Morgunblaðið - 05.12.1950, Blaðsíða 5

r
Þriðjudagur 5. des. 1950.
M0RGUNBLAÐIÐ
5
ITSJÁ
EFTIR
Ágúst H. Bjarnason
Rögnvaldnr Pjetursson: Fög
ur er foldin. — Þorkell Jó
hannesson bjó til prentunar. —
Menningarsjóður gaf út. Rvíl
Alþ.-prentsm. 1950, 404 bls
ÞÁ ER BÖK StJ, sem hjer liggui
íyrir, barst mjér í hendur, og jep
Sók að blaða í henni og lesa, var sen
(eg heyrði rödd látins vinar handai
yfir gröf og dauða. Jeg hafði aðallegi
jþekkt hann sem góðvininn, dreng
skaparmanninn og hinn mikla, ein
leega Islending, þótt lifað hefði ham
Snestöllu lífi sínu í annarri heims
ílfu, enda var það fyrsta, sem jei
ðatt niður á, þessi ummæli hans:
„Jeg tala hjer út frá mínu eigin
Bjarta og huga, án þess að.spyrja yð-
Ör, hvort þjer sjeuð mér samdóma. Eg
Bxm, jeg þakka, jeg dái það, sem
þjóð min hefir oss gefið, þessari kyn-
dóð; og jeg óska og bið, að það Wut-
Bkipti verði aldrei frá oss tekið. Jeg
tffidrast og þakka þann æðri kraft,
Bem henni er gefinn á öllum tíma-
Olótum til þess að greina og skilja
írá öllum höfuðhliðum hið hversdags
lega, daglega líf. — — Veit jeg.
livar von öll og veröld min glædd er
Guðs loga? Hún er í anda og sál og
Bðgu og lífi vorrar kæru þjóðar“. (bls.
84t, sbr. 394).
En nú var það rödd kennimanns-
fns, sem jeg vissi lítil deili á annað
6n það, að hann var frjálslyndur í
Brúmálum og taldi sig til únítara,
Jþess trúarflokks, er fjöldi bestu and-
Rns manna á 19. öld í N.-Ameríku,
Söldu sig til, svo sem Channing, Th.
Parker, Emerson o. fl. Það er þvi
kennimaðurinn og prjedikárinn, sem
yjer eigum hjer að kynnast, og verð-
tJr þetta af mirmi hálfu ritsjá, en
fekki ritdómur, enda ekki annað fært
S ívo stuttu máli.
Síra Rögnvaldur var einlægur guðs
Erúarmaður, reit jafnan Guðs nafn
ffieð upphafsstaf; en á hinn bóginn
Sljelt hann því fram, að Jestis Kristur
Biefði verið maður, að vísu guðinn-
(blásinn, eins og svo margir spámann-
Bnna og mestúr allra trúarhöfunda.
Bærí því frekar að líta á hann sem
leiðtogann æðsta á mannlífsins braut
fer með fordæmi sínu hefði gefið öllu
mannkyni æðstu fyxirmynd miskunn-
BCmi og kærleika.
Mun nú rjett að slá upp á þeim
Jfceðúkafla, er gefið hefir bókinni nafn
»— Fögur er foldin, ef vera mætti, að
Biann gæfi oss nánari lýsingu á guðs-
Brú höfundar og ræðústíl. Þar seg-
Ir (bls. 314):
„Kæru vinir. — Fyrir örfáum ár-
tm síðan komust menn fyrst að þvi
limi á vinnustofum visindanna, að
ferði hverju og andvarpi, er líður yf-
Br varir manna, er varpað á úthaf
feilifðarinnar og flutt á vængjum
geislahylgnanna út um ómælisgeim
5mi. Þau deyja ekki jafnskjótt og þau
liða úr heyrn. Á öldustraumi Ijós-
Srákans erú þáu flutt með ólýsanleg-
íjm hraða umhverfis jörðina og —
líkindum — til hinna yz.tu himin-
Bnatta.------
' Hvernig ber oss að skilja þetta? —
Það sem vjer myndum ætla, að ætti
ukemmstan aldur af öllu því, er oss
jbeyrir til, mönnunum, rödd vor, orð,
Bndvörp, grátur. fagnaðarhljómur, —
ffyrr en nokkurt þessa deyr fyrir eyr-
Jam vorum, er það flutt á vængjum
œorgunroðans, hinum ósýnilegu
geislabylgjum ljósvakans, yfir hið
ysita haf, til hinna fjarlægustu staða,
Ög mælir þar á framandi tungu hug-
tirigði vor, söknuð og gleði, er eng-
inn skilur. Enginn skilur? Hver veit
það? Ef til vill hefir hið foma sálma-
fekáld rjett að mæla: „Þar er ejvki
feitt orð á minni tungu, að þú Drott-
Snn ekki vitir það allt saman“. Og ef
ÖI vill eru orð islenska sálmaskálds-
ins meira en tíugboð:
Hann hevrir stormsins hörpuslátt
hann heyrir barnsins andardrátt;
fcann heyrir sínum himni frá,
hvert hjai'taslat; þ.tt . .3u á.
