Morgunblaðið - 09.10.1952, Síða 7

Fimmtudagur 9. oM. 1952
MORCUNBLAÐIÐ
7 1
i.
MEÐ stofnun hins írska bók-
menntalega leikhúss árið 1899,
fyrir forgöngu írska skáldsins
W. B. Yeats, er síðar hlaut bók-
menntaverðíaun Nobeís og Lady
Gregory, sem einnig var mikil-
virkur rithöfundur, hóist nýtt og
glæsilegt tímabil í írskri leikrit-
ún og leikmennt. Tíl jþessa haíði
írsk leikritun, bæði að efnisvali
og formi, verið háð enskum fyr-
irmyndum og enskir umferðar-
leikflokkar settu mjög svíp sinn
á leiklistarