Morgunblaðið - 01.12.1950, Side 5

Föstudagur 1. des. 1950
MORGUNBLAÐIÐ
Prófðssoi ilí ElöfH wií,mannGu8munássonskrifar™
Guðiinnsson lútinn BÓKIVIEMMTIR
PROFESSOR Björn Guðfinnsson í athugun. Fyrir honum vakti, að
er látinn. Hann anda'ðist 27. nóv.
og hefur jarðarför hans farið
fram. Hann varð aðeins 45 ára
gamall, og átti við vanheilsu að
búa síðustu árin. Þrálátur mag i-
sjúkdómur varð honum að ald r
tila og voru gerðir á honum marg
ir uppskurðir og fór hann tvi
vegis utan til hinnar frægu Ma o
stofnunar í Ameríku til uppskurð
ar. Hann bar sjúkdóm sinn með
karlmennsku og sinnti vísinda-
störfum sínum til hins síðasta,
þegar hann var þess megnugur.
Hann var fæddur 21. júní 1905
að Staðarfelli í Dalasýslu, sonur
hjónanna Guðfinns Björnssonar,
bónda og Sigurbjargar Guð-
brandsdóttur. Björn lauk stúd-
entsprófi í Reykjavík 1930 og
kennaraprófi í íslenskum fræðum
við Háskóla íslands 1935. Vet-
urinn 1936—37 dvaldist hann er-
lendis, í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð og kvnnti sjer skólamál,
einkum móðurmálskennsluna í
menntaskólum. — Hann gerðist
brátt kennari við ýmsa skóla,
Verslunarskóia íslands 1931—34,
Kvennaskólann í Reykjavík
1933—36, Menntaskólann í
Reykjavík 1934—46 og við Ríkis-
útvarpið 1935—41 (nema vetur-
inn 1936—37). Björn varð af-
bragðskennari, strangur og eftir-
gangssamur og gerbreytti har'i
íslenskukennslunni við þá skóla,
er hann kenndi. Má segja, að með
komu hans að Menntaskólanu i
hafi straumhvörf orðið um
lenskukennslu og hafa kennarar
þeir, er fetað hafa í fótspor hans,
hagað kennslu sinni á líkan hávt
og hann gerði. Hann hafði þann
metnað, að kenna skyldi móður-
málið eins vel og unnt væri, móð
urmálskennslan væri undirstaða
íillrar sannrar menntunar íslend-
Inga, og hefur hann því unnið ís-
ienskri menning ómetanlegt gagn
með kennslustarfi sínu. — Það
varð því mikil eftirsjón að hon-
um, er hann hvarf frá Mennta-
fskólanum. Hugur hans hneigðist
f;ð vísindastörfi'm og varð hann
i ktor við heirnspekideild Há-
s ;óla íslands 1941, síðan dósent
■ "47 og prófessor í íslensku nú-
t:ðarmáli og hljóðfræði árið
I"48. Hann samdi á þessum árum
3 snnslubækur: fslenska I 1935,
i lensk malíræði handa skólum
útvarpi 1937, og íslensk setn-
iugafræði handa skólum og út-
' ■rpi 1938. — Hann starfaði að
:> 'tllýskurannsóknum um nálega
»?lt land sumurin 1941—’44, en
fi kkst einnig nokkuð við þessar
xannsóknir á vctrum. Hann
b aut 5. maí 1944 doktorsnafnbót
í heimspelci við Háskóla fslands
ir ritið Mállýskur I. Er þetta
t mælalaust besta verk hans,
•< • da grundvallarrit á sínu sviði.