Einhver heyrir og —- einhver
Bkilur“.
Þetta verður að nægja til þess að
S$na ræðuctíl sjera Rögnvaldar. Er
Sisnn þó hvergi nærri allur þar, held-
ör í sjálfri boðuninni. tlann heldur
Ip-i fram, að gnðsriluð sje fyrst og
Sr. Rögnvaldur Pjetursson.
fremst af þessum heimi, að vjer verð-
um að sýna oss að liugprýði, karl-
mennsku og hreysti, en síðan að ósjer
plægni og ástúð og sönnum mann-
kærleika til þess að öðlast sonarrjett-
inn. Lifinu líkir hann iðulega við
ferðalag, sem einatt sje ömurlegt og
ónæðissamt, en vjer trúum því samt,
að ferð þessi stefni úr eyðimörkinm
inn í fyrirheitna landið og vjer höf-
um leiðtogann mikla, sem er„vegur-
inn, sannleikurinn og IífiS“ í farar-
broddi. En Guð kemur nllsstaðar til
móts við oss, tit úr eldinum við fjalls-
rætui-nar, i eggjan og livamingu
hinna ymgri og sem geisli í grafar-
húm kalt.
Þótt vjer sjeum fáir og smáir, er
ferðalagið fært, ef hönd styður hönd
og vjer gætum vaxandi mannvits og
þekkingar. En trú vora nefnum vjer
veginn að hinni hinnstu höfn.
„Fegursta, en jafnframt átakanleg-
asta minningin, er auga festir á, þeg-
ar til baka er skyggnst — er minn-
ing sigurherrans sjálfs, meistarans
frá Galíleu. Frá þvi Ijósi, er hann brá
upp, hafa kyndlarnir verið kveiktir,
| er lýst hafa upp hinar myrkustu
; mótgangs- og mæðustundir". (bls.
j34). Og það er hann, sem vísar veg-
inn.
F.n triiin verður, eins og allt ann-
að, að lifa og þroskast; hún verður
að fylgjast með tímanum og vaxandi
.þekkingu manna, ef hana á ekld að
j daga uppi. Hún verður að lifa í ljósí
sannleikans ( in lnt-e veritatis), í
ljósi hins lífgandi og frelsandi sann-
leika (bls. 53).
Því er það, að menn geta ekki til
lengdar unnað við rjetttrúarstefn-
I una, sjeu þeir hugsandi menn og sann
leikselskandi. Hún hefir aðeins van-
ann og hefðina sjer til rjettlætingar,
nokkur steinrunnin játnmganit, eða
fomar og nýjar kennisetningar keis-
ara og páfa, er jafnvel brjóta í bága
,við hinar einföldustu staðreyndir vis-
indanna (bls. 63).
Þeir, er vita viJja um mun þann er
sjera Rögnvaldur gjörði á rjetttrún-
oðarstefnunni og þeirri frjálslyndu,
lesi Játningarvissa og lífsþekking
(bls. 279). Sjaldanst var hann stór-
orður í garð andstæðinga sinna og
viðurkenndi, að hinir frjálslyndu
gætu líka farið villir vega; en aðal-
, atriðið væri, að meim leituðu sann-
. leikans í hvívetna.
Lífinu miðar áfram frá vanþekk-
'ingu til æ meiri þekkingar. En það
er ætlunarverk kirkjunnar, að sam-
ræma betta líf hinu eilífa lífi, fegra
það og betra að fordæmi Jesú Krists.
Þvi var hann einnig líl'ið, hið æðra
líf, þar sem liann ástundaði misk-
unnarverk, góðvild og frið meðal
mannanna barna (bls. 74). —
| Þetta verður að nægja sem sýnis-
hom af hoðun sjera Rögnvaldar og er
hann þó ekki nándar nærri allur þar.
