði haft tak-
rbarkað um Norðurlönd, en aug-
hjer. Var leitað til 3 þekktra
í| -ma í hverju hinna þriggja
Jf orðurlanda: Danmörku, Svíþjóð
<ij.; Noregi. Tjáðu þau sig fús til
ffi athuga málið og koma fram
>f 5 tilboð í verkið.
| Var síðan haft útboðið og frest-
iÍj til að skila tilboðum settur 30.
>|óv. 1949. Tvö íslensk firmu
ijpttu útboðslýsingarnar, þegar
| iglýst hafði verið.
5 Þegar útboðsfrestur var útrunn
jjm höfðu 3 tilboð af 9 væntan-
Jfigum komið fram til ráðunauts
.togsvirkjunarinnar í Oslo og hjer
j 0 x.anlands eitt.
'Bi Iboðin
| Þegar tilboðin voru opnuð, kom
>‘ljós, að aðeins tvö þeirra (dönsk
sj»nsf) höfðu fast ákvæðisverð í
,1’Ilf verkið, eitt ((norskt) bauð
ið.íins framkvæmd á verkinu í
reikningsvinnu gegn fastri þókn-
ua og hið fjórða (íslenskt-norskt)
teuð hálft verkið í ákvæðisvinnu,
ej.i. hálft í reikningi og var þó
greiðsla fyrir umsjónarvinnu með
þ'eirri reikningsvinnu. ekki til-
rjreind hvort innifalin væri í áætl
trainni. í tilboðinu var þess einnig
^etiS, að ef þessi háttur á boðinu
þífttti ekki aðgengilegur, væri
Vijcrðandi reiðubúinn að semja um
ir-nan hátt.
Föstu tilboðin höfðu tiltekinn
virkjunartímann, er þau skuld-
bundu sig til að hafa lokið verki,
ag var annað með sama tíma og
um hafði verið beðið i útboði,
>ý ct mánuði síðar. í íslenska til-
boðinu voru engin fyrirheit um
virkjunartímann.
-fslenski bjóðandinn varð var
við það, að ótækt þætti þannig
þigað blandað tilboð, því ekki
Víeri hægt að vita, hvenær m. a.
vlrmuvjfilar eða steypuefni o. m.
fí. stæðu á vinnustað i „ákvæðis-
vinnu” eða í ,,reikningi”, nema
fcfl. algerrar tvískiftingar kæmi og
þá einnig á verkstjórum o. fl.,
sem gera myndi verkið mun dýr-
,jra. Þarna hagar einmitt svo til,
að kostur er að vinna verkið sem
mest í samfelldri heild.
Bjóðandi sendi þá stjórn Sogs-
virkjunar brjef og tilkynnti, að
hann gseti boðið að taka að sjer
verkið í ákvæðisvinnu við sam-
anlögðu verði á boðinni ákvæðis
ííinnu og áætlaðri reikningsvinnu.
lu'r.s-ágn Berdal um tilboðin
Berdal verkfræðingur kom
hmgað til lands í des. s. 1. með
tílboðin 3 og samdi skýrslu um öll
tilboðin, sem dagsett er 14. des.
t'949
Gerir hann samanburð á tilboð
unum eftir þvl sem hægt er og
reynir að meta til fjár þá fyrir-
vara, sem hver bjóðandi gerir í
tilboði sínu. Er þar skemmst af
..*ð segja. að lægstbjóðandi, Phil
& Co. (Phil & Sön, Kaupmanna-
höfn, Östlunds Bygnads A.B. og
A. B, Gravmaskiner, Stokkhólmi)
hefir minnsta fyrirvara en hæst-
Vvjóðendur (Almenna Bygginga-
fjeiagið með aðstoð norsks fje-
lags) mesta.
Greinargerð um útboð á hyggingar-
vinnu fyrirhugaðrar Sogsvirkjunar.
Eftir Sfeinorím iónsson.
Þótt Berdal verkfræðingur hafi
reynt að meta þessa fyrirvara,
fer þó fjarri því að hægt sje að
meta þá alla til fjár fyrirfram.
Munuririn á tilboðum A.B.F. og
Pihl & Co. var metinn þannig:
A.B.F., þótt svo virðist sem til-
boð A.B.F. myndi koma út með
nokkru meiri hækkun, ef reiknað
væri út frá því.
