Morgunblaðið - 27.02.1951, Page 5

Þriðjudagur 27. febrúar 1951
MORGUNBLAÐIÐ
5
SVEIIMN BJÚKNSSOIM Framfaramaðurinn Sveinn
í SEINDIHERRASTÚÐU ®)ðrn“on !912“!920
MEÐ Sambandslögunum 1918
,var viðurkennt, að ísland, eins
pg önnur ríki, hefði sín utan-
ríkismál. Sá ljóður var samt á,
að Danmörk skyldi fara með
þessi mál, að vísu í umboði ís-
lands.
Eftir þetta gat Danmörk ekki
skuldbundið ísland í utanríkis-
málum, nema með samþykki
þess sjálfs, og ísland fjekk
nokkurn rjett til þess að fylgj-
ast með meðferð Danmerkur á
þessum máium og mjög tak-
markaða heiijiild til þátttöku í
starfrækslu þeirra.
Einn þáttur utanríkismála Js-
lands var þó sá, sem Dönum
var að sjálfsögðu ómögulegt að
fara með og það voru viðskipti
íslands og Danmerkur. — Um
þetta segir í 15. gr. Sambands-
laganna, að hvort land fyrir sig
ákveði, hvernig hagsmuna bess
sjálfs og þegna þess skuli nánar
gætt í hinu landinu.
Þeim íslendingum, er skyn
báru á þessi mál, þótti þegar
mikið undir því komið, hvernig
þessari rjettargæslu yrði komið
fyrir. Af eðlilegum ástæðuan
óskuðu þeir þess, að það yrði
gert á þann veg, að ljóst væri,
að sambandið milli landanna
væri nú þjóðrjettarsamband rn1 þakka.
maður, kunnugur verslun og
viðskiptum, vanur að umgang-
ast menn á því reki, er hann
þyrfti að eiga viðskipti við
vegna stöðu sinnar, og enn
fremur, af því vjer höfum ekki
ráð á að greiða þau laun, er
samsvara Þykja stöðunni,
nokkrum efnum búinn.
Þegar jeg svo varð þess var
í vor, að hr. Sveinn Björnsson
mundi ekki ófús að taka að sjer
sendihcrrastöðuna, þá virtist
mjer ekki gerlcgt að hafna tæki
færinu. — Mjei virtist hr.
Sveinn Björnsspn uppfylla öll
þessi skilyrði“.
Sjálfsagt má deila um það,
hvort upptalning hins hyggna
það og svo um Svein Björnsson.
að efni hans gengu skjótlega til
þurðar eftir að hann tók við
stöðunni og átti hann því ekki
langa setu í henni þeim að
ekki ríkisrjettar, svo sem áður
hafði verið 1 framkvæmd.
Oruggasta merki þess var tal
ið, að löndin skiptust á sendi-
herrum. Það varð og úr, að Dan
möi'k sendi sendiherra til ís-
lands á árinu 1919. Á sama hátt
ákvað Alþingi, að heimilt skyldi
vera að stofna íslenskt sendi-
herraembætti í Danmörku. Var
þó þá þegar mikill ágreiningur
um þessa embættisstofnun. —
Sendiherrann var ekki skipaður
fyrr en á miðju ári 1920 og
embætti hans ekki lögfest fyrr
en á árinu 1921.
Þegar Jón heitinn Magnús-
son, forsætisráðherra, gerðí
Hvað sem um það er, þá varð
það strax almannamál, að val
Sveins Björnssonar, sem fyrsta
sendiherra íslands, hefði tekist
með ágætum, enda sagði fram-
sögumaður í málinu á Alþingi,
sjera Sigurður Stefánsson, að
það hefði „all mjög dregið úr
óhug ýmissa manna“ við stofn-
un þessarar stöðu, „að valið á
manninum í embættið þykir
hafa tekist betur en margir
gerðu ráð fyrir“.