Er það mál manna, er til þckktu, að
ittfararræður hans hafi verið einna
j hjartnæmastar og Hyílt á þeirri meg-
j inhugsun, að h( Idið liyrfi aftur til
jarðar, en andinn færi til Guðs, er
gaf hann. En jafnframt hefði hann
þá oft dregið upp skýra mynd af hin-
um laína samíerðamamii (óbr. bis.
392—94).'
Þegar á allt er litið, verður um
bók þessa ekki annað sagt, en að hún
eigi erindi til allra frjálst hugsandi
manna, vestan hafs og austan; að htin
muni geta orðið að hugvekjum þeirra,
í'ramAald á bb. lá
Mjög mikil kjörsókn
í Vesiur-Berlín
BERLÍN, 4. des.: — Nú eru
kunn úrslit kosninganna, sem
fram fóru í Vestur-Berlín í
gær. Kemur í Ijós, að sósíalde-
mo.kratar eru þar ennþá lang-
samlega fjölmennasti flokkur-
inn, enda þótt þeir hafi nú
ekki fengið algeran meirihluta,
eins og fyrir tveimur árum.
Að þessu sinni var kosið til
sjerstakrar fulltrúadeildar Vest
ur-Berlínar í stað borgarstjórn
arinnar sem var. Fengu sósíal-
demokratar 61 sæti, en kristi-
legir demokratar, sém næstir
beim voru, 34.
Þrátt fyrir harðvítugan áróð-
ur kommúnista og áskoranir
þeirra til kjósenda um að
skipta sjer ekki af kosningun-
um, var kjörsóknin geysimikil.
Af 1,500,000 kjóséndum, neyttu
niu af hverjum tíu atkvæðis-
rjettar síns. Og svo mjög mis-
tókst kommúnistum áróðurinn,
að kjörsókn varð mest í þeim
hverfum Vestur-Berlínar,, sem
næst liggja rússneska hernáms
hlutanum. — Reuter.
LEIKRITIÐ ÖLDLR
Nýstárieg barnabók
FYRIR nokkru kom á bóka-
markaðinn nýstárleg barnabók,
sem nefnist „Stafa og mynda-
bókin“.
Á hverri síðu bókarinnar er
bókstafur auk tveggja mynda
og vísna-hendinga. Önnur hend
ingin er um dýrin og er mynd-
skreyttur upphafsstafur í byrj-
un þessarar vísu, hin vísnahend
ingin er um börnin, Gunnu og
Jón, og fylgir henni mynd af
börnunum við ýmsar athaínir.
Er þessu þannig fyrirkomið að
á hverri síðu er mynd af dýri,
sem á þann upphafsstaf, sem
síðan er helguð, og Gunna og
Jón eru við þær athafnir, sem
byrja á sama bókstaf. — Efni
vísna-hendinganna tveggja
byggist á nafni dýranna og at-
höfnum barnanna.
Atli Már hefur teiknað mynd
irnar, en Stefán Jónsson samið
vísurnar. Pálmi H. Jónsson,
bóksali á Akureyri, gefur bók-
ina út.___________
Tvær unglingabækur
BÓKAÚTGÁFAN Björk hefur
sent frá sjer tvær nýjar ungl-
ingabækur. Önnur héitir Ella
litla ög er eftir A. Chr. West-
ergaard, en Signrður Gunnars-
son þýddi. Atli Már teiknaði
myndir í bókina.
Hin bókin heitir „Selurinn
Snorri“, eftir norskan rithöf-
und; Fridtiof Sælen. Bók sú á
sjer sögu, þvi er hún kom út
1941 í Noregi bönnuðu Þjóð-
verjar hana. — Þótti ævintýri
þetta höggva heldur nærri sjer.
Litmyndir eru í bókinni og þótt
sagan sje skemmtilegt ævin-
týri við hæfi unglinga, þá ligg-
ur dýpri meining á bak við, sem
fullorðnir munu 'hafa gaman af
að kynnast.
■ Sjónleikur í 3 þáttum eftir
síra Jakob Jónsson. Sýning
Leikfjelags Hveragerðis í
Hafnarfirði. — Leikstjóri:
Einar Pálsson.
LEIKFJELAG HVERAGERÐIS
er með tápmestu leikfjelögum
landsins. Þó að ungt sje að ár-
um, hefur það sýnt marga góða
sjónleiki og frekar beitt í vind-
inn en slegið undan í vali við-
fangsefna. Ljettmetið eitt er ekki
þroskavænlegt fyrir neinn leik-
flokk, en altof oft halda menn,
að óvöntun leikendum henti best
að sýna ærslafulla gamanleiki
eða vitlausa skrípaleiki. Með efn-
isvali sínu og meðferð á leikrit-
um eins og „Tengdapabba" eftir
Gustaf af Geijerstam, „Landa-
fræði og ást“ eftir Björnstjerne
Björnson og nú síðast á „Öldum“
eftir síra Jakob Jónsson, hefur
Leikfjelag Hveragerðis sannað, að
góð viðfangsefni lyfta undir með
leikendum og margfalda ánægj-
una beggja vegna við gólfljós
leiksviðsins.
Það var fremur þunnskipað á
áhorfendabekkjum hins vistlega
leikhúss Hafnfirðinga á föstu-
dagskvöldið var, þegar Leikfjel.
Hveíagerðis sýndi sjónleikinn
i „Öldur“. Veðrið átti sinh þátt í
j þessu. Voru áhorfendur deigari
j en leikendur, sem urðu að snúa
! við á miðri Hellisheiði sökum of-
’ viðris og fara Krísuvíkurleiðina
til Hafnarfjarðar. Urðu þeir
naúmt fyrir að ná á sýningarstað
á rjettum tíma. Nokkur mistök
á leiksviðinu í öðrum þætti og
ónóg lýsing í þriðja þætti mun
hafa stafað af því að hafa þurfti
snar handtök til undirbúnings
þessari sýningu, sem annars bar
vott um samviskusemi og ör-
ugga leikstjórn Einars Pálssonar.
Verði sýningin endurtekin í Hafn
arfirði, mun sjálfsagt takast bet-
ur — og þá ættu áhorfendur ekki
að láta sinn hlut eftir liggja, því
að leikritið og meðferð leikenda
á það skilið, að því sje gaumur
gefinn.
Kristin Jóhannesdóttir kom
mjög vel fyrir, frjálsmannlega og
eðlilega að hætti ungrar nútíma-
stúlku, í hlutverki Helgu. Inga
Wium lýsti og sjómannskonunni,
Hildi, með látlausum tilburðum
og geðþekkum áherslum, svipað
er að segja um Tlieódór Halldórs-
son, sem þó átti þrautina þyngrj
að lýsa sjómanninum og sýslu-
manninum Vali Arasyni í einnE
og sömu persónu. Var það síður
leikandans sök en höfundar, atT
persónan fór úr jafnvægi, þegar
telft var til uppnáms á leiksvið-
inu. Guðrún ívarsdóttir ljek vel
meðan hún var að draga til per-
sónulýsingar undirfurðulegrai*
sýslumannsdóttur en fumaðj
helst til mikið í öðrum þætti ogt
náði sjer þó aftur strax í þríðja
og síðasta þætti. Það verður atf
skrifast á reikning höfundar, atf
lítið verður úr aukahlutverkl
Gríms, unga sjómannsins. Ár-
mann Jóhannsson ljek það mjög'
þokkalega eftir því sem k éfni
stóðu til, en leikritið myndl
græða á því, að fá Grími stærra
hlutverk að vinna í augsýn á-
horfenda. Tveir þættir snúast aU
miklu leyti um sjóferð hans úk
í franska duggu, og eitthvað heyi*
ir maður um Ellu í Kotinu, eða
hvað hún heitir stúlkan á dans-
leiknum. Þetta er svo sem iiT
ábendingar fyrir höfundinn, senr»
þarna var viðstaddur og sá sit.T
verk uppfært.
Langstærsta hlutverkið og aSI'
öllu athuguðu vandasámasta var
í höndum Árna Jónssonar. Hanr*
Ijek Ásmund, formann og báts-
eiganda, sem er svo einskorðað-
ur við atvinnugrein sína, aíl
hann lætur varla út úr sjer tvær
setningar í samhengi, að önnui*
sje ekki samlíking við sjóinn eðít
sjómennsku. Margt hnittilegT
lætur höfundur þessari perscnt-B
í munn, en það er ekki vanda-
laust að halda öllu til haga hj&
þessum sægarpi. Áferð hlutverks*
ins var sljett og heilleg hjá Árna
og lýsing hans var trúverðug,
þegar mest á reyndi, en hann áttl
ekki nægilega kímni til þess
setja lit á hlutverkið og er bdf
góðlátleg glettni snar þáttur f'
þessu annars háalvarlega leikritT
síra Jakobs.
