Morgunblaðið - 22.05.1951, Qupperneq 11

11
T
Þriðjudagur 22. maí 1951.
MORCUNBLAÐIÐ
Hagni öucmundsson:
Skoðleg pkvæði í &a«sps®BaMaittgean
tEIR sem nokkuð þekkja til iðn-
sogu landsir.s á fyrri hluta þess-
arer aldar, vita vel að i þeim
málum hafa skipst, á skm og skúr
ir. Menn hafa komið o” farið, og
a'kunnugt er að þurfti baeði áræði
<og brek til að koma á fót iðn-
fyrirtækjum, sem áður voru ó-
þekkt hjer á landi.
Einn þeirra manna, sem gerst
hala upphafsmenn og brautryðj-
endúr í iðnaði, á þessu: tímabili,
er Hans Kristjánsson sem í dag
verður 60 ára.
Hann er fæddur á Suðureyri í
Sú«andafirði 1891. Foreldrar
lians voru hjónin Guð'rím bórðar-
<dóttir ljósmóðir og Kristján Al-
bertsson bóndi á Suðureyri.
Svo hefur mjer verið sagt, að
strax i æsku hafi á því borið hve
laginn og útsjónarsamur harm var
©g að hvert það verft, sem hann j
tók að sjer, beki í hdndum hans.
Sjálfur segist hann á unga aldri
hafa verið gagntekmn af áhuga
á því að skoða innraborð hlut- j
anna. Ef hann eignaðist leikfang
einkum vjeldrifið, vsx hann ekki
í rónni, fyrr en hann hafði tekið
það allt í sundur og skoðað hvern
ig ,,verkið“ í því vann. Hand-
lagrii hans við vT‘elaar heíur fylgt
hoirum alla æfi og oft komið hon-
wm ' að ómetanle"a gaigni. Hans
var ekki gamalí þegar hann varð
form. á vjelbáti. Aþeimárum, var
skipstjórinn einni" vjelstjói i, —
Að allra dómi þótti hanum fara
formennskan vel úr hendi, og
hann vera laginn og dugandi sjó-
SÓknari.
Ekki festi hann ynáí við sjó-
mennskuna, en sennilega hafa
kynni hans af sjönum orðið þess
valdanai, að hann rjefHst í það að
Stofna sjóklæðagerffi. í>að ma
fremur telja vott um bjartsýni og
kappsemi, en framsýni. að hann
skyldi hefja þessa sfarfsemi í
Súgandafirði. Hún gat vitanlega
■ ekki þrifist á svo fámennum og
afskektum stað, enda kom brátt
í ljós að hann hugs-aði hærra, og
leið. ekki langur timi áður en
hann fluttist til Keykjavíkur, og
hóf ■ starfsemina har, —- að vísu
í smáum stíl fyrsí í stað.
Jáfnframt s, Cíinni, á
fyrsta starfstlrianvan, rióíst hann
handa um að berja harðfisk með
sjerstökum tækjum, sem ekki
höfðu verið áður notuð í þeim
tilgangi. •— Fvrsta orsök til þess
arar starfsemi var só, að greiða
þurfti fyrir sölu á harðfiski Súg-
firðinga. Þetta varð svo uþphaf
Harðfisksölunnar, sem um langt
árabil hefur verið stórt. fyri rtæki
hjer í bæ. Eftir að sjókíæðagerðin
varð hlutaf jelag, óx húrs og gerð-
ist umfanvsmikið og fjölþætt fyr
irtæki og reisti stórhýsi við Skúla
götu fyrir starfsemi sina, sem um
sjóklæði fullnægir þörfum lands-
búa á flestum tímum.
Margir hjeldu að þegar hjer
var komið, mundi Hans ekki
Jeggja í ný stórræði, þvi að vitað
var að hann átti við nokkra van-
heilsu að stríða o» orðinn ná-
lega hálfsextugur að aldri. En
hjer fór á a.nnan veT. Hann yfir-
gaf Sjóklæðagerðina og stofnaði
nýtt fyrirtæki, Gólfteppagerðina,
sem by varð frá grunni.
Þeir sem þekkja Hans, vita að
hann býr yfir óvetijule^um hæfi-
leikum tii að skapa eitthvað nýtt.