Það mátti með sanni segja,
að Sveinn Björnsson væri öðr-
um fremur vel undir það bú-
IÁRIÐ 1912 var Sveinn Bjöi’ns- hefir lifað þá þjóðarvakningn,
son yfirrjettarmálaflutnings- fær til fulls skiliö, hvaða þýð-
Þegar til Danmei.au kom magur kosinn í bæjarstjórn ingu þessi fjelagsstofnun hafði
reyndist hann og strax hinn nýt Reykjavíkur. Andstæðingar á hugsunarhátt þjóðarinnar og
asti fulltrui þjoðar sinnar, ekki hans voru þa [ meirihluta í bæj- sjálfstraust hennar.
aðeins gegn Dönum he.dur og arstjóna. Þeir notuðu sjer meiri- ( Þegar Sveinn Björnsson upp-
öðium þjóðum. Því að snemma hlutaaðstöðu sína til þess að úti rennandi forystumaður í at-
var gripið til þess, að senda loka hann frá öllum nefndum vinnu-og fjármálum Islendinga
hann til samningagerða í öðr- hæjarstjórnai'innar. jvar kjörinn fyrsti formaður
áttu mikiðU húffr Islendmgar| En hin einbeitti mótþrói gegn ' Þessara samtaka, fjekk hann
honum í bæjarstjórninni varð viðurkenning fyrir þvi að hon-
Sveinn Björnsson gengdi þó skammvinnur. Því hinn ungi og unl væi7 ætluð forysta í þjoð-
í fyrstu sendiherraembættinu í gætm lögfræðinsur sýndi það málum í framtíðinni, þeim mál-
Kaupmannahöfn ekki lengur en j^rátt í orði og verki, að hann urrl Þar ?em þjóðin væri sam-
fram á mitt ár 1924. Kom það mat málefnin umfram mennina, taka’ Þeim málum sem oftm
hvorttveggja til, að hann fýsti Dg var í bæjarstjórnina kominn stæðu dægurþrasi og flokkaríg
þá ekki sjálfan lengur að vera með þeim eínlæga ásetningi, að Fyrsta^ viðurkenningin í verki
í embættinu, og að sparnaðar- gera nytjamálum bæjarins varð sú, að hann var kosinn á
mennirnir á Alþingi 1924 sáu gagn_ ' þing fyrir Reykjavík í auka-
’ “ '' ' ' ........ ' kosningum árið 1914. Árið eftir
var hann skipaður í velferðar-
nefnd vegna styrjaldarinnar. Og
ríkisstjórnin sendi hann til
Ameríku til að útvega nauð-
synjavörur til landsins, ásamt
Ólafi Johnsson stórkaupmanni
Á þessum styrjaldarárum var
hann í samninganefnd, er serid
var til Bretlands, til viðskifta-
samninga. En á þeim styrjaldar-
árum vorum við mjög háðir við-
skiftum við Breta sem kunnugt
er.
Fyrir sjerstakar tilviljanir
varð Sveinn Björnsson ekki end
urkosinn á þing árið 1916. En
svo aftur árið 1919. Þá varJ
þingseta hans ekki löng. Því
næsta ár gaf hann kost á sjer
sem sendiherra Islands í Kaup-
mannahöfn.
