Morgunblaðið - 20.12.1950, Qupperneq 8

8
MORGVNBLAÐIfí
Miðvikudagur 20. des. 1950.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.i <, : ’; v: ?
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmimdsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 16.00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 75 aura eintakið. 1 króna með Lesbók.
Útvarpið tvítugt
1 DAG er hið íslenska Ríkisútvarp 20 ára. Á því herrans
ári, er þúsund ára afmæli Alþingis var haldið hátíðlegt
tók þessi menningarstofnun til starfa.
Miklar vonir voru í upphafi við hana tengdar. Og miklar
þakkir eiga þeir menn skildar, sem gerðust forvígismenn að
útvarpsrekstri hjer á landi. í>að þurfti bjartsýni til, á þeim
dögum, að hafa trú á því, að svo fámenn þjóð, sem við ís-
lendingar, gætum á þennan hátt samið okkur að siðum
miljónaþjóðanna, og tekið þessa nýjustu fjarskiftatækni í
þjónustu okkar.
Útbreiðsla útvarpsins hefur tekist, í samræmi við vonir
hinna bjartsýnu, Hin almennu daglegu not þessara fjar-
skifta hafa orðið vonum meiri. Enda eru þau orðin svo al-
menn, að farið er að orða það, að hægt sje að jafna afnota-
gjöldunum niður á þjóðina sem nefskatti, vegna þess að öll
heimili landsins hafi af útvarpinu dagleg not.
Tekist hefur og sæmilega, í samanburði við spár manna,
að hafa dagskrárefni útvarpsins með hlutlausum blæ. Þegar
út af því hefur þótt bregða, hafa þar verið undantekningar,
mismunandi áberandi, sem sanna, að reglan hefur verið
hin, að almenningur hefur getað unað því, hvernig hlut-
leysinu er þar í heiðri haldið.
HR ÐAGLEGA LÍFINU
RITHÖFLNDAR KA«XA _________
TRÍINNÍ § :<} i «| ^
ÞÉGÁR og ef að því kemur að Halldór Kiíjan
og Þórbergur, ásamt svona fjórum öðrum rit-
höfundum kommúnista, ganga af Stalins-
trúnni og vitna þar um sameiginlega í sjer-
stakri bók, munu það þykja nokkur tíðindi
hjer á landi að minnsta kosti.
Og annað eins hefir skeð, sem sjá má í ný-
útkominni bók, sem nokkrir ungir menn úr
öllum stjórnmálaflokkum hafa gefið út á ísl.
Þessi bók heitir „Guðinn, sem brást“ og í henni
segja sex frægir rithöfundar .og blaðamenn
frá ástæðunum fyrir því, að þeir mistu trúna
á sinn guð sem var enginn annar en hr. S.talin.
•
ENGIN SMÁPEÐ
ÞESSIR sex rithöfundar eru állir heimsfræg-
ir menn og lengst af kunnastir fyrir ofsatrú
sína á kommúnisman. Þrír skulu nefndir:
Koestler, sem spánskir fasistar dæmdu til
dauða í borgarastyrjöldinni. Andi’é Gide,
hinn kunni franski rithöfundur, sem sjaldan
þreyttist á að lofsyngja Stalih og allt hans
lið. Ignazio Silone, ítalski kommúnistaforing-
inn, sem án efa hefði orðið „erkibiskup“
Stalins á Ítalíu, ef hann hefði ekki villst út
af línunni.
Allir þessir menn voru instu koppar í búri
kommúnismans, lofsungnir af þeim, þar til
þeir gáfust upp. Nei, það eru engin smápeð,
sem vitna í „Guðinum, sem brást“.
•
LÆRDÓMSRÍKUR LESTUR
GETA má nærri, að þessir menn höfðu ærnar
ástæður er 'þeir hurfu frá ,,guðsdýrkun“ sinni
og þeir fara ekki leynt með, að þeim fjell
sárt er þeir mistu trúna. En þeir gátu ekki
annað er þeir höfðu kynnst hinu sanna eðli
þeirra trúarbragða — kommúnismanum —
sem þeir höfðu aðhyllst.
Þessi bók, „Guðinn, sem brást“, er lærdóms-
ríkur lestur, sem allir, ungir og gamlir þurfa
að lesa með athyglj, hvort, sem þejr eru.kom-,
múnístar, fylgja öðrurh flokkum að málum,
eða telja sig vera ópólitíska.
Hollastur lestur er þessi bók sjálfsagt fyrir
kommúnista sjálfa. Því það fer ekki hjá því
að augu þeirra opnist, nema þeirra starblind-
ustu.
•
FRÓÐLEGASTUR
SKEMMTILESTUR
„GUÐINN, SEM BRÁST“ er auk þess að vera
fróðleg bók, bráðskemmtileg aflestrar. Kafli
Silones um uppeldi hans og æsku er fjörlega
skrifaður og það, sem Gide sá í Sovjet-Rúss-
landi, munu margar hafa gaman af að heyra
um.
