Morgunblaðið - 31.08.1951, Side 6

6
M O R G Ll t\ B L A0 Ití
Föstudagur 31. ágúst 1951
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstneti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 16.00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 75 aura eintakið. 1 króna með Lesbók.

BðiEflhæfari norræn samvinna
HINAR norrænu þjóðir greinir
áreiðanlega ekki á um það, að
sem nánust samvinna þeirra í
milli sje í senn eðlileg og sjálf-
sögð. Þjóðir Norðurlanda elu
tengdar nánum frændsemistengsl
i;m og eiga sameiginlega sögu og
nænningararf.
En þrátt fyrir það, að marg-
vísleg samvinna hafi tekist milli
þessara frændþjóða til ýmislegs
gagns fyrir lönd þeirra er þess
þó ekki að dyljast að stundum
h'afa ræður og skrif um norræna
sámvinnu verið býsna innantóm.
Mikið hefur skort á að hún væri
eins raunhæf og æskilegt hefði
verið.
Á þessari staðreynd ríkti
fullkominn skilningur á fundi
norræna þingmannasambands-
ins, sem haidinn var í Stokk-
hélmi fyrir skömmu og skýrt
hefur verið frá hjer í blað-
inu. Þar komu fram margar
raddir um að nú væri búið að
tala meira en nóg um norræna
samvinnu. Nú yrði að hefjast
handa um að leggja nýjan
grundvöll að raunhæfara og
virkara samstarfi milli þess-
ara þjóða.
Á þessum skilningi byggist sú
hugmynd, sem sett var fram á
fundinum af Hans Hedtoft, fj'rr-
verandi forsætisráðherra Dana
um stofnun norræns ráðgjafar-
þings. Á slíku þingi, sem væri í
nánu sambandi við ríkisstjórnir
Norðurlanda, taldi hann að unnt
yrði að taka á málunum af meiri
í 'stu og raunsæi en hingað til
hefði mótað svip norrænnar sam-
vinnu. Að sjálfsögðu hefði slík
samkoma aðeins ráðgjafarvald
en tengsl hennar við rÍKÍsstjórn-
irnar á hverjum tíma ætiu uð
tryggja það að eitthvað yrOi úr
framkvæmdum tillagr a þess.
Niðurstaðan af umræðunum
vm þessa hugmynd varð sú að
samþykkt var tillaga þar sem
lýst var yfir fylgi við hana og
fulltrúaráði þingmannasambands
ins falið að hafa samráð við ríkis
stjórnir Norðurlanda um fram-
kvsmd hennar.
Þær raddir hafa stundum
heyrst á síðari árum, bæði hjer
heima og annarsstaðar á Norður-
iöndum, að Island væri að fjar-
lægjast hinar norrænu þjóðir. Af
hinni nánu samvinnu íslendinga
við hin engilsaxnesku stórveldi,
Ereta og Bandaríkjamenn, hlyti
að leiða minkandi þáttur þeirra
í norrænu samstarfi.
Þetta er hinn mesti misskiln
ingur. íslenska þjóðin hlaut að
ieita sjer trausts og halds hjá
þeim þjóðum, sem hún átti
mest skipti við og auk þess
voru færar um að veita sjálf-
stæði hennar og öryggi lífs-
nauðsynlega vernd. Þessvegna
höfum við tekið þátt í varnar-
samtökum vestrænna lýðræð-
ishjóða. Það hafa frændur okk
ar í Noregi og Danmörku einn
ig gert og af nákvæmlega
scmu ásíæðum og við. Þessar
litlu þjóðir hafa orðið að lcita
skjéls í samtökum sjer sterk-
ari og fjölmennari þjóða á
þessum tímum öryggisleysis
og óvissu.