' Leiktjöld ög útbúnaður í fyrsta
og þriðja þætti var ágætt, beitu-
krá Ásmundar formanns, útbún-
aður stofunnar var síðri. Heiid-
arblær sýningarinnar var Leik-
fjelagi Hveragerðis til sóma of#
bar vott um alúð og dugnað leikf
enda og leikstjóra.
L. S.
Herra Jón Arason
eftir Guðbrand Jónsson
Iðnsveinaráð kýs
sier sijórn
IÐNSVEINARÁÐ A. S. í. sem
kosið var af fulltrúum iðn-
sveinafjelaganna á 22. þingi
sambandsins, kom saman til
fundar 1. des. s.l. og skipti með
sjer verkum þannig:
Formaður: Óskar Hallgríms-
son, rafvirki. Ritari: Benóný
Kristjánsson, pípulagningarm.
Meðstjórnendur: Magnús H.
Jónsson, prentari. Sólon Lárus-
son, járnsmiöur. Böðvar Stein-
Iþórsson, matreiðslum.
FYRIR VAR að vita, að margt
yrði sagt og ritað um Jón biskup
Arason á þessu ári, er liðnar eru
fjórar aldir frá aftöku hans og
sona hans tveggja í Skálholti.
Slíkur eldstólpi hverfur ekki, þar
sem annar éins maður -lifir því-
líka byltingatíma og hlýtur svo
dýrlegan dauðdaga, sem sjálft
píslarvættið er. Enda hafa nú
þegar verið fluttir fýrirlestrar og
ræðui- haldnar. En próféssor Gnð
brandur Jónsson hefir gfert þess-
um málum skil í mikilli bók, —
fullar 300 blaðsíður, stórar og
þjettprentaðar.
Jeg las bók þessa alla saman
í handriti í sumarfríi mínu. Nú
hef jeg ekki tóm til þess að lesa
hana aftur í samfellu í bráð. En
mjer þótti svo til hennar koma,
að jeg vil gjarnan benda á hana,
án þess þó að gera um hana nokk
| urn ritdóm. Jeg hafði t. d. eng-
in tök á að kanna heimildir eða
ívitnanir, nema að svo miklu
leyti, sem jeg mundi, og jeg þótt-
ist finna flest, sem mjer þótti
máli skipta.
Það er í skjótu máli sagt,
að mjer þótti höfuðkostur bók-
arinnar sá, að hún er frá grunni
reist á frumlegum rannsóknum,
og fer sínar eigin leiðir. Mynd-
i.i af Jóni Arasyni vérður þvi
að sumu leyti með öðrum blæ,
en tíðast hefir verið og rök og
mat margra viðburða ólík því,
sem oftast hefir verið talið.
Hjer veldur nokkru, að í bók
þessari kemur fram katólskur
höfundur, og kemur því með
ivennt, sem búast má vió aö aó-
ur hafi eitthvað brostið á, þekk -
ingu á sjónarmiðum katóiskiB
kirkjunnar, og enn meiri hlýji*
til þess málstaðar, sem Jón Ara-
son barðist fyrir og ljet íífi®
fyrir.
Hinu verður svo ekki rieitað,
að matið á frömuðum siðaskipt-
anna verður að Sama skapi kalcT
ranalegra: Einkum fær Gizuæ
Einarsson það óþvegið. En bd
verður' að segja það höf. til ‘ oís,
að hann vill bersýnilega ekkT
þalla máli. Hann veitist t. d. har fc;
áð hinum katólska ÖgmundT’
biskupi Pálssyni, — og sjer ýmsa
kosti hinna meiri háttar andstæðfe
inga Jóns biskups.
Sjálfur stendur Jón Arason f
enn meiri dýrðarljóma í bók
þessari en tíðkast hefir, og leyn-
ir sjer ekki hin heita ást og að-
dáun höf. á honum, sem fer vax-
andi eftir því, sem verkið sæk-
ist. — En er ekki öllu óhætt?
Verða hinir ágætustu menn 4
raun og sannleika ekki seint of-
metnir? Þó að einhverssta'ðar
kunni að vera full þykkt smur%
eða Jjóst málað, má jafnan gera
ráð fyrir hinu, sem vantar, þvl
sem ekki verður fullsjeð nje a’ci
verðungu lýst, svo að allt gctuir
jafnað sig.
Jeg trúi vaiTa oðru, en aC þeir,
sem sterkum sagnfræðum unna,.
lesi þessa bók með áhuga, ojt
fái ærið um að hugsa. en það er
höfuðkostur hvers vísindaleg:*
ritverks. i
Frágangur bókarinnar er ágæím
ur,
Magnús Jóíisson.