Samkvæmt þessu er mismunur
á tilboðunum, sem metinn var
tæpar 11 millj. kr. í desember,
kominn niður i rúmar 7 milljónir
við gengisbreytinguna.
1
án Marsfiallhjálpaí fieii i
viðreisn hjá Dönum sirandal
Dasiir eru fylgismenn frjáisrar verslunar
A. B. F. Talin niðurstöðufjárhæð í tilboði
4
fyrirvarar metnir á ..............
29.927.000
3.000.000
Eftir CHARLES CKOOT,
frjettariiara Eeuters í Höfn.
ÞÓTT Danir eigi enn í efna-
hagsörðugleikum hafa þó orð-
ið mikilvægur breytingar til
batnaðar í fjármálum landsins,
miðað við það, sem var fyrir
tveimur árum
E. Værum fjármálasjerf ræð-
ingur danska utanríkismála-
ráðuneytisins, skrifaði fyrir
skömmu grein í eitt hinna
dönsku blaða. Þar sagði m. a.:
„Marshall h.jálpin hefur verið
Samtals: 32.927.000
Pihl & Co. Niðurstöðutala í tilboði .................... 21.800.000
fyrirvarar metnir á ....................... 200.000
Samtals: 22.000.000
Mismunur tilboða metinn
10.927.000 eða sem næst 50% sem
tilboð A.B.F. var hærra en Pihl
& Co.
Auk þess kostnaðarverðs bætir
Berdal verkfræðingur 3.500.000
kr. við öll tilboðin fyrir auka-
kostnaði samkvæmt útboðslýs-
ingu, því hún er byggð á upp-
gjöri eftir einingarverði. Vafa-
samt er, hvort rjett er að hafa
þenna viðauka jafnháan við svo
ólík tilboð, sem hjer er um að
ræða, en úr því hann var settur
jafnhár, hefir hann ekki áhrif á
tilboðsmuninn pg þarf því eigi að
taka þenna aukakostnað með í
samanburði.
Greiðsiur til verktaka
Fjárhæðir tilboðanna eru allar
taldar í íslenskum krórium með
þáverandi gengi og verðlagi, en
lægstbjóðandi áskildi sjer rjett
til að fá 2.000.Ð00 ísl. kr. af til-
boðsverðinu greitt í dollurum á
þáverandi gengi til kaupa á á-
höldum í Bandarikjunum og
5.500.000 ísl. kr. til greiðslu í
dönskum eða sænskum krónum
á þáverandi gengi. Þetta eru
samtals 7.500.000, er verksalar
áskilja sjer í erlendri mynt.
A.B.F. tiltekur ekki ákveðnar
fjárhæðir í sínu tilboði, en áskil-
ur sjer rjett til að fá gjaldeyri til
að kaupa áhöld í Ameríku fyrir
utan tilboðsverðið og til a@ greiða
norska firmanu, sem A.B.F. ætl-
aði sjer að vera í samvinnu við
um framkvæmd virkjunarinnar.
Þessi síðarnefnda fjárhæð er inni
falin í tilboðsverðinu. A.B.F.
hefir upplýst síðar, að áætlað
andvirði kaupa í Ameríku væri
1.500.000 kr. með þáverandi
gengi og um 600.000 kr. til norska
fjelagsins eða samtals áætlað
2.100.000 kr. í erlendum gjaldeyri.
Verður þetta þá áætlað 5.400.000
minna á þáverandi gengi en í
lægsta tilboðinu, frá Pihl & Co.
Við síðustu gengisbreytingu
breytast verðhlutföllin á tilboð-
unum þannig:
Þessi kostnaður, sem hjer er
talinn, er þó ekki allur áætlaður
kostnaður við byggingavinnuna,
heldur verður hjer að bæta áður-
nefndum 'aukakostnaði við eins
og hann verður eftir gengisbreyt-
inguna ásamt eigin eftirlitskostn
aði. Er áætlun til um það og bæt
ist við samkvæmt henni 6.440.000
kr. kostnaöur við ofangreindar
tölur. Fyrir utan þetta, koma svo
vjelar, rafbúnaður og háspennu-
lína.