En því fer víðsfjarri að smá-
þjóðir Norðurlanda hafi þrátt
fýrir það minni þörf á að rækja
samstarf_ sín í milli. Þcssvegna
hefur Island ekki fjarlægst
írændþjóðir sínar. Eftir að ís-
lenska þjóðin hefur öðlast fuil-
komið sjáifstæði og jafnrjelti við
þcssar þjóðir hefur hún þvert á
iuóti betri skiiýrði til náíns sam-
starfs við þær á fjölmörgum svið
um.
íslendingar taka því feigins
hendi hverri þeirri ráðstöfun,
sem auðveldar norræna sam-
vinnu og gerir hana raunhæf-
ari og líklegri til þess að ná
þeim tilgangi sínum að færa
hinar norrænu þjóðir saman,
auka viðskipti þeirra og þekk
ingu á högum hver annara.
Það er von okkar að sú at-
hugun, sem nú fer fram, að
frumkvæði norræna þing-
mannasambandsins á mögu-
leikum nánara samstarfs, beri
skjótan árangur og að upp af
henni vaxi þróítmikil og víð-
tæk r.orræn samvinna.
Fjármagnsþorf
landbúnaðarins
I
AÐALFUNDI Stjettasambands
bænda, sem staðið hefur yfir á
Hólum í Iljaltadal undanfarna
daga er nú lokið. Sú ályktun
hans, sem segja má að mest á-
| hersla hafi verið lögð á, er kraf-
ar. um aukið fjármagn til margs-
konar framkvæmda í sveitum
landsins.
j Það er að vísu engin nýlunda
að þing eða fundur. einstakra
stjetta geri kröfur um aukinn
stuðning. Það gerist í hvert ein-
asta skipti, sem slíkar samkomur
eru haldnar hjer á landi. Engin
ástæða er heldur til þess að undr
ast slíkar kröfur. I þessu landi
skortir fjármagn til fjölmargra
nauðsynlegra framkvæmda.
I Ef litið er með sanngirni á
kröfur Stjettasambands bænda
um aukið fjármagn til landbún-
I aoarins. verða þær engan veg-
inn taldar óeðiilegar. Þrátt fyrir
mjög miklar framfarir í sveitum
landsins undanfarin ár stendur
sú staðreynd óhögguð að íslensk-
ur landbúnaður er fjarri því að
vera kominn á það stig að geta
fullnægt þörfum þjóðarinnar fyr
I ir þau nauðsynlegu matvæli, sem
hcnn framleiðir. Til þess að gera
það þarf stórfellda aukna rækt-
un, bættan húsakost og mjög
aukna fjölbreytni í framleiðslu-
háttum. Við Islendingar megum
■heldur ekki miða við það að
verða sjálfum okkur nógir um
landbúnaðarfrannleiðslu. — Við
h’jótum að stefna að stóraukn-
j um útfiutningi á kjöti, ul), skinn
um og ýmsum öðrum landbún-
aðarafurðum.
Það er því ekki aðeins hags-
munamál bændastjettarinnar að
■auknu fjármagni verði veitt til
umbóta í sveitum landsins. ÖIl
þjóðin á þar ríkra hagsmuna að
I gæta.
En um hið nýja Iandnám í
sveitum landsins þarf að ríkja
góð samvinna allra þeirra,
sem skilja þýðingu landbún-
aðarins fyrir þjóðarheildina.
— Hinn gamla Framsóknar-
draug, mctinginn milli sveita
og sjávarsíðu, verður að
kveða algerlega r.iður. Gláms
augu hans hafa valdið bænda
stjettinni miklu tjóni á liðn-
um áratugum og kynt elda
sundrungar og úlfúðar mcðal
bændanna sjálíra.
Nú verða öll þjóðholl öfl
að leggjast á eitt um eflingu
landbúnaðarins. Ef siík eining
tekst um þessa elstu atvinnu-
grein þjóðarinnar á íslenslcur
iandbúnaður glæsílega fram-
tíð vísa.