■' ann hljóðkannaði nálega 10,000
:nns á þessum ferðum sínum,
t um tólfta hvern mann í land-
i i. Munu slíks fá dæmi, þótt
tað sje um víða veröld. Niður-
ub ður rannsókna harts voru því
istar á traustum grundvelli.
i - mn skipti landinu í 6 mállýsku
nði og sýndi fram á, að linun
I • ■ ðra lokhljóða (p, t, k) sje sí-
"•i't að breiðast út. Þessar rann-
- >knir hans hafa varpað nýja
! ■ ú á margt í framburði íslenskr
tungu og sannað, að nútíma-
i mburður málsins er miklu bk
- i framburðinum í fornöld en
v nsir erlendir vísindamenn hava
ddið. Hann vildi, að sú þekk-
1 'g,.er fengist með slíkum ran..-
sóknum, kæmi að hagnýtu gag‘d
f' .rir þjóðina, til fegrunar máls-
i s, og gaf því út 1947 annað rit:
.r 'eytingar á framburði og staf-
f- tningu og kannaði þar öll ein-
1 nni harðmæUT q? linmælis,
i ettmælis og flámælis og önnur
<■'riði, er máli skipta um fram-
i urð. Er hann hafði komi-it að
niðurstöðu um útbreiðslu ein-
eiakra framburðaratriða í ýms-
um hlutum lar.dsins, setti hann
fram tillögur um samræming
i Ríkisútvarpinu og Þjóðleikhús-
inu skyldi íslensk tunga hljóma
fegurst, en hinn samræmdi fram
burður breiðast þaðan út til allra
l Meðan vermdi vorið bjarta
var jeg söngsins þjónn.
Minningar Björgvins
Guðmundssonar
Útgáfa B. S. Akureyri. ]
ÞETTA er mikil bók, hálft Síðan bárust aðrir ómar
fimmta hundrað blaðsíður, en inní huga minn.
skóla landsins. Dr. Björn fjell fjörlega rituð, hress og skemmti Dimmir kuldahásir hljómar.
frá starfi á besta skeiði. Ef hon- leg. Margt hefur drifið á daga Hvíld jeg enga finn“.
um hefði enst aldur, hefði mátt listamannsins og hann segir all-
vænta af honum merkilegra rann vel frá Þykir mjer líkiegt að . .. ...... .,
sókna í þágu íslenskra fræða. æfi a hans verði mikið ]esin Þetta er hremskilm jarmng
Hann unm visindagrem smm, . x, . , , . ungs manns, sem hefur reynt ao
lagði hart að sjer, meðan hann °« ,verlðj getur að hun vehl næra' anda sinn á þeim kosti,
gat, og hafði ýmsar fyrirætlanir nokki ar deilur. bvi hof. er ekki gem öskurapar efnishyggju og
á prjónunum, eins og sjá má af myrkur i mali um það, sem , gel(Jra hugsjóna bera nú á borð
þv. að hann nefndi höfuðrit sitt honum þykir miður fara. fyrir æsku margra landa. _
Maltyshur L Hann samd1 emmg Fyrn hlutrnn fjallar um • j>Dimmir ku]dahásir hljóma«
nokkiar ntgeiðir, er birst hafa bernsku og æsku Björgvins, >
í tímaritum og blöðum, hjer og heima j Vopnafirði, á síðustu g
nr nnnic klrtAc-io rit rfAi'A .
erlendis. Síðasta ritgerð hans
var um framburðinn hv-kv í ís-
lensku, er birtist í afmælisriti til
próf. Kemp Malone í Baitimore-
háskólanum (Johns Hopkins
University') á síðastliðnu ári.
Embætti hans í háskólanum var
nýtt ,og varð hann því að þreifa
sig'áfram frá ári til árs, hversu
kennslunni yrði best fyrir komiö.
Hann byrjaði á hljóðfræði, en
bætti síðan við setningafræði og
hefði enn aukið við nýjum grein-
um, eins og bragfræði, ef aldur
í eyrum hennar, í stað
j hinnar hlýju tónlistar lífs og
og verður smá við raunsætt
mat og töf,
og fölnar skjótt í fjötrum
orðs og lits,
og formsins ok er hennar dauði
og gröf.
