Morgunblaðið - 09.09.1951, Síða 5

Sunnudagur 9. sept. 1951.
MORCUNDLAÐtÐ
5
Koma jökulMaiip af stað eMgostim?
S.L. VETUR flutti dr. Sigurð
ur Þórarinsson fyrirlestra í
Stokkhólmi, Kaupmannahöfn
og Oslo um Grímsvötn og jök
ulhlaupin miklu á Skeiðarár-
sandi, sem vist þykir að renni
undir jökii um 50 km leið frá
Grimsvötnum, þar til þau spýt
ast undan jaðri Skeið'arár-
jökuls. Þar sem vjer höfðum
I>aía af því að Sigurður hefði
komið fram með nýjar tiigát-
tir um orsakir jökulhiaupa
þé« •sara, kom frjettamaður
Mbl. að máli við Sigurð og
átti eftirfarandi samtal við
hann.
— Grímsvötn og Katla eru ein
tiver sjerstæðustu náttúrufyrir-
forigði sem þekkjast hjer á lantli,
sagði Sigurður. Óvíða annarsstað
ar í heiminum finnast eldstöðvar
undir jökli. Þessar eru tvímæla-
laust þeirra þekktastar og Gríms-
vötn hafa verið virkustu eld-
Stöðvarnar, þar sem segja má
að þar hafi verið gos að meðal-
tali run tíunda hvert ár síðustu
aldir.
OLEYMDUST OG
FUNDUST AFTUR
— Er ekki tiltölulega skammt
Síðan mönnum varð kunnugt um
Crímsvötn?
— Þau virðast hafa verið þekkt
Vndir þessu nafni fyrr á öiduru,
enda hugsanlegt, að nafnið Vatna
jöjkuli, sje af þeim dregið, því að
á íslandslýsingu, sem út var geí-
in á 17. öid er talað um Gríms-
vatnajökul. En síðar gleymdust
|>au að mestu, eins og svo margt
^nnað á hálendi íslands.
— Hvenær fundust þau á ný?
— Það var 31. ágúst 1919. Voru
fjá tveir ungir sænskir jarðfræð-
ingar, Ygberg og Wadell að
nafni að rannsaka Vatnajökul.
Skýrðu þeir svo frá, að þeir hefðu
funaið í lægð á miðjum Vatna-
jökh ísiþakið vatn sem þó voru
yakir á vegna jarðhita. Kölluðu
|>eir staðinn Svíagíga, en mjög
Voru menn vantrúaðir á frásagn-
ir þeirra.
BREGÐA NÚ ÚT AF VENJU
— Hvenær hefur gosið í Gríms
yötnum á síðari árum?
— Á fyrri hluta aldarinnar
Voru Grímsvatnahlaup tiltölu-
lega reglubundin á um það bil 10
ára fresti. Komu stórhlaup 1902,
1913, 1922, og 1934, en síðan hef-
lir brugðið út af þessu, því að
skemmra varð á milli næstu
Waupa og þrjú síðustu minni.
Síðustu Grímsvatnahlaup hafa
crðið 1938, 1941, 1945 og 1948 og
ídlt smáhlaup.
MENN HJELDU AÐ GOS
BRÆDDU JÖKLA
— Er hugsanlegt að jökulhlaup
in stafi af því að eidgosin bræði
jökulinn ofan af sjer?
— Það hefur verið almennt
álitið fram til þessa, en jeg hef
fyrir skömmu sett fram aðra til-
gátu um Grímsvöín, sem jeg styð
við athuganir síðustu ára.
Síðasta öskugos í Grímsvötn
um varð 1934. Þrátt fyrir mikla
<etfiðleika,á löngum jöklaferðum
yoru þá gerðir út bæði íslenskir
Cg danskir leiðangrar til Gríms-
yatna og hafa skoðanir manna á
Athyglisverð tilgáta um
orsök Skeiðarárhlaupa
Samfal við dr. Sigurð Þórariussen
Nýjasta mynd sem tekin hefur v
28. ágúst 1950. Myndin sýnir að í
þakið rekísjakum.
hlaupunum einkum byggst á
þeim rannsóknum.
Grímsvötn er mikil dæld í
miðjum Vatnajökli og 25 km írá
næsta jaðri jökulsins. Dældin tek
ur yfir nokkra tugi ferkm og .tak-
markast að sunnanverou af
bröttu fjalli, sem kalla mætti
Grímsfjall. Öskugosið 1934 kom
ur tveimur stórum gígum við
rætur þessa fjalls.
Eins og kunnugt er, hefur próf.