Mnrgir þættir íslnskrar msm
ingar eru líifi kiitniiðir
HAUSTIÐ 1950 var íslenskur
menntamaður, Hermann Páls-
son cand. mag, ráðinn léktor
í íslenskum fræðum við há-
skólann í Edinborg. Hafði
hann lokið prófi við norrænu-
deild Háskóla íslands haustið
1947. Síðar stundaði hann
nám í keltneskum fræðum við
ríkisháskólann í Dublin og
lauk þaðan B. A. prófi í þeirri
vísindagrein.
Morgunblaðið hcfur hitt Her
mann Pálsson að máli og rætt
við hann ýmislegt varðandi
starf hans og afstöðuna til ís-
lenskra fræða á Bretlandseyj-
Sonital vié Hersnann Páissasi,
lckter í íslenskum fræðum við
Árið 1950 var stofnað lektors-
embætti í skandínaviskum fræð-
um við Edinborgarháskóla, segir
Hermann Pálsson. Var svo ákveð-
ið, að Norðurlöndin fjögur, Sví-
þjóð, Danmörk og ísland skyldu
eiga þar sendikennara til skipt-
is, en ekkert var ákveðið um,
hvert þeirra yrði fyrst fyrir val-
inu. Prófessor Delargy í Dublin,
sem kunr.ugt var um þessa ný-
breytni, hvatti til þess, að kenn-
ari í íslensku yrði fyrst tekinn.
Prófessorinn í enskri málfræði
við Edinborgarháskóla var þessa
mjög fýsandi, enda er hann mik-
ill áhugamaður um íslensku. —-
Kenndi jeg þar síðastliðinn vet-
ur.
MIKILL ÁHUGI Á
ÍSLENSKU
— Hvernig er íslensku kennsl-
unni háttað þar?
— Stúdentar, sem taka enska
tungu sem aðalnámsgrein til hins
meira magistersprófs við háskól-
ann, geta tekið norrænu sem
aukanámsgrein og gera það nokkr
ir að jafnaði. Auk þess hjelt jeg
námskeið í nútíma-íslensku og
sóttú það um átta nemendur. í
Bretlandi ríkir mikill áhugi á
islensku og hefur svo verið um
langan aldur. Einkum eru það
íslendingasögur, sem menn slægj-
ast eftir að geta lesið á frum-
málinu. Margar þeirra eru til í
enskum þýðingum, eins og kunn-
ugt er, en þýðingunum er mjög
áfátt sumum hverjum. Islend-
ingasögur njóta sín líka illa í
þýðingum.
Mjög er það bagalegt, að ís-
lenskar bækur eru illfáanlegar í
Bretlandi. Helst eru það gamlar
íslenskar bækur sem slæðast á
bókamarkaðinn í Edinborg, og
eru bókaverslanir þar þó þekkt-
ar um allt Bretland fj'rir fjöl-
breytni. í London hef jeg líka
rekið mig á, að íslenskar bækur
hverfa fljótt af markaðinum, þeg-
ar þær koma þangað.
— Gafst yður ekki jafnframt
tími til fræðistarfa?
— Jú, jeg hef tekið mjer fyrir
hendur að athuga örnefni á Suð-
ureyjum, en þau skipta þúsund-
um, sem eru af norrænum upp-
runa. Fór jeg til eyjanna í vet-
ur og safnaði þá nokkru, og mun
jeg dveljast þar aftur um tíma,
þegar íæri gefst. Örnefni eru
býsna girnileg til fróðleiks, á
Suðureyjum eru t. a. m. nokkur,
sem bera menjar um heiðni.
LÍTIÐ ÞÝTT Á ÍRSKU
— Er rrúkill áhugi á íslenskum
fræðum í íiJandi?