Því reynist jafnan smátt hvert
verk, sem vannst
á vegferð langri, hversu sem
þú brannst
af þrá að túlka, binda i inálra
og mál
þá mynd, er snart sem elding:
þína sál“.
4
I*
Þetta ætti að nægja til a9
árum nítiándu aldar og fvrsta , gjeði! og útkoman verður eins sýna hvílík skáldgáfa er hjer
tug Þeirrar tutUumstu. F.r su . 0 segir j siðasta erindi kvæðis
frasogn froðleg mjog, þvi hóf. þessa;
einskorðar hana engan veginn
við sjálfan sig, en lýsir mikl-
Um fjölda fólks í hjeraðinu og
kjörum þess. Lesandinn fær
iiósa huiímvnd um menninvu
,,Lífs míns tónn er löngu
breyttur,
—- lag með fölskum hreim.
bá og staðhætti, er tónskáldið JeS er gestur. þögull, breyttur.
ólst upp við. Eru því minning-
ar^þessar veivamikil dröe til
þess þáttar í mennmgarsögu
hefði enst. Með sívaxandi fjölg-| þjóðarinnar, er lýtur að sköp-
un stúdenta í deildinni varð nauð
synlegt að skapa embætti þetta
og verður að halda því við, þótt
ágætur maður hafi fallið í valin.i.
Dr. Björn Var tvíkvæntur. Var
fyrri kona hans Halldóra Andrjes
dóttir, hjúkrunarkona, og átti
hann með henni son og dóttur.
Síðari kona hans var Sigríður
Pjetursdóttir, hjúkrunarkona, er
nú harmar mann sinn látinn.
Háskólanum er mikil eftirsjá
að hinum látna kennara, en ekki
síður allri þjóðinni, því að hann
vann að rannsóknum móðurmáls-
ins, sem er dýrmætara en aht
ánnað, .er íslendingar eiga.
Falleg jélakor!
un hljómlistar í landinu. Æfi-
saga hins góðkunna tónskálds
er mikill feneur og góður og
mún framtíðin kunna að meta
hana. ekki síður en nútíminn.
— Saga Björgvins Guðmunds-
soriar er sterkur þáttur í sögu
íslenskrar listar: sífeld barátta
Þrái aftur heim“.
á ferð. En jeg get ekfci stillt
mig um að tilfæra eitt smá-
kvæði í viðbót. Það heitir:;
, Kvæðið urn sálina“.
Nokkur kvæði, síðast í ljóða-
safninu, eru gott dærni þessa
„lags með fölskum hreim“. Þau
eru tilraun • til áróðurs fyrir
kommúnismann — og svo ram |
fölsk, að ískrar í eyrum! ] þina
Hvorki hugur nje hjarta skálds
ins fyrirfinnst í þeim. Þau eru
misheppnuð tilraun höf. til að
reyna að sannfæra sjálfan sig
,.Jeg blygðast mín fyrir að setja
þann sannleik á blað,
en svo var mjer þungt í huga
á stundum, að
jeg fórnaði höndum til himinrt
í angist og bað:
Frelsaðu sál mína, Faðir1
En Faðirinn þagði.
Þar til í morgun, við sólris,
hann sagði:
Hvað er bað?“
við nálega ósigrandi örðugleika i og aðra um að hann sje „rót-
F'líma manns. er á sjer mikla tækur“ og en far.dens karl, —
köllun, við fátækt, skilnings- en hann er að minnsta kost.i
leysi, meinfýsni og ruddaskap
umhverfisins, þar sem „lítil eru
úeð guma“. — Þó er það ef til
Vill betri kostur en við átt.um
okkur á, sem í stríðinu stönd-
um? „Jo större sag, dess tyngre
tag, og dessto större seier“,
saeði Biörnson gamli. — Líf
tónskáldsins. er þesSar rhinn-
ÞAÐ hefur þótt bregða við j ingar ritar, hefur verið marg-
víða, að lítill menningarbragur ] brotið og viðburðaríkt og sjálf-
væri viðhafður í sambandi við, ur hefur hann eflaust grætt
Ekki er að efa að þessi ungi
maður getur orðið mikið skáld.