j Þá hafði hann fyrir nokkrum
það ráð einna helst til ciðreisn-
ar fjárhag landsins, að leggja
og veraldarvana manr.s, Jóns ; sendiherraembættið niður. Sem
Magnússonar, á þeim eiginleik-| betur fer var þó komið í veg
um, er sendiherra þurfi að fyrir, að embættið væri lagt nið
hafa, sje tæmandi. Víst ei þó, j ur meg lögurn, enda sannfærð-
að allt eru það góðir kostir, sem ! ust mer.n brátt um, að án sendi-
hann nefndi. Þó er sá síðasti . herra væri ekki hægt að vera,
e.t.v. hæpnastur, því að hættu- j og var Sveinn Björnsson feng-
legt getur verið jafnt um þessa I inn til að taka við embættinu
stöðu, sem aðrar, ef skipun í | ag nýju á árinu 1926. Gengdi
hana er háð efnahag. Reyndistj hann því síðan óslitið þangað
til hann var kvaddur heim til
Islands á árinu 1940, eftir her-
nám Danmerkur,
Það er ekki á mínu færi að
telja upp öll þau störf, sem hlóð
ust á Svein Björnsson á þessum
árum. Hann var þá fulltrúi ís-
lands á ýmsum alþjóoaráðstefn-
um og Norðurlandaþingum. —
Hann tók mikinn þátt í versl- ,
Sveinn Björnsson nýkjörinn
þingmaður Reykvíkinga.
unarsamningum af hálfu Is . , .. . .
lands við ýmis lönd og var með- Á þessum ái’um og hinum arum ven jormn orse í þeu i*
al annars formaður samninga- næstu starfaði Sveinn Björns- ar bæjarstjornar, sem e í ym »
nefnda við Bretland, Ítalíu, son að ýmsum framfaramálum kí°sa anninemanen , no r-
Noreg, Spán og Þýskaland. — þjóðarinnar, er öll miðuð að um arum a ur.
Kemur öllum sarnan um, að því að gera íslendinga sjálfstæð * eui ,1<3 a 1 ann 1 '
störf þessi hafi hann leyst af ari, en þeir fram til þessa höfðu stutt eða komi a aggirnar, s\o
hendi með prýði. verið, í atvinnu- og fjármálum. ®em hinu fyrsta bifreiðafjelag!
í störfum þessum átti hann Hann var t. d. frumkvöðull að a lan<hnu’ inu vrsta . '
samstarf við fjölda manna, því að stofnað var Sjóvátrygg- lagl’ sem aö yisii atíi Sjei e \
bæði íslenskra og útlendra, og ingarfjelag Islands. En áður langan aldur. Og ann var me< -
í er vitnisburður allra á einn veg. störfuðu hjer aðeins erlend vá- al stotnen<la ltal1 a 1 oss 13 ‘
inn’ að taka Vlð Þessari nvíu | Þann langa tíma, sem Sveinn tryggingarfjelög, svo öll iðgjöld lanhs' ,
stoðu. Hann hafði yfirgrips- j Björnsson var sendiherra, átti og ágóði af tryggingum, runnu' Hofuðstaðarbuar voru or n.ir
grem fynr frumvarpmu um'mikla þekkingu a islenskum hann m a náið samstarf við all_ til útlendinga. Þessar fjárhæðir Þyi vamr’ að leita til Svema
skipun sendiherra á Alþingi þjóðarhögum. Auk venjulegra! ar íslenskar ríkisstjórnir, er þá urðu með hverju ári meiri, eft- Björnssonar, þegar um einhver
1921 sagði hann m.a.:
„Jeg bjóst ekki við því á síð-
asta þingi, að sendiherra yrði
máhiutningsstarfa hafði hapn ■ átu Það samstarf var þ^ jafn_ ir því sem skipastól! lands-
fjelagsmál var að ræða, sem
víðtæk samtök þurfti um, og
trausta þurfti forystu til act
tekið mikmn þátt í stjórnmál-! vel enn nánara en samstarf manna jókst.