Stjórn Sogsvirkjunarinnar hef-
ir haft þessi tilboð um bygginga-
vinnuna til athugunar og saman-
burðar í upphafi og eftir gengis-
breytinguna og verið einhuga um
að taka bæri lægra tilboðinu, ef
viðunandi samningar næðust um
tryggingar og viðurlög af hálfu
verksala og ef nauðsynleg fjár-
öflun tækist. Ræður hjer ekki
aðeins verðmismunurinn heldur
og hvernig tilboðin einnig að
öðru leyti eru úr garði gerð.
A.B.F. hafði bestu skilyrðin
Það eru mjer vonbrig'ði hvernig
þessi keppni fór. A.B.F. hefir
unnið ýms verk fyrir Sogsvirkj-
unina og Rafmagnsveituna og m.
a. starfað að undirbúningi virkj-
unaráætlananna síðan 1944. Hjer
hafði íslenskt firma tækifæri til
að taka að sjer forustuna um
framkvæmd þessa verks með að-
stoð erlendrar sjerkunnáttu, um
þau vinnubrögð, er ekki hafa ver
ið unnin hjer áður. íslenska firm-
að átti einnig að hafa bestu skil-
yrði tii að koma fram með ná-
kvæmast tilboð og aðgengilegast,
jafnvel þótt einhverju hefði mun-
að í verði. Því miður hefir fje-
laginu ekki haldist vel á þessari
aðstöðu að þessu sinni.
Það eru ýms fleiri atriðí i sam
bandi við þetta mál, er nefna
mætti, þótt það verði ekki gert
hjei'. En af því að um það hefir
verið allmikið ritað í sumum
blöðum, þykir rjett að taka það
fram, að fjáröflun til Sogsvirkj-
unarinnar er hugsuð bæði innan-
Upphaflegar niðurstöðutölur
í tilboði ................
Metnir fyrirvarar .............
Gengisbreyting á erl. mynt
Tilboð
Phil & Co.
, . 21.800.000,
200.000
5.400.000
Tilboð
A. B. F.
Mismunur
29.927.000 8.127.000
3.000.000
1.560.000
Verðhækkun efnis o. fl. áætlað .. 5.460.000 5.460.000
Samtais eftir gengisbreytingu .. 32.860.000 39.947.000 7.087.000
í þessum samanburði er verð-
hækkun efnis o. fl. reiknuð út
frá tilboði Pihl & Co. og sama
talan notuð til hækkunar tilboði
lands fjáröflun og Marshallað-
stoð, sem sumpart er lán og sum-
part framl. (óendurkræft). Það er
iTh. á bls. 8

Vilhelm Buhl. efnahagsmála-
ráðherra Dana, sem hefur
stjórnað viðreisnarmálum Dan-
merkur siðustu árin.
stór-þýðingarmikil til að auka
framleiðslu Dana. Það er sann-
mæli, að Marshall-hjálpin hafi
bjargað Danmörku frá atvinnu
leysi og án hennar hefði lífs-
kjörum almennings hrakað stór
lega“.
Stór stökk í viðreisninni
Hagskýrslur sýna, að iðnaðar
framleiðsla Dana jókst um 17
af hundraði s.l. ár. Nú er hún
30 af hundraði meiri en fyrir
styrjöldina. Þá jókst kvikfjár-
eignin um 47 af hundraði 1948
—49 og er nú lík og fyrir styrj-
öld.
Verslunarfioti Dana, sem
hafði minnkað um helming á
styrjaldarárnnum, er nú meiri
en hann var fyrir styrjöld. —
Sama er að segja um fiskveiði-
flotann. I báðum þessum grein-
um eru framfarirnar meiri en
tölurnar sýna. því að skipin eru
nýrri og vandaðri og megin-
hluti flotans fyrir stvrjöldcl.
Með Marshall-hjálp fengust
nauðsynjavörur
Að líkindum hefði öll þessi
viðreisnarstaifsemi strandað, ef
ekki hefði notið við Marshall-
hjálparinnar. A fyrstu tveimur
árum námn fjárframlög á
hennar vegum til Danmerkur
230 miljón dollurum. Það er um
15 af hundraði af öllum inn-
flutningi Danmerkur, en þetta
framlag er þeim mun þýðing-
armeira, þar sem annar vöru-
innflutningur var að miklu
leyti liður í vöruskiftaverslun
og varningurinn því misjafn-
lega nauðsynlegur. Framlag
Marslíall-hjálparinnar fór hins-
vegar eingöngu tii að kaupa
þær vörur, sem nauðsynlegastar
voru og erfiðast að fá.