Hjer í þessum dálkum hefi jeg neitað mjer
að skrifa um „jólabækumar. Það verða nógu
margir til þess. — „Guðinn, sem brást“ er
heldur ekki gefin út sem jólabók, þótt hún
geti verið ágæt jólabók handa hverjum sem
er og betri jólagjöf er varla hægt að gefa
kommúnista, eða þeim, sem hallast að þeirri
villutrú.
SANDUR Á HÁLAR BRAUTIR
f HÁLKUNNI á dögunum bárust mörg brjef,
þar sem beðið var að benda á, að þarfaverk
væri að strá sandi á þessa brautina, eða hina.
Bárust beiðnir um þetta innan úr Klepps-
holti og vestan úr Kaplaskjóli.
Að sjálfsögðu verður bæjarverkfræðingur,
að gera það, sem hann getur til þess að hafa
göíur og gangstjetiir í lagi. En trúað gæti jeg
að það væri dýrt spaug, að strá sandi á allar
þær ökubrautir og gangstjettir, þar sem
hálka myndast, kannski ekki nema hluta ur
degi.
Best væri, að hver væri sjálfum sjer næst-
ur í þessum efnum og gerði hreint fyrir sin-
um dyrum eins og margoft hefir verið bent
á hjer í þessum dálkum.
★
Hjer gefst ekki rúm til að ræða fjárreiður þessarar stofn-
unar. En vert er að geta þess, að í þeim efnum hefur lög-
gjafanum hætt til, að hafa Ríkisútvarpið að olnbogabarni
sem menningarstofnun. Hefur því jafnan verið strengilega
haldið fram, að rekstur þess ætti að bera sig fjárhagslega.
Ætti útvarpið jafnan að vera þess megnugt af eigin ramm-
leik að safna í sjóði, svo það gæti t. d. staðið undir endur-
nýjunum og framtiðarbyggingum.
Heilbrigður fjárhagur er hverri stofnun hinn þarfasti. En
sje Ríkisútvarpið skoðað sem menningarstofnun, sem þjóð-
skóli, þá er harla einkennilegt, að gera þær kröfur til þess,
&ð þessi eina menningar- og kennslustofnun þjóðarinnar
þurfi að standa undir öllum útgjöldum sínum, samtímis
því, sem þjóðin heldur uppi ókeypis afnotum af öðrum
v.ppeldis- og kennslustofnunum sínum.
Engum hefur dottið í hug t d. að Háskólinn verði rekinn
þannig, að „afnotagjöldin" verði látin bera kostnað hans.
★
Meðan menn litu með eftirvæntingu til hins ókomna út-
varps, var til þess hugsað, eins og þarna myndi rísa nýr og
ómótaður þjóðskóli, sem gæti haft og ætti að hafa gagn-
gerð áhrif á andlegt líf þjóðarinnar, menntun hennar, í
verklegum og bóklegum efnum.
Hverjum þeim manni, sem hefði yfir nýjum hugsjónum
og hugmyndum að ráða, fyndi hann hvöt hjá ^jer, til að
láta til sín taka, myr di honum aukast ásmegin, er hann vissi,
eð hann gæti talað samtímis beina leið á öll heimili lands-
ins. Hin nýja fjarskiftatækni myndi verða undirstaða að
nýjum menningarátökum.
Þá tvo áratugi sem Ríkisútvarpið hefur verið starfrækt,
hafa þessar vonir manna ekki ræst. Enda hafa tekjur stofn-
unarinnar nálega að þrem fjórðu hlutum farið í annan
kostnað en dagskrárfjeð.
Arið 1947 voru heildartekjur útvarpsins kr. 3,200,000, en
dagskrárkostnaðurinn það ár varð kr. 687,000. En árið 1950
höfðu heildartekjuinar aukist í kr. 4,500,000, en dagskrár-
kostnaðurinn varð það ár kr. 1.370,000.
Á þessum tímamótum Ríkisútvarpsins er rjett að rifja
upp hyaða vonir menn gerðu sjer til stofnunarinnar í upp-
hafi, geta þess, sem vel hefur tekist, t. d. þess, hvernig út-
varpið hefur orðið almenningseign og fastur liður í daglegu
lífi manna. Eins og véra ber. En jafnframt minna á, að
þétta áhrifamikla menningartæki kemur þjóð okkar fyrst
að fullu gagni, þegar það hefur náð þeirri almenningshylli
og almenningsáliti að geta orðið áhrifaríkur þjóðskóli sem
vakir yfir andlegri velferð þjóðarinnar, og menningarverð-
mætum þeim, sem gefur henni frjálst og sjálfstætt líf í
nútíð og framtíð.
Kristmann Guðmundsson skrifar um
BÓKMENNTIR
Bækur Menningarsjóðs.
Þær eru að þessu sinni: Sví-
Þjóð, eftir Jón Magnússon,- II.
bindi í hinum mikla bókaflokki,
Lönd og lýðir; Ævintýri Pick-
wicks, eftir Charles Dickens,
valin og íslenskuð af Boga Ól-
afssyni; Ljóð og sögur, eftir Jón
Thoroddsen, (íslensk úrvals-
rit); Andvari og Almanak hins
íslenska þjóðvinafjelags.