Hupur hans er fullur aí hug-
myndum sem Ieita á og heimta
framkvæmdir. Að rnínu áliti er
,það fyrst o«- fremst þetta, sem
varð þess valdandi að hann stofn-
aði þetta nýja fyrirtæfei. Tii þess
að nota hráefni sem til er í land-
inu og jafnan er fleygt sem einskis
nýtu, þurfti vjel sem eigí reynd-
ist fáanleg, brátt fyrir eftírgrensl
anir i öðrum löndum. En Hans ljeí
það ekki standa í vegi fyrir fram-
kvæmdum. Kom hjer í Ijós hug-
Vit hans og sköpunarkraftur, því
að hann fjekk gerða,eftir sinni fyv
irsögn — með tilstyrk ágæts fag-
manns í vjelaiðnaðinum. — vjel
sem gegnir sínu hlutverkí á alveg
íulinæp jandi hátl Gálfteppagerð-
in er í höndum Hans orðið þroska
í GREIN, sem birtist í Morgun-
blaðinu 13. apríl, benti jeg á það
sem mögulega lausn „vísitölu-
þrætunnar", að full dýrtiðarupp-
bót yrði greidd aðeins á lægstu
launafiokka, hálf dýrtíðaruppbót
á miðlunPs laun og engin dýr-
tíðaruppbót á laun, er fara yfir
ákveðið mark. Slíkt myndi ljettal samfellt um lengr
byrðar atvinnuveganna og opin- eða matarhljes eða
samfelld til kl. 8 að mánudags-
morgni. Með-því að vinna þessa
tæpu tvo sólarhringa fengi verka
maðurinn ríflega hálfs mánaðar
kaup í venjulegri dagvinnu.
Menn kunna ef til vill að halda,
að þessar tölur hafi lítið gildi,
því að ekki sje unnt að vinna minnsta kosti lægri taxtana, al -
samfellt um lengri tíma án kafíi- veg á sama hátt og tryggja rná
mín þannig, að jeg sje andvígur
góðum launakjörum verka-
manna. Því fer víðs fjarri. En jeg
vil meiri jöfnuð. Með því að færa
yfirvinnuákvæðin til sanngjarns
vegar opnast einmitt möguleikt
að hækka dagvinnukaupið, að
bers rekstrar og að auki draga
til mikilla muna úr verðlags-
skrúfunni, ef svo mætti að orði
komast.
Jeg ætla að geta þess hjer í
nokkurskonar framhaldi greinar
minnar, að samkvæmt þessari
•eglu á ekki að greiða verðlags-
uppbót á j'firvinnu. Markmið dýr
íðarlaganna er að koma i veg
fyrir skerðingu á kjörum lág-
tekjumanna, en alls ekki að verð
launa þá, sem hafa meira en
næga atvinnu og starfa umfram
8 stundir á dag. Taxti fyrir yfir-
vinnu er og 50—100% hærri en
fyrir dagvinnu, svo að lítil á-
stæða virðist að smyrja á hana
til viðbótar 23-35% samkvæmt Þá ekki skylt að ,lita.svo á’. að
visitölu.
Gildandi ákvæði í kaupsamn-
ingum um yfirvinnu eru reyndar
að ýmsu öðru leyti varhugaverð,:
og bitna þau einkar hart á út- J
flutningsframleiðslunni, eins og
síðar mun greint.
Á undanförnum tveim áratug-
um eða lengur hefir verið keppt
að því linnulaust að sþenna upp
taxta fyrir yfirvinnu. Vai þáð
sagður liður í baráttunni fyrir
styttingu vinnutímans í heild,
enda var talið, að hinn hái taxti
myndi draga úr eftirspúrn yfir-
vinnu. Þó leikur grunur á, að
hjer hafi verið um tylli-ástæðu
cð ræða, því að launamönnum
var ekki svo leitt sem af var látið
að vinna lengur en 8 stundir. —
Þess eru meira að segja mýmörg
dæmi, að þeir bókstaflega settu
það skilyrði, er þeir rjeou sig
(t.d. í bvgginpariðnaðinuml. að
fá 1—2 tíma eftirvinnu á dag til
að hækka vikukaupið.
vænlegt fyrirtæKÍ. Þannig hefur
Hans stofnað brTú iðnfyrirtæki,
sem öll ei"a fullan tilverurjett,
og hafa vaxið og náð góðum
þroska á ísienskan mælikvarða.
Ef heilsa Hans væri betri en hún
nú er, mætti hann vel stofna enn
eitt iðnfyrirtæki. Til þess skortir
hann ekki hugmyndir.
