Morgunblaðið - 19.08.1952, Blaðsíða 7

Þri'ðjudagur 19. ágúst 1952
IMORGUfl BLAÐ1B
1 )
lislniillli
©
MENNTAMÁLARÁÐ ÍSLAND3
hefur efnt til yfirlitssýníngar á
listaverkum Jóns Stefársssonar.
Á sýningunni eru 158 málverlt,
sem safnað hefur verið saman hér
og í Danmörku.
Jón Stefánsson er mikilvirkur
málari, er sjaldan hefur haft
einkasýningar, svo nú gefst ein-
stakt tækifæri til að kynnast list
hans, allt frá árunum 101G .11
þessa dags.
Jón Stefánsson hóf listnám við
tækniskólann í Kaupmannahöfn
veturinn 1903. Síðar var hann í
einkaskóla Zarhtemanns og loks
fór hann til náms til Parísar
haustið 1908 og sótti þá kennslu
við Matisse skólann, öíl þrjú ár-
in sem skólinn starfaði.
Engin málverk munu vera íil
eftir Jón frá þessum árum. Hann
hefur alltaf verið strangur við
sjáifan sig og eyðilagt myndir,
sem hann heíur ekki verið ánægð
ur með. Svo mun hafa faríð fyrir
flestum þeim myndum er hann
gerði á fyrsta tug starfsára sinna
sem : rálari. j
Elztu málverkin á þessari sýn-
ingu eru frá árunum 1917—1923.!
Það eru ,,Model-Stucsiur“, and-:
litsmyndir, ýmislegar samstæður!
og landslagsmyndir, er sýna að
Jón Stefánsson hefur snemma
verið orðinn óvenjulega þroskað-
ur málari. En þá var hann að
vísu kominn af unglingsárun-1
um.
Hann er fæddur árið 1881. En
þess ber að gæta að hann hafði
varið mörgum árum æví sinnar ^
til annars náms en listnáms.
Hann ætlaði sér upphafiega að
verða verkfræðingur, en hvarf
fré þeirri fyrirætlun sínni.
Á þessum elztu málverkum
sem sýnd eru nú, mynda litir
hans og form samstæða heild, en
fcyggja viðfangsefnin upp á skýr-
an og sannfærandi hátt.
Á þeim árum er hér um ræðir
notar hann nokkuð dökka liti er
búa yfir næstum dulrænum töfr-
um er sýna, að hann er mikil-
hæíur listmálari. |
Jón Stefánsson mun hafa lært
meira af verkum Corbets og
Cezannes en af hinum unga
Matisse, sem hann þó lærði hjá
og skólabræður hans eftirlíktu {
allt hvað þeir máttu. En slík
vinnubrögð voru Jóni íjarri
skapi. 1
Landslagsmyndír hans frá þess !
um árum bera það með sér að það
cru fyrst og fremst islenzku
öræfin, sem hann er að túlka hið
nakta land með stórgrýttum :aær-
grunni, blásnum melum og tofr- ,
andi bláma fjarvíddarinnar, er
aftur og aftur er yrkisefni hans.
Jón Stefánsson er sonum
Stefáns kaupmanns á Sauðár-
króki Jónssonar, prests Hallsson-
£.r og Olafar Hallgrímsdóttur af
Thorlaciusarætt. Skagfirðingar
hafa löngum verið míkiir hesta-
r.ienn. Það er því ekki tilviljun,
í.ð fyrsti málarinn þeirra dáir
íslenzka hestinn. Hann hefur
reist hestinum ódauðlegan minn-
isvarða í verkum sínum. Það eru
ekki færri en 8 myndir a þessari
sýningu með'hestum frá ýmsum
árum, og eru sumar þeirra mjög
stórar eins og t. d. Hestar á
fjaíli, eign Kjartans Thors, íor-
stjóra. Svo er þar einnig hin kyrr
láta, dapurlega mynd af „Úti-
gangshestum“ sem Lástasaín xíkis
ins á, talin að réttu meS merki-
legri myndum hans.
Hesturinn íslenzki og hin ís-
Ienzka öræíatign lögðu upp í
hendur hans órmmið yrkisefni,
er hann gerði hin prýðilegustu
skil í fjölda málverka, sem um
ieið hsía haft mikia þýðingu fyr-
ir listþroska hans og litasamsetn-
ingu.
' Við athugun á heiidarsýningu
Jór.s Stefánssonar sést, að hann
er óvenjulegur listamaður, sem
far sínar eigin götur. Hann styðst
við aðra listamenn og hann notar
sem fyi irmyndir landsiag, menn ;
og viðburði, til að afia uppistöðu i

í myndir sínar. En hann urnskap-
ar þetta allt og fær það til að
lúta sínum eigin vilja. Hann not-
ar efniviðinn í raun og veru eins
og járnsmiður, sem teygir og
beygir járnið, þar til hann hefur
smíðað úr því þá hluti, sem hann
vill.
Þessi persónulega sköpunarþrá
er uppistaða og ívaf alls, sem
hann hefur gert. Það er einmitt
þessi mikla baráttuþrá, sem ein-
kennir hverja einustu mynd á
þessari stóru sýningu Jóns Stef-
ánssonar.
En þar með er ekki sagt, að ailt
sé jafn hugþekkt eða fullkomið.
IJonum, sem öðrum, eru að sjálf-
sögðu mislagðar hendur. En hitt
dylst ekki, að þau málverk, sein
á sýningunni eru bera mjög sjálf-
stæðan blæ. Þau hafa öll ein-
kenni sérstæðs persónuleika og
eru laus við aila eftirlikingu.
I bók Jóns Stefánssonar, er
Iíeigafell gaf út, árið 1950, hefur
Paul Uttsnrcitter þctta eftir
Jcni Stafánssyni á einum stað í
formáíanum:
„Hið eina, sem tekur hug minn
algerlega fanginn, er það, ef ég
hitti fyrir eitthvað, sem er lög-
bundið og hægt er að skynja í
Jón Stefánsson: Eiríksjökull
heild, þar sem andstæður skapa
dramatiska viðureign og henni er
samtímis fundin lausn og þar með
aimáttug ró — og allt þetta mið-
ast við og er fullnægt af því
einu — sem fram fer 4 mynd-
fletinum. Þá er það, að mér
finnst, sem ég haíi eilífðina á
milli handanna".
Ég hygg, að það, sem Jón Stef-
ánsson hafi einkum í huga, er
hann talar um andstæður og
dramatíska viðureign, sé hið ís-
lenzka laandslag, sem hann hafi
gert að yrkisefnum í myndum
sínum.
Jón Stefánsson fluttist heim til
íslands 1924. Áður hafði hann
dvalið hér við og við, að sumar-
lagi, ýmist í Reykjavík eða út um
sveitir.
Hann bvggði sér eigin vinnu-
stofu á Bergstaðarstíg 74. Eítir
að hann fluttist heim, breyttist
viðhorf hans til viðfangsefnanna.
hauii Kyrmust iianar en áður
Suðurlandinu og jafnframt því
tók viðhorf hans til lita mjög
stakkaskiptum. Þá verða hinir
ljósu litir skyndilega mikils ráð-
andi. Sól og sumar gagntekur
hann. Öræfin með hinum brúnu
og bláu' litum hverfa í skugga
hins komandi dags. Fleiri við-
fangsefni og fjölbreyttara við-
horf fylla huga listamannsins. Nú
er það strandlengjan, hafið og
gagnsæi loftsins, sem er honum
efst í huga. Margar sjávarmynd-
ir hans frá þessum árum eru
mjög eftirtektarverðar.
Síðustu myndir Jóns Stefáns-
sonar, eða þær, sem gerðar eru
á síðustu 10 árum, hafa að vissu
leyti sérstöðu í listþróun hans.
Þá er lögð meiri rækt við túlkun
litarins sjáifs, sem þýðingarmik-
ils þáttar í myndsköpuninni. Þá
eru sterkari litir mótaðir og þá
gætir ríkari mótsetninga t.d. milli
hinna rauðu og grænu lita, og
gulra og blárra liía. Jafnframt
þessu iosnar nokkuð um hina
ströngu formbyggingu.. Litir og
form eru lausari í -reipunum en
áður hafði verið.
Það, sem hér hefur verið sagt
er að vissu leyti mótsetning við
fyrri verk Jóns Stefánssonar.
Samt sem áður eru síðustu mynd-
ir hans mjög sjálfstæðar í formi
og enginn mundi ganga að því
gruflandi, hver höfundurinn er.
Jón Stefánsson hefur málað
margar andlitsmyndir. Á því
sviði hefur hann nokkra sérstöðu
umfram flesta íslenzka málara.
Hin íyrsta slíkra andlitsmynda er
af fyrri konu hans, Elsie, no. 39,
máiuð 1923, óvenjulega vel stuðl-
uð mynd. með fyllsta samræmi og
þýðum litum. Stúlka í íslenzkum
búningi er máluð um líkt leyti.
Þar er það meðferð hinna dökku
lita sem vekja athygli öðru frem-
ur.
Myndin af séra Guðmundi
Eirarssyni, sem sýnd er hér í
blaðinu, er án efa ein af allra
beztu andlitsmyndunum, sem
Jón Stefánsson hefur málað. Kem
ur þar til hin einstæða stuðlun
litauðgi og óvenjuleg formbygg-
ing.
Það hefur löngum verið sagt,
að íslenzk málaralist væri ung, og
það er hún, ef við berum okkur
saman við aðrar þjóðir, En þess
verðum að minns.st, að ís-
lenzkri myndlist hefur verið ómet
anlegur styrkur í hinum fyrstu
nútíma íslenzkum málurum, sem
byrjuðu listnám um aldamótin
síðustu. Einn þessara málara er
Jón Stefánsson, sem Menntamála
ráð hefur heiðrað með því að
minnast 70 ára afmælis hans á svo
veglegan hátt að rýma sali Lista-
safnsins fyrir yfirlitssýningu
hans, sem nú er opin öllum al-
menningi.
Það er ósk mín og von, að þessi
einstæða sýning megi verða tiL
þess að kynna öllum almenningi
list þessa sjaldgæfa listamanns og
til vegsauka fyrir íslenzka list og
íslenzka menningu.
Orri.
OARÐUrJNN að Laufásvegi 6ð, sem fékk verðlaun að þessu sinni
sem fegursti garður Reykjavíkur, er bakgarður, þó menn geti að
að vísu teygt sig yíir vegginn til að sjá inn í hann. Bakgarður
hefur cð sjálfu sér o.Sið fyrir valinu að þessu sinni vegna þess
hve vorið og fjuri hluti sumars var kalt, svro að bióm eru ckki
í fullum skrúða nema þar sem skjól er nóg.
GKÓÐUR ER GRÓZKUMINNI ^......... ' ---------- -------—
EN í FYRRA
Þegar Mbl. fór snögga ferð upp
á Lauíásveg og bað þau hiónin
frú Sigríði og Harald Faaberg
um að sýna því garðinn, var
fyrsta svarið, að það væri aðeins
leiðinlegt, að gróðurinn í ár kæm-
ist ekki í hálfkvisti við það, sem
var í fyrra. Rósirnar t. d. þær
blómgast núna minnsta kosti 3
vikum seinna en í fyrra — og
sjáið þessar Georgínur, hér er ein
gul og hér er ein fjólúblá, þær
eru helmingi minni nú en þær
voru :yrra.
Jon Steiánsson: Sr GuSmundur Einarsson á Þingvöilum
ÓTRÚLEGA BIAEGAR
TEGUNDIR
Þrátt fyrir sumarkuldana virð-
ist nú samt nóg blómaskrúð að
finna í garði þeirra hjóna. Þau
rækta þar eingöngu einær sum-
arblóm, en ótrúlega margar teg-
undir í öllum mögulegum litum.
Ég man aðeins íáein tegunda-
nöfnin t. d. pefóniur, kampa-
nólur, orkideur, begóníur, lev-
koj, nemesíur, Ijónsmunnar,
kornblóm, vatnsberi og svo að
sjálfsögðu stjúpmæður og morg-
unfrú. En tegundirnar skipta
tugum í viðbót.
UPPELDISSTÖÐ FYRSR
TRJÁPLÖNTUR
Gróðurinn er jafngamall og
l.húsið, eða 14 ár. Sama er að segja
' um trén og b-ómin að þau eru
ekki eins falleg í sumar sem
fyrr. Þarna eru falleg Borgundar-
hólms silfurreynitré, 12 ára, en í
krika í garðinum hefur Harald
myndarlega uppeldisstöð fyrir
reyni og birki. Plönturnar eru 3
ára mjög grózkumiklar. Þær eiga
að flytjast upp að sumarbústað
þtirra hjóna við Selvatn.
GAR3VINNAN HOLLT
MOIiGUNSTARF
Þau hjónin hafa unnið í sam-
einingu að garðræktinni, allt
nema að þau fá mann til að slá
blettinn. Mér skilst að frúin hafi
unnið meira í garðinum. Hún
kveðst fara út í garðinn næstum
á hverjum morgni og telur það
hollara en nokkra morgungöngu.
Mest er að gera í garðinum á
vorin, að planta út og hlúa að
blómunum. — En ég held alltaf
mest upp á garðinn', þegar ég
er þreyttust eftir að vinna í hon-
um. Þá stendur hann huganum
næst. En segir hún, að lokum, —
ég vil ekki ráðleggja neinni hús-
móður að vinna einni að garð-
rækt í stórum garði, nema hún
hafi góðan tima til þess.
KOMMUNISKIR óeirðarseggir
spre»gdu í loft upp járnbrautar-
lest, sem hlaðin var skotfærum.
Skeði þetta um 80 mílur nofður
af Rangún.