— Jeg er smeykur um, oð
þeirri spurningu vexði jeg að
svara neitandi. Örfáir mennta-
menn þekkja að vísu til íslenskra
bókmennta, en að öðru leyt.i
finnst írum nóg að eiga og glíma
við eigin fornbókmenntir. Er
þeim að þessu leyti líkt farið og
íslendingum, sem er#harla tóm-
látir um bókmenntir nágranna-
þjóðanna frá miðöldum. Gætu
þó fræðimenn beggja þjóðanna
haft gott af að kynnast bókmennt
um hinnar þjóðarinnar. Myndi
það víkka sjóndeildarhring þeirra
og dýpka skilning þeirra á bók-
menntum sjálfra sín.
— Hefur nokkuð af íslenskum
bókmenntum vérið þýtt á írsku?
— Harla lítið. Fyrir nokkrum
árum komu út tvö Eddukvæði í
írskri þýðingu úr frummálinu.
Þýðandinn, dr. Brown, hafði lært
íslensku og þýðingin virðist vera
vel ;gerð. Nonni og Manni var
þýddur úr þýsku, en mjer virt-
ist bókin ekki hafa náð miklum
j vinsældum á írlandi. Auk þess
j má geta írskrar þýðingar að
enskri bók með norrænum goð-
sögnum. f írskri útgáfu af úr-
valssafni þjóðsagna frá ýmsum
löndum er loks ein íslensk þjóð-
saga. Þetta er allt og sumt, að
því er jeg best veit.
1 MÖRG VERKEFNI ÓLEYST
i — Hvaða verkefni finr.sc yður
mest kalla að hjer heima á
þessu sviði?
— Mörg verkefni, sem sjálf-
sögð þj'kja með öðrum menning-
arþjóðum, eru hjer óleyst eða
vanrækt. Furðu lítið hefur t. d.
verið unnið að því að rann-
saka hið Iifandi mál. Björn heit-
inn Guðfinnsson vann að vísu
merkilegt starf í rannsóknum á
íslenskri hljóðfræði, en aðrir
þættir íslensks nútímamáls eru
miður vel kannaðir. Svo er m. a-
um orðaforðann. Mai^ir þættir
í íslenskri menningu eru og litt
kannaðir, svo sem örnefni, þjóð-
trú og þjóðhættir. Þá er hand-
bókaskórtur tilfinnanlegur. Engin
íslensk orðabók _með íslenskum-
'skýringum er til. íslendinga vant-
ar samfellt rit um íslenskar bók-
menntir og saga íslendinga hefur:
enn ekki verið rituð, svo að við-
undandi sje. íslenskir fræðimenn
standa þó að mörgu leyti vel að
vígi, þar sem þeir fást við tungu
og bókmenntir fámennrar þjóð-
ar.
Á marga lund er iila búið að
þeim, serri lagt hafa stund á ís-
lensk fræði við háskólann. Eftir
langt nám vii'ðast þeir njóta harla
lítilla rjettinda, og nú eru sumir
kandidatar frá norrænu deild-
inni atvinnulausir, þótt einsætt
megi virðast og sjálfsagt, að þeir
sitji fyi’ir um embætti íslensku-
kennara við miðskóla, þá hefur
viljað brenna við, að ver menntað
ir umsækjendur hafi verið teknir
fram yfir þá. Væri býsna fróð-
legt að kanna viðhorf íslensku-
kennara til móðurmálsins, en'
þeim hættir löngum við að leggja
Framh. á bls 8.
Velvakandi skrifar:
ÚR DAGLEGA LÉFIKU
íslenska saft í verslanir
HÚSMÓÐIR ritar á þessa leið:
,Mjer er tjáð að efnagerðirn-
ar kaupi ekki eða verði sjer úti
um ber til saftgerðar, heldur
framleiði þær litað sykurvatn,
sem síðar er selt okkur húsmæðr-
um sem saft. Nú vildi jeg ein-
dregið mælast til þess að efna-
gerðirnar reyndu eftir megni að
fá íslensk ber til saftgerðar. Ekki
eiga allar húsmæður þess kost
að fara sjálfar til bei’ja, eða ;"ást
við saftgerð, en vildu samt mjög
g.iarnan fá íslenska berjasaft til
heimilisnotkunar. — Við íaum
ekki sjeð að efnagerðirnar geti
skaðast á því að framleiða :ís-
lenska saft — og á þeirri vöru
skaðast ncytendurnir áreiðanlega
ekki.“
Þegar það legst á eitt, að mark
. aður hlýtur að vera fyrir íslensku
saftina og áreiðanlega er hægt
i að fá keypt ber í slíku berjaári,
þá er vant að sjá, hvers vegna
íslenska saftin er ekki höfð á
boðstólnum eins og „Húsmóðir“
talar um.