Svíþjóð, eftir Jón Magnússon,
hefur inni að halda geysimik-
inn fróðleik, haglega saman
dreginn, um Svíþjóð og Svía.
Sami galli er á henni og bókinni
um Noreg, að um bókmennt-
irnar er ritað af takmarkaðri
þekkingu. En að öðru leyti
þykir mjer bókin ágæt. Það er
meira en lítill vandi að gera
svo miklu efni skil.í jafnstuttu
máli, en (ekki jverður annað
með sanngimi sagt, en að höf.
hafi tekist það vel. Og verði
ekkert hinna bindanna lakara,
þá nær þessi stórþarfi bóka-
flokkur tilgangi sínum.
Ævintýri Pickwicks, eftir
Charles Dickens, hefðu nú kann
ske mátt bíða betri tíma. En
hinu skal ekki leynt, að þetta
er ein læsilegasta útgáfa sem
jeg hef sjeð af þeim. Óstytt eru
þau langdregin mjög og ekki
áhlaupaverk að lesa þau. En
Bogi Ólafsson hefúr náð úr
þeim kjörnunum, skeytt þá vel
saman og þýðing hans ec' lista-
vel gerð. Úr því að rvo fær
maður fekkst til útgáfunnar, er
gott að þessi fræga bók skuli
nú vera komin á íslenska tungu.
Stefán Jónsson hefur teikn-
að myndir í bókina, eftir frum-
mvndum „Phis“, í enskri útgáfu
af henni.
Ljóð og sögur. eftir Jón Thor-
oddsen, er meðal viðkunnan-
legustu heftanna í íslensk úr-
valsrit. Steingrímur J. Þor-
steinsson hefur sjeð um útgáf-
una og skrifað langan formála.
Rekur hann þar æviferil Jóns
og rýnir skáldskap hans að
nokkru. Ekki fæ jeg betur sjeð,
en að öll bestu kvæði skáldsins
sjeu þarna saman komin, en auk
þess þrír kaflar úr „Pilti og
stúlku“ og einn.úr „Manni og
konu“. Er kverið vel fallið til
þess að kynna almeningi lióð
Jóns, en sögur þessa Nestors ís-
lenskrar skáldsagnagerðar,
munu flestir þekkja.
Andvari flytur æfisögu Páls
Eggerts Ólasonar, eftir Jón
Guðnason. Er hún fróðleg mjög
og skipulega rituð, gefur því
Ijósa mynd af lífi og starfi
þesa merka manns. — Þá er
grein eftir Barða Guðmundsson,
er hann nefnir: „Stefnt að höf-
undi Njálu“, djarflega rituð og
skemmtileg. Er greinin sam-
kvæmt eftirmála höf. upphaf
iengri greinargerðar um höf-
und Njálu.
Almanakið hefur inni að
halda góða grein um hinn
merka lækni Albert Schweitzer,
eftir Sigurjón Jónsson lækni. Þá
er Árbók íslands 1949, eftir Ól-
af Hansson. Þar er margs getið,
sem við hefur borið á árinu;
— ekki verður þó sjeð af árbók
þessari, fremur en endranær,
að til hafi verið í landinu listir
og bókmenntir. Mættu lesendur
í fjarlægri framtíð ráða það af
árbókum Almanaksins, að vjer
íslendingar hefðum verið með
öllu gersnauðir af þess háttar
menningu, ef ekki væri þar
einnig grein Guðm. G. Hagalín:
„Islensk ljóðlist 1874—1918“.
|Er hún vel rituð, sem vænta
mátti, og gefur ágætt heildar-
yfirlit yfir Ijóðskáldin og verk
þeirra, fram að Valdimar
Briem. En síðari hluti grein-
arinnar mun birtast í Alman-
akinu næsta ár.
finnfflufningur á
snríðasilfri
Morgunblaðið hefur verið
beðið að birta eftirfarandi:
í TVEIMUR síðustu tölublöðum
Mánudagsblaðsins er gerður að
umtalsefni innflutningur á smíða
silfri til silfursmíðaverkstæðis
eins, sem þó er ekki nafngreint.
Hins vegar má ráða af merki
(G.B.), sem tiltekið er í grein-
inni, sem merki silfurslhíðaverk-
stæðis þessa, að átt er við fyrir-
tæki það, sem jeg er framkv.stj.
fyrir og einn aðaleigendanna að,
Plútó h.f., hjer í bæ.
Út af skrifum þessum vil jeg
taka fram:
1. Innflutningur smíðasilfurs ti)
Plútó h.f. á þessu ári hefur
ekki numið nema litlum hluta
þess magns, sem um er talað
1 nefndu blaði.
2. Smíðasilfur það, sem Plútó
h.f. hefru unnið úr á þessu
ári, var ekki flutt inn frá Sví-
þjóð heldur frá Bretlandi og
Danmörku, og var að sjálf-
sögðu tollafgreitt gegn venju-
legum innflutningsleyfum og
greidd af því lögmæt gjöld.
3. Loks skal það tekið fram, að
Vilhjálmur Þór, forstjóri, er
og hefur ekki verió meðeig-
andi í Plútó h.f.
Reykjavík, 18. desember, 1950
Gnðjón Bernhardsson, ,