Af þeim heildarinnflutningi
ýmissa þýðingarmikilla vara,
var hundraðshlutinn, sem feng-
inn var á vegum Marshallhjálp
arinnar, sem hjer segir.
Af brennsiuolíum 40f; , af
baðmull 60%,, af tóðurkökuira
45%, af Inndbúnaðarvjelunu
30%, af öðru:n vielum og tækj-
um 15%, af samgöngutsikjuni
10%. !
i
Viðskifti við útlönd eru rnikiL
i Verslun og viðskifti við ut-
lönd hafa sjerstaklega mikil é-
hrif á allt aWmnulíf Danmerk-
ur, þar sem iandið heftir fáat?
' orkulindir og lítið af efnum tiii
iðnaðar. Helstu útflutni ngsvör-
j ur Dana eru 'andbimaðarafurð-
ir. 70 af hundraði af gjaldeyris-
tekjum þeirra fæst fyrir svína-
flesk, smjör, egg og ost.
j En með stöðugri íbúafjölgurí
jafnframt því að landbúnaður-
inn er nú reklnn meir með vjel-
um en áður hefir skoipo'-'t meirá
vinnuafl en áður til að sinná
iðnaðarframieiðslu. Ei iðnaðar-
framleiðslan þegar farin acf
vinna sjer naikaði í öðrunS
löndum.
I
Danir hl.vntir frjálsri verslun 1
Danmörk hefur í v-erslunar-
málum viljað stuðla að friálsrl
verslun. Stafar þetta af því, að
það er þjóðiuni lífsnauðsyn a<5
viðskifti við önnur lönd sjeri
sem haftaminnst. Innflutnings-
tollar eru sjerstakicga lágir 2
Danmörku. Þó hefut orðið að
setja nokkuð eftirlit með gjalct-
evrisnotkun á síða: i árum.
V-íslensWrfcíæður i
sfjérna risafprtekt
í Kaliforniu
NÝKOMIÐ „Lögberg'1 skviiaí
frá því að tveir bræður af is-t
lenskum ættum, Ellis og' Harryjf
Stonesson veiti forstöðu -gríðar-
'stóru byggmgaríyrirtæki í Sari
.Francisco. — Fjesýslustofnuri
þeirra mun vera upp á 30 millj»
j dolara. Starfar það þannig ad
jþað reisir storbyggingar, serri
svo Mgir ut fyrir ýmískonai?
verslunarrekstur. Nýleg'a reistl
fjelagið slíka sambyggingu, serit
er svo stór, að hún má teijaslj
borg innan borgarinnar. Húr$
nær yfir 35 ekrur lands og þaí
verða m. a. magasínverslanir,
leikhús með 1800 sætum, tvc|
stór markaðssvæði, bílastöð ogj
fjölda margar skrifstofur, lækm
ingastofur, tveir bar.kar og bílaj
stæði fyrir 3000 bifrtlðar. ÞeiS
Stonesson bræður fara ekk|
dult með að þeír sjeu af ís<*
t lenskum ættum, þeir hafa m. a*
_ styrkt byggíngu ellíheimilis Is-
jlendinga, Stafholt í Blaine
lagt fram mikið fje til hins fvr-i
, irhugaða kennslustóls í íslensk-
. um fræðum við Manitoba-ha-
skóla.
j Þýskur hershöfðingi í liði meö
| Rússum
iBERLÍN, 10. júlí: — Vincena
, Muller, þýskur hershöfðingí fráí
síðasta stríði var handtekinn afi
Rússum við Stalingrad. — Hanrij
hefir s. 1. fimm ár dvalist á pó ti—
tískum skóla í Moskva. Nýlegai
fór hann til V.-Þýskalands. Muni
það vera ætlun hans að snúa fleir l
, þýskum hershöfðingj um til
hlýðni við kommúnismann. —.■
Muller hefir sterkt vopn í þenrl
viðleitni, — að hvergi eru hers-
höfðingjar og aðrir stríðsæsingaj
menn að meiri völdum en í Rúss-
landi. )-