-— Hor\um hefur farið talsvert
fram, síðan „I þagnarskóg“ korrt
út, þæði í efnismeðfcrð og
vinnuvöndun.
,.E1 hakim“
Eftir John Knittel
Vilhj. Guðmunclsson þýddi
Bókaútgáfan Norðri
SAGA þessi er einkar hugðnæm
og að mörgu leyti merkileg, þótf-
ekki hið fyrnefnda! Úr kvæð-
unum má glöggt lesa, að hann
hefur ekki í hinni rauðu öfga-
stefnu fundið neitt, sem hlýj-
ar hjartanu og stælir hugan til
dáða. Þar eru aðeins „dimmir
kuldahásir hljómar, — log meo
fölskum hreim“. Hugsjónin,
sem eitt sinn lifði í kommún- ! hún sje tæknilega stórgöllug.
ismanum, er margsvikin, kefluð , úún gerist að mestu í Egypta-
og steindauð fyrir löngu. En j landi, en lesandinn fær litla
úldnu smyrlingi þeirra drepnu j hugmynd um hina sjerkenrii-
framleiðslu jólakorta. Þó er meira á harðriettinu en þótt ! hugsjónar er nú veifað framan : le§u fegurð þess lands. og aðr
þetta stór þáttur í jólagleðinni. j hann hefði baðað í rósum. Hitt í æskulýð allra landa og því ar umhverfislýsingar eru yfir-
< ■•
er svo annað mál, hværju ís-
lenska þjóðin hefur tapáð á því.
að kostur hans var svo þröng-
ur.
Síðari hluti bókarinnar fiall-
ar um lífsbaráttu tónskáldsins
í Vesturheimi og nám í Eng-
landi. Kennir þar margra grasa
sem vænta má og er fjörlega frá
öllu sart. Vil jeg ekki rekja
cfnið nánar, en hvetja menn
eindregið til að kaupa og Jesa
bókina. Það er enginn svikinn
á því.
„Lífið kallar“
Eftir Kristján frá Djúpalæk
Bókaútgá.fan Sindur.
UNGU skáldi eru allir tímar
örðugir, en þó hygg jeg að
frambiu Ss
þetla mal nu
Langflest fólk hjer á landi, sem
annars staðar, sendir vinum
sínum jólagjöf eða jólakveðju.
Nú hefur Helgafell og rit-
fangaversluninn Penninn stofn-
að til gjörbreytingar í fram-
léiðslu jólakorta. í staðinn fyrír
ýmiskonar glanskort, koma á
markaðinn frá Helgafelli ákaf-
lega smekkleg kort með lit-
prentunum af málverkum. Eru
níu slík kort nú komin á mark-
aðinn.
Málverkin, sem fylgja þess-
um jólakortum, eru eftirfar-
andi:
Jesús læknar blinda mann-
inn, hin stórfagra altaristafla
Guðmundar heitins Thorsteins-
sonar. Altaristaflan er nú til
sýnis á sýningu Menntamála-
ráðs. Flótti undan eldgosi, ein aldrei hafi snuggað snælegar
rammíslenskasta og óvenjuleg- um ve? þeirra en nú, — enda
asta mynd Ásgríms Jónssonar. sjást þess ljós dæmi viða.