Hans er tvíkvæntur, og hefur’
verið mikill gæfumaður í vali
sinna lífsförunauta beggja. Fyrri
kona hans var IÆaría H. Guð-
mundsdóttir, Ásgrímssonar bónda
á Gelti í Súgandafirði. Þau giftust
20. mars 1912. Varð beim 8 barna
auðið og eru 5 þeirra á lifi^ öll
mannvænleg, gift og búsett hjer
í bænum. Jee tel bað eigi ofmælt
að María hafi verið ágæt kona.
Fór bar saman sjerstakur dugn-
aður, fórnfýsi o" kærleikur. Frá
slíkum konum stafar ávallt hlýr
ylur sem vermir oy gleður. h-vern
þann er af beim hefur nokkur
kynni. María andaðist 1937.
Seinni kona Hans, er Olafía Á
Einarsdóttir frá Stokkseyri. Þau
giftust 1942. Ólafía hefur reynst
honum ágætlega. Hefur meira á
það reynt vegna vaxandi van-
heilsu hans hin síðari ár. Um-
hyggja hennar og nærfærni er
frábær, og henni virðist hafa orð-
ið það auðvelt að vinna virðingu
barna hans allra. Að mínu áliti er
hún mikil húsmóðir og ágæt kona.
Land okkar er frjálst og full-
valda ríki. Því ríður á, a'ð
eiga sem flestar skapandi hendur,
sem flesta hugmyndaríka menn,
sem hafa vilja, vit og þrótt, til
að koma hngmyndum í fram-
kvææmd. En ekki ríður landi
okkar síður á því, að eiga menn
og konur er segja má um eins og
Högni á Hlíðarenda sagði um
Njál: „Trúa myndi jeg, ef Njáll
segði mjer, því það er mælt að
hann ljúgi aldrei". Jeg þsldii ekki
sannorðari og trúlyndari inann en
Hans Kristjánsson.
Jeg held að jeg mæli þar fyrir
munn allra vina hans, er jeg óska
honum af alhug til hamingju með
þessi merkilegu tímamót í lífi
hans.
Þórður Kristjánsson.
Júgéslavar mumi
verja hendur síiiar
BEUGRAD, 21. maí: — Hermála-
ráðherra Júgóslavíu hjelt í dag
ræðu við opnun nýs flugvallar í
náí'renni Belfrad, sem verður
ein helsta bækistöð júgóslav-
neska flughersins. Hann sagði, að
ef Júeósalvar yrði fyrir árás
rússnesku leppríkjanna, myndu
þeir taka hraustleva á móti með
öllum herafla sínum og einkum
yrði flughernum falið býðin^ar-
mikið hlutverk í vörnum iands-
ins. Reuter. nú dagkaup á lægsta taxta
kr. 90,96 með 8 stunda vinnu, —
Utgefaiidi hondtekinn. ! Kemur þannig í ljós, að verka-
BUENOS AIRES -—- Ritstjóri og maður getur á einni nóttu áunnið
i útgefandi Argentínublaðsins La sjer meira en á fjórum dögum.
Nacion, hefur verið tekinn hönd- Nánar tiltekið þarf hann að vinna
um, sakaður um „virðingarleysi 4% dag til að öðlast næturvinnu-
fyrir ríkisstjóminni“. La Nacion kaupið.
er frjálslynt blað, ekki ósvipað og Á sumrum og jafnvel einnig á
La Prenza, sem stjómin tólc cign- vetrum byrjar næturvinna kl. 12
araámi. á hádegi á laugardögum ög er
ef til vill
svefns. Og þó er þessu þannig
farið. Menn geta reiknað sjer næt
urvinnu um eitt eða fleiri dægur
með fullum uppbótum fyrir kaffi
og matarhije, ef þeir eru. t.d. í
flutningum eða ferðalögum. Þá
er þess jafnframt að gæta, að í
kaupsamningum eru ákvæði, er
mæla fyrir, að verkamenn „eigi
aðgang að sæmilegu húsnæði til
kaffidrykkju og geymslu á hlífð-
arfötum“, einnig að „salerni,
vatni og vaski“. Tekið er fram,
að „í skýlunum skulu vera boro
og bekkir að skal þess vel gætt
að þau sjeu ávallt hrein“. Nú
vill bresta á, að þessu verði ávallt
við komið. Telja verkamenn sjer
þeir hafi tekið út kaffiííma sinn,
ef umsamin þægindi eru ekki
fyrir hendi. í reynd (praksís) er
þess vegna ákaflega algengt, að
yfirvinnutaxtinn sje nýttur út í
æsar.