. uiTi, vai yyriyunmigiir vioi dpLa| sfcndiherra við ríkisstjórnir nú, ” Hvataunaður var hann aö' i. , ;
skipaður aður en þetta þing hfinu og hafði att nukinn þatt j ■ oveinn v„,. . . j. Hvatamaoui vai nann ao koma maiUnum vel a veg.
kæmi saman. Jeg bjóst nefni- í stofnun og starfrækslu ýmsra r i„nfisínq s 1 n stofnun ým^ra annara fyrir- Þessar staðreyndir sýna best.
lega ekki við því, að kostur helstu þjóðþrifa-fyrirtækja - h , tækja °g íjelagssamtaka hjer 1
' nkisstjornar- bæ Þau forystustörf fjellu hon
yæri á manni, er til þess væri I styrjöldinni 1914-18 hafði innar j utanríkismálum.
fallinn. Jeg taldi vera leitun á hann farið á vegum rikisstjórn-
um vel. Svo samningaliprum
þvílíkum manni, og ekki færO arinnar bæði til Bandaríkjanna: leT^kir'LÍn manni og sanngjörnum, er fjekk
að leggja út i þetta nema með og Bretlands, til að greiða fyrir gem Svinn gjörnsson haíði sani tlaUSt Þeirra manna er með hon
vel fallinn manu. Jeg taldi viðskiptum, og tekið beinan aarf vis á hp«nm árnm h»H. um unnu. Hann var t.d. einn a
nauðsynlegt, að þessi maður! þátt í fyrstu viðskiptasamning- '' ’ stofnendum
væri duglegur, lipur samninga- um IslendinTa við Breta
vjelsmiðjunnar
Framh. á bls. 12. Hamars, en slík iðngrein var
atvinnuvegum landsmanna lífs-
nauðsyn. Og eins var hann einn
af stofnendum hlutafjelagsins
„ísaga“, svo nokkur dæmi sjeu
nefnd.
Á bæjarstjórnarárum Sveins
Björnssonar var rafmagnsmálið
eitt aðalmálið, er bæjarstjórnin
hafði til meðferðar. En mál það
hafði þá forsögu, einsog menni
muna aö í fyrstu atrennu nokkrj
hve almennt traust Sveinu
Björnsson hafði áunnið sjer,
þegar hann nálgaðist fertugs-
aldurinn.
Stefna Sveins Björnssonar a
þessum árum í landsmálum, at-
vinnumálum og fjármálum vat*
sú að reynast sannur sjálfstæðis
maður í verki, undirbyggja þa<J
sjálfforræði sem þjóðin átti i
vændum, sem hún átti kröfu til
og var að fá í sínar hendur.
V. St.
Krahhameinsfjel.
Sveins
um árum áður, varð það ofaná
í bæjarstjórn, ao byggja gas-. IdSÍ MÖí|||w 11«
stöð, en ekki rafstöð. Sú lausn1
reyndist hvergi nærri viðunandi.1 KRABBA.MEINSFJELAGINU
Og eftir miklar bollaleggingar hefur nýlega borist 5000 kv.
Á heimili
Björnssonar 1. des. voru Elliðaárnar virkjaoar. gjöf frá Vinnuveitendasam-r
1938, cr minnst var Ejármagnið, sem var fáanlegt, bandi íslands..
20 ára . ullveldis Is- rlugði ekki til stórfeldari fram-j í gær barst sama fjelagi 12000
land.. Frá vinstri: kvæmda. J kr. gjöf frá Oddfellowstúkunni
Svcinn Björnsson p>egar mynduð voru hin víð-! Hallveig nr. 3 í tilefni af 30
send herra, Thorvald tæku þjóðarsamtök til stofnun- j ára afmæli stúkunnar. Var þessi
Sta» ”h g forsætis- ar Eimskipafjelags íslands, var upphæð gefin til kaupa á rönfr-
ráðherra, frá Georgía sem þjóðin skifthum ham. Sam- genlækningatæki.
Bjövnsson, frú Elna takamáttur hennar var leysturi Krabbameinsfjelagið hefur
Mnnch, og P. Munch ur læðingi, sjálfstæðisþrá okk-'beðið blaðið að flytja innilegar
utanríkisráðherra. ar virkjuð á hagfeldan og raun- • þakkir fyrir þessar höfðinglegn
hæfan hátt. Enginn sem ekki.gjafir.