Hestur við búðardyr, einnig Kristján frá Djútíalæk er eitt
sjerstaklega íslensk mynd, eft- þeirra ungu Ijóðskálda, sem
ir Jón Stefánsson. Syngjandi miklar vonir eru við bundnar.
vor, hin dásamlega mynd Kjar- Hann er gáfaður, frumlegur og
vals af íslenskum sveifabæ i víðsýnn, og hefur gert nokkur
sumardýrð, og einnig örinur kvæði, er ekki munu gleymast.
mynd eftir sama listamann, En hann er og barn síns tíma,
smáfuglar á trje, er hann kali- að vonum, og stormar þeir hin-
ar Vetrarkvíði. Þá eru Svanir ir miklu, er nú geysa, koma ber
Jóns Stefánssonar og tvær sýnilega oft illa við hann. Lik-
nnyndir Afgrím, Vestur- 1 iga mr'.'i ta’ra eitt af hvrc.ð-
bærinn og Djákninn á Myrká. um bókarinnar sem táknmynd
Jólakort þessi eru í alla staði af ferli hans fram að þessu.
til fyrirmyndar. Má búast við, Kvæði þetta nefnist,,Tónn“:
að margir vilji eiga þau — Icng
ur en um jólin. Og vel eru þau „Ungum söng mjer hljótt í
til þess fallin að senda vinum hjarta
og kuriningjum erlendis. hlýr og Ijúfur lónn.
haldið fram, með brjáluðu of-
stæki, að árboði nýs dags ljómi
úr brostnum glyrnum hans! Og
leitt bísna bragðdaufar. Per-
sónulýsingamar eru einnig all
lausar í reipunum, nenia el
til þess að skynja þá dýrð, þarf hakim sjálfur, læknirinn. Hon
ekki annað en losa sig bara við
persónuleika sinn, — saman-
ber Þorberg. -— Ekki er nú svo
sem til mikils mælst, en þessi
um er meistaralega vel lýst,
innan frá, og saga hans er ó-
gleymanlega falleg, þótt húi>
sje nokkuð reifarakend á köfl-
krafa hefur þó Ijóslega orðið um °S endirinn svo illa gerð-
Kristjáni frá Djúpalæk helsti,
strembin, enn sem komið er.
Það hefur sett að honum hroll,
er hann tók að horfast í augu
við smyrlinginn, — hann „lang
ar aftur heim“.
ur, að furðu sætir, þegar um
slíkan höfund er að ræða og
Knittel.
E1 hakim hefur víða um heim
verið mikið lesinn og svo murv
verða hjer. Þrátt íyrir gall-
Hvort hann kemst það, skal ana er hun fagurt skáldverk og
engu um spáð. En bergmálið ho11 iesning hverjum manni.—
af baráttu hans og leit er að
finna í bestu kvæðum þessarar
ljóðabókar — og þeir tónar eru
ekki falskir.
Góðu kvæðin er mörg. Eitt
af þeim bestu er: „Uggur“, það
er fagurt og vel orkt. Fáguð
og vel unnin eru einnig kvæð-
in: „Hamirtgjan“, „Einn“, ,.Sin-
fónía“, „Lífstrjeð“ og „Húm-
fylgd“, — en „Skáldsýn“ er
hreinasta perla:
„Hún birtist eins og bregði
glampa á þil,
sem brotni geislakvik í úða
straums,
og hlýtur líf við hjartans
undirspil,
og hefst til flugs á Ijettum
vængjum draums.
En lækkar svif á vegum raka
og vits,
Þýðingin er vel vönduð. —
„Hlynir og hreggviðir“.
Þættir úr Húnaþingi.
Sögufjel. Húnvetningur.
Aðalumboð: Norðri.
BOK þessi er einskopar fram-
hald af „Svipum og söfnum1*,
er kom út 1948. í henni eru sjci'
þættir, eftir ýmsa höfunda,
misjafnlega vel sagðir, en allir
fróðlegir. Bestir eru og merk-
astir þættirnir af Þorleifi i
Stóradal og Hreggviði skáldi á
Kaldrana. Hinn síðari er vei
gerður og skemmtilegur aflestr
ar.
Hciti og höfundar þáttanna
allra eru sem hjer segir:
Þorleifur í Stóradal, eftir
Bjarna Jónasson. Hreggviður
skáld á Kaldrana, eftir Magnús
Björnsson. Sjóhrakningar Jóns
„gós“, eftir Jónas Illugason,
I Framhald á Lls. 11.