Þá mætti bera fram þau rök,
að vinnuveitendum sje i lófa lag-
ið að sneiða hjá þessum agnúum
í kaupsamningunum með því
að láta blátt áfram ekki vinna
neina yfirvinnu. Það kann vissu-
lega að vera unnt í sumum at-
vinnugreinum, en í öðrum verð-
ur ekki hjá yfirvinnu komist. Á
það einkum við um hafnarvinnu,
uppskipun fiskjar, sem ella
myndi skemmast, viðgerðir skipa;
sem ekki mega tefjast o.s.frv. I
skipaviðgerðum er þörf ýmissa
fagmanna, sem hafa allt að
tvisvar 'sinnum hærri laun en
verkamenn, ef álag verkstæðis er
tekið með. Þegar þeirra kaup-
gjald fjórfaldast í kaffi- og mat
artímunum á næturvinnutaxta,
fulla dýrtíðaruppbót til handa
lágtekjumönnum, ef dýrtíðarupp
bótin er látin minnka eftir þvi
sem ofar dregur í launastiganum.
En eins og áður er frá skýrt,
eru það hinir margbreytilegu
hundraðshlutar í formi vísitölu,
verkstæðisálags, umsjónar o.s.
frv., sem valda mestum erfið-
leikum, því að þeir auka svo á
„skrúfuganginn“. Þegar hundr-
aðshlutarnir bætást við yfirvinn-
una og hinn háa fagmannataxta,
hleðst utan urn kaupgjaldið líkt
og snjóbolta. Þess vegna er knýj-
andi að setja þær reglur, að vísi -
tala, verkstæðisálagning og
þóknun fyrir umsjón reilcnist að-
eins á dagvinnutaxtann, hvort
sem unnið er að degi eða nóttu,
eða, þegar um yfirvinnu er að
ræða, á þann hluta hvers yfir-
vinnutíma, er samsvarar tíma-
kaupi i dagvinnu.
Það skal að endingu tekið
fram, að sanngjörn yfirvinnu-
ákvæði ættu síður en svo að
lengja vinnutímann í heild, Þau
gefa verkamönnum að vísu kost
yfirvinnu, sem þeir hefðu ann-
ars ekki, ef kaupgeta er lítil. En
þau eru þeim minni hvatning að
vinna umfram 8 stundir, og skipt
ir það höfuðmáli. Yfirvinnutaxt-
inn, sem nú er í gildi, bókstaf-
lega ginnir verkamenn að reyna
að ná sjer í sem mesta yfirvinnu,
og stuðlar þannig beinlínis og ó-
beinlínis að lenging vinnutím-
ans.
Magni Guðmundsson
Ársfynáyr Ámerísk Hor-
ræna Fragðafjeíapns
FERTUGASTI og fyrsti ársfund-
ur Ameríska-Norræna Fræðafje-
laf'sins (The Society for the
Advancement of Scandinavian
Studv) var haldinn í Chicago
föstudaginn o'T laugarda»inn, 4.
Nu er svo komið, að eftirvinna ná fagmennirnir því marki að
er greidd, eins og fyrr segir, með i vinna á áttföldu kaupi verka
50% álagi og nætur- og helgi-1 manns. Þeim er með öðrum orð-
dagavinna með 100% álagi. Gert| um reiknað fullt dagkaup verka-
er ráð fyrir, að verkamenn fái manns fyrir eina kiukkustund.
kaffihlje með reglulegu milli- Kemur hjer að því, sem fyrr
bili, sem ekki er dregið frá kaupi, segir, að yfirvinnuákvæðin í
og þannig er jafnframt um mat- kaupsamningunum bitna þyngst á 5; mai os var funaarstaf urinn
arhlje að kveldi og nóttu. Ef: útflutningsframleiðslunni, því að i Áorth Park^ Collef'e þar í borg,
nauðsyn er að vinna um þessi' hún getur ekki skotið sjer undan j elr-n af helstu skolum Svia vestan
kaffi- eða matarhlje, kemur full | þeim. Yfirvinnuákvæðin eru blóð haíA
aukagreiðsla fyrir. Hvíldartíminn! taka á bátaflotanum. Þau eiga
fæst þannig tví-greiddur, en það sennilega meiri sök á því en
táknar, ef um kvöid- eða nætur-, flesta grunar, að höfuðatvinnu-
vinnu er að ræða, að hann er vegur þjóðarinnar riðar á gjald-
borgaður fjórum sinnum hærra þrotsbarmi. — Verkamönnunum
verði en venjuleg dagvinna. j sjálfum er enginn hagur í þess-
Til þess að lesendum verði um ákvæðum, því að einungis fá-
ir njóta fríðindanna á kostnað
fjöldans, og auka þau þess vegna
aðeins á misræmið.