Niels Nielsen skrifað bók um gos
ið 1934 og heldur þeirri skoðun
fram, að milli gosa fyllist GrímS
vatnalægðin af jökli, sem gósin
síðan bræði. Það sje þetta
bræðsluvatn, sem hlaupi fram
undan Skeiðarárjökli.
V-4TN SAFN-AST í
LÆGÐINA
— En þjer hafið komist að
annarri niðurstöðu?
— Síðan 1938, segir Sigurður,
nefiir verið fylgst allvel með
Grímsvötnum af hálfu íslendinga
Það hefur vart liðið svo ár, að
ekki hafi annaðhvort verið flog-
ið þar yfir og teknar myndir úr
iOÍti eða gerðir út leiðangrar
þangað, þ. á m. vjelsleðaleiðang-
urinn 1946. Stóð Steinþór Sigurðs
son fyrir þéssum ferðum meðan
nans naut við og jeg hef einnig
verið með frá því jeg kom heim
.945. Þessar rannsóknir hafa leitt
í ljós, að það er ekki aðallega
jökull, sem safnast í lægðina
milli gosa eins og próf Nielsen
..eiaur fram heldur vatn! Þetta
bendir til þess að meginhluti
vatnsins sje fyrir í Grímsvötn-
am, þegar gosin byrja.
— En hvaðan kemur það vatn
jg hvernig stendur á að það
aelst bráðið í þessu ríki frosts
og frera?
Sumt af því er venjulegt
eysingarvatn. En hjer og
þar á Grímsvatnasvæðinu eru
og glögg merki þess að hvera-
niti bræðir ísinn neðan frá.
erið af Grímsvötnum úr flugvjel
Grímsvatnadaeldinni cr stöðuvatn
amvinnufielðgNi
djúpl I rm sparifjáreigenda
Hý forrjefflnds í viðbóf við þau gömiu!
ÞJÓÐVILJINN reynir á fimmtu- manna, ef nokkra slíka afsokun
dagínn vár af veikum mætti að er urmt að fæfa fram.
svara athugasémdum Mbl. við Um viðskipti Landsbankans og
dreifibrjef KRON, þar serh f>e- þessa hrings er svo það að segja,
lagsmönnum er boðin trygging í að vitaskuld er hjer um þjóð-
stofnsjóðum, sem standa á nafni banka að ræoa, þar sem aílrn-
þéirra sjálfra inni hjá fjelaginu, rekstur landsmanna á,*hð öðm
ef fjelagarnir láni KRON spari- jöfnu, að sitja við' sama borð. Ert
fje sitt. Mbi. benti á, að óvenju- sje það rjett, sem heyrst hefur,
legt væri að bjóða mönnum þann t m yfirdrætti og aðra "skulda-
ig upp á tryggingu í fje, sem söfnun S.I.S. og fyrirtækja þes';»
þeir sjálfir eiga. Auk þess benti í Landsbankanum, gæti svo virsh
bíaðið á, að bæði stofnsjóðír fje- sem hjer væri um enn ein f»r-
lagsmanna og varasjóðir fjelags- rjettindi að ræða ti! handa sam •
ins sjálfs værú til tryggingar öll- vinnuf jeíöguituin fram yfir ann-
um töpum fjelagsins og rekstrar- r.n reksíur í landinu, og verður
halla og væri því lítið gagn í ekkí í svipinn sjeð, hvernig sjálf •
sJikri' tryggingu fyrir sparifjár- ur þjóðbankinn fer að halda
eigendur, sem kynnu að fá fje- , slíku áfram.
laginu peninga sína til ávöxtun- j —---
Ylirlýssng frá Álþýðia
sambandínu um för
fuíHrúa tll Ámerílcitt

pæld þessi, sem er í austanver'ð'ri Grímsvatnalægðinni hefur mynd-
pst við það að hverahiti hefur brætt ísinn neðanfrá og ísþakið fallið
fiiður. Dældin er um 800 m í þvermál.
Ei það bræðsluvatn fær fram-
rás, sígur ísþekjan niður og
myndast þá lcringlótt eða spor-
öskjulaga dæld. Samskonar sig-
dæidir sjást á Kverkíjallasvæð-
inu, norðan í Vatnajökli, en þar
er eitt stærsta brennisteinshvera
svæði landsins.
HLAUPIN VALDA GOSUM
•— Er samt ekki sennilegt, að
gósin í GÁmsvötnum valdi
herslumarkinu, um að jökul-
h'iáup ltomi?
— Það tel jeg ekki víst. Jeg hef
várpáð þeirri skoðun fram í fyr-
iflestrum á Norðurlöndum s. 1.
vétur, að ef til vill sjeu það ekki
gosin, sem komi hlaupunum af
sfað, heldur sjeu það jökulhlaup-
in, sem komi gosunum af stað!!