j I
Nýjar þökur eftir 3 ár
FYRIR þremur árum var blett-
urinn kringum Leif heppna
tyrfður. Hefir almenningur svo j
búið að spildunni síðan, að af.
varð örtröð'
Nú eru settar þökur á blettinn
öðru sinni, og þótí þær sjeu ckki '
af betri endanum, þá eiga þær j
vonandi glæstari framtíð en fyr-
irrennarar þeirra, enda er nú bor
ið moldarlag undir.
Það er einkum tvennt, sem
farið hefir með gróðurinn á þess
um stað. Stálpaðir strákar þreyta
þar tíðum knattspyrnu og veg-
farendur stytta sjer leið yfir gras
'spildurnar í vorleysingunum.
Það er raunar sama, hve nær
jársins er, gróðurinn þolir ekki
mikla umferð, þegar grassvörður-
inn er blautastur.
Strákurinn á Ilellislieiði
íípÓÐI, besti Velvakandi. Mig
v/ langar til að segja þjer fxú
duglegum strák, sem jeg hitti
fyrir skömmu, Jeg var á leiðinni
í berjamó, þegar jeg mætti sírák-
hnokka á hjóli uppi á miðri Hell-
isheiði. Jeg sá náttúrlega undir
eins,. að þetta gat ekki verið úti-
legustrákur. Jeg gaf mig á tal við
hann, því að mig langaði til að
vita, hvernig á ferðum hans stæði
þarna.
Karl í krapinu
ITANN var þá að koma frá Vest
Jinannaeyjum. Hafði farið til
Stokkseyrar íneð bát og ætlaði
svo á hjóli til Reykjavíkur, hann
er ekki nema 12 ára.
Ekki spurði jeg íerðalanginn
að heiti, en það sá jeg að hann
var knár. Og þar sem veðrið var
gott, þá er jeg viss um, að ferða-
lagið hefir verið skemmtilegt, en
ekki að sama skapi dýrt.
Vertu nú svo vænn að segja frá
stráknum, svo að það geti*brðið
hvatning til jafnaldra hans. —-
Be:jqkarl.“
Best,u þakkir að sögulaunum,
,,Berjakarl“.
Góðar fyrirætlanir
FERÐAFJELAGIÐ skýrði frá
því ekki alls fyrir löngu, að
það ætlaði í framtíðinni að efna
til ferðalaga á Esju. Mundi.fje-
lagið skera upp herör og stefna,
öllum almenningi til þátttöku.
Og Ferðafjelagið hefir ekki látið
sitja við oi'ðin tóm. Seinasta fcrð
in var farin á sunnudaginn var
og tókst vel.
Kvöldferðir framtíðar
EGAR fram í sækir verður að
' leggja veg upp hlíðar fjalls-
ins, því að með öðru móti fæst
almenningur ekki til að neyta af
þeim heilsubrunni, sem það er
að anda að sjer breinu fjalla-
loftinu, spígspora þar um og
njóta tilkomumikils útsýnis. Og
þegar vegurinn er kominn áleiðis,
má til með að efna til Esjuferða
að kvöldlagi, virka daga og helga.
Þá hafa flestir þeirra not og þá
er þeirra helst þörf til að laða
fólkið burt úr göturykinu, som
þvrlast um það á kvöldgöngum
þess um Miðbæinn.