Það er brýn nauðsyn að leita
þetta ljósara, skal sýnt hjer á eft-
ir, hvaða kaup verkamanni yrði
að greiða, ef hann ynni frá kl. 5
e. h. til kl, 8 að morgni samfellt,
þ. e. tæki ekki í orði kveðnu hin' samkomulags um yfirvinnu
umsömdu kaffi- og matarhlje.: ákvæðin við ábyrga forustumenn
Kl. 17,00—20,00: 3 tímar eftirvinna og 14 tími
kaffihlje kl. 17,00—17,15 5 næturvinnutaxta
Kl. 20,00—21,00: 2 tímar, þ. e. matarhlje tví-
reiknað á næturvinnutaxta ................
Kl. 21,00—24,00: 3 tímar næturvinna ........
Kl. 24,00—3,00: 3 tímar og 14 tími kaffihlje kl.
24,00—0,15 .............................
Kl. 3,00—4,00: 2 tímar, þ. e. matarhlje tví-
reiknað á næturvinnutaxta ................
Kl. 4,00—5,00: 1 tími ......................
Kl. 5,00—8,00: 3 tírnar og 2 kaffihlje kl. 5,00—
5,15 og 7,45—8,00 ..........................
Læg ;sti
Dag sbr.
taxti
Kr. 56,84
Kr. 45,48
Kr. 63,22
Kr. 73,91
Kr. 45,48
Kr. 22,74
Kr. 79,60
Kr. 392,27 509,22
í verkalýðsfjelögunum, sem ætla
má, að vilji hagsæld launastjett-
anna. Eðlilegast virðist, að öll
Dr. Richard Beck prófessor, for
seti fjelagsins 1950—1951, hafði
fundarstjórn með höndum; einn ■
ig flutti hann á fundinum erindi
um Tómas Guðmundsson og
skáldskap hans. og ræðu um sam-
eiginlega hu«sjónaarfleifð nor-
rænna manna í kvöldveislu
þeirri, sem skólinn efndi til í sam
bandi við ársfundinn.
Áður en fundarstörf hófust,
fyrir háde«ið á föstudaginn, hjelt
dr. Beck einnig tvo fyrirlestra
um íslenskar nútíðarbókmenntir
fyrir stúdenta North Park Col-
lege í samanburðarbókmenntum
og hlýddu meir en 100 nemendur
á. Átti próíessor E. Gustav John-
son, forseti enskudeildar skólans,
73,80 (hlut að flutningi þessara fyrir-
lestra. en hann er maður mjpg
vinveittur islandi. Kom til Is-
88,56 ............, " ' ’
sókn þanpað síðari hluta ágúst-
mánaðar í sumar.
Prófessorar frá háskolum í Mið
-Vesturríkjunum og víðar úv
Bandaríkjunum flutíu einnig er-
indi um norræn fræði á ársfund •
inum. í stjórn fjelagsins eiga sæt.i
háskólakennarar í norrænum
fræðum víðs vegar um álfuna,
meðal þeirra dr. Nils William.,
Olsson, menningarfulltrúi sendi-
ráðs Bandaríkjanna í Reykjavík.
Hæsti
Dagsbr.
taxti
95,94
59,04
29,52
103,32
Petain að berja nesíið
yfirvinna, hvort heldur er að PARIS, 21. mai. — Læknar Peta-
kveldi, nóttu eða um helgar, in skýrðu frá þvi í dag, að mar-
reiknist með 50% álagi, og sje. skálkurinn sje nú alveg að dauða
verkamönnum gefin hæfileg kominn. Hefur hann legið 1 moki
hvíldarhlje. Slík hvíldarhlje má síðustu daga. Petain hefur verib
svo að sjálfsögðu ekki nota til að haldið í fangelsi á eyju við veet™
tvöfalda kaupið. urströnd Frakklands frá sti;íðs-'
Lesendur mega ekki skilja örð lokum.