Þetta skýri jeg þannig, að þegar
stórhlaupin koma, lækkar vatns-
j-firborðið í einu vetfangi um
hundruð metra og getur sú
skyndilega þrýstingsminkun átt
sinn þátt í að koma gosi af stað.
Með þessu ruóti væri líka feng-
in skýring á því, hve reglubund-
irt hlaupin venjulega hafa verið.
Því að á sama hátt og Grænalón
hefur undir veniulegum kring-
úmstæðurri fyllst á 4 árum er
sennilegt að Grímsvötn hafi ver-
ið 10 ár að fyllast.
HLAUPIN TÍÐARI OG MINNI
VEGNA ÞYNNINGAR
JÖKULSINS
r — En hversvegna er þá þessi
oregla á jökulhlaupunum siðustu
ár?
— Einmitt það fju-irbrigði átti
mikinn þátt í, að koma inn hjá
mjer þessari nýju skoðun. Því
þarna hefur hið sama gerst og
við venjuleg jökullón á síðustu
árum, að þau eru farin að hlaupa
oftar og hlaupin eru minni en
áður. Stafar það af því að jökl-
arnir hafa yfirleitt þvnnst og
mynda því minni fyrirstöðu.
Samhliða þessu kemur þá skýr
ing á að engin gos hafa fylgt
síðustu Grímsvatnahlaupum. Þau
hafa verið of lítil til að koma af
stað gosi.
í þessu sambandi er athj'glis-
vert, að Svo virðist sem engin
stórhlaup hafi komið frá Gríms-
vötnum á fyrri hluta Islandg-
byggðar, því að á SA hluta nú-
verandi Skeiðarársands var
nokkur bj'ggð fram á 14. öld
(Litia Hjerað). Kemur þetta
heim við að þá voru jöklarnir
jafnvel minni en þeir eru nú, svo
að þá ættu aðeins að hafa kom-
ið smáhlaup úr Grímsvötnum.
ÞAP.F RANNSÓKNAR VIÐ
— Það skal tekið fram, segir
Sigurður að lokum, að þetta er
enn hrein tilgáta, sem taka verð-
ur til rækilegrar rannsóknar. —
Hún skýrir t.d. ekki jökulhlaupin
Framh. á Dls 8
SKULDASOFNUN
í LANÐSBANKANUM
ar í rekstri þess.
Þjóðviljinn gengur framhjá öll
um þessum athugasemdum af
því harm getur ekki annað. Mbl.
fór með rjett mál, sem Þjóðvilj-
inn geíur ekki svavað með öðru
en blekkingum og innantómum
stórýrðum. — Þjóðviliinn getur
heldur ekki hróflað við þeirri i TILEFNI þeirra skrifa, er Tím -
staðrej'nd, sem Mbl. benti á, að jnn og Þjóðviljinn hafa fúndifl
hinar svonefndu inniánsdeildir hvöt hjá sjer að hafa í frammi
kaupfjelaga eru ekki undir opin- út af fjárveitingu ríkisstjórriar-
beru eftirlitx, eins og sparisjóðir innar til Alþýðusambands Ts-
og geía fjelögin farið með fjeð lands, vegna sendinefndar þesrs
eins og þau viíja, án nokkurs til Bandaríkjanna nú í sumar,
opiribers eftirlits. telur Alþýðusambandið rjett aí>
r taka þetta fiam:
MILLJÓNATUGIR 1 Efnahagssamvinnustofnunin i
í „INNLÁNSD EILDUM“ Washington — E. C. A. er sett
Annars er ásókn samvinnufje-' á stofn í samráði við verkalýðs-
laganna í sparifje landsmanna hrej'fingu Bandarikjanna, og hef
crðið fullkomið alvörumál. ur hún lagt stofnuninni til fjölda
Þjóðviljinn segir rjettilega, að starfsmanna, og hefur afar niikil
það sparifje, sem kaupfjeiögin áhrif á það, hvernig fje Marsha’il
hafi náð undir sig, nemi mörgum aðstoðarinnar er varið. Þá hafa
tugum mill-ióna. Þetta sparifje ríkisstjórnir allra vestrænna
er að sjálfsögðu allt notað í landa, er Marshallaðstoðar njóta*
rekstri fjelaganna og misjafnlega nema ríkisstjórn íslands, h&ít
vel tryggt. Ef þannig er farið að r.ána samvinnu við verkalýðs-
víða, eins og KRON gerir að hreyfingu sinna lánda um, hvern-
tryggja sparifje fjeíagsmanna !'g Marshallaðstoðinni væri var-
m.eð stofnsjóðum fjelagsmanna ið. Og verkalýðshrej*fing Banda-
sjálfra eða varsjóði fjelagsins, ríkjariria hefur sína fulltrua i
eru slíkar tryggingar harla lítils hinum ýmsu löndum til að fj'lgj-
virði. En um tryggingar kaupfje- &st með því og sjá um, að Mars-
leganna almennt er auðvitað. lít- hallaðstoðinni sje varið í þágx»
io vitað ,enda ekkert opinbert eimennings, en sja ekki sölsud
cftirlit með „innlánsdeildunum“, tipp af einstökum gróðafyrir-
eins og áður hefur verið bent á. tækjum. Þá hefur verkalýðs-
hreyfing Bandaríkjanna kapp-
kostað að vinna að auknum kynrt
um milli forusturnanha verka-
-p ,, , ... lýðshreyfingarinnar í löndurrv
_ ?n e c-1,.01 . !>av1' '1 s! '! f’ þeim, er njóta efnahagssamvínni.v
að kaupfjelog safoj a þennan hatt aðstoðarinnar - annars vegar Og
saman tugum mdljona af spanfje verkalýðshreyfingar Bandarikj-
landsmanna. Samvmnuf jelogm anna. pjns vegar v
eru einnig mjög frek til þess Með'þetta fyrír augum hefur
spanfjar, sem almennmgur geym- u.QÁ. — þ. e. Efnahagssam-
ir í bönkum og ætlað^ er til ávöxt- vinnustofnunin í Washington -
unar í rekstri iandsmanna al- gengist fyrir því að bjóða verka -
mennt. lýðssamböndum þessara landa^
Til dæmis um þetta má nefna, ag senda fulltrúa til Bandaríkj.
að mikið er iajað um að S.Í.S. anna til að kynnast verkalýðs-
og þau fyrirtæki, sem því eru sjer- hrej’fingunni þar, atvinnuháttura
staklega tengd, muni nú skulda 0g lífskjörum þjóðarinnar or
talsvert á annað hundfað milljónir þjóðinni sjálfri, eftir því sem viiY
í Landsbanka íslands. Þegar allt yrði komið, um leið og verkah ðVs.
er saman talið, sem S.Í.S. og fyr- hreyfing Bandaríkjanna feng*
irtæki þess og svo kaupfielögin rr eð því möguleika á að kynnest
sjálf hafa til umráða af sparifjé sem best fulltrúum þeirra þjóða,
þjóðarinnar, verður það álitleg er efnahagssamvinnuaðstoðar-
fulga. innar njóta, og frá sumum þeirra.
- ■ hafa farið margar slíkar sendi-
NÝ FORRJETTINDI? nefndir, auk þess, sem einstakiv
Þjóðviljinn afsakar ásælni kunnáttumenn hafa notið fyrir-
KRON í sparifjeð, með því, að greiðslu E.C.A, um ferðalög og.
fjelagið hafi „áorkað meiru en dvöl í Bandaríkjunum.
menn almennt gera sjer ljóst, til Kostnaður við þessar sendi-
þess að halda niðri verðlagi á nefndir-‘hefur verið greiddur
nauðsj'njavörum". Hjer er um þannig," ' að E.C.A. greiðir á-
gamla blekkingu að rseða hjá Þjóð kveðna dsgpeninga, er duga eig»
viljanum. Sá dagur líður varla, fyrir kostnaði í Bandaríkjunum*.
að einmitt þetta blað reyni ekki svo sem fæði, húsnæði, . bíla-
að gera sjer tpólitískan xnat úr kostnað o. þ. h. Viðkomandi rík-
sívaxandi dýi'tíð, en hins er ekki isstjórnir og verkalýðssamböncl
'að minnast, að,.„|>jóðviljinn hafi greiða fararkostriað að öðru
nokkurn tímann birt dæmi um ai'- Lyti.
rek KRON í þá átt'að haltla lienni Þegar Alþýðusambandi íslandu
í skefjum. Allt tal Þjóðviljans bárust þau boð frá E.C.A. fyrir
um, að KRON haldi niðri verð- millígöngu íslenskra stjórnar-
lagi almennt á nauðsynjavarum, valda, að það ætti þess kost aft
er ekkert nema fleipur. Það senda nefnd'til‘Bahdaríkjanna^
verður á einhvern annan hátt að taldi stjórn Alþýðusambandsiniir
sjálfsagt að taka-boði þessu, svc*
áfsaka ásókn RRON og samvinnu-
hringsins alls í sparifje lands-
Framh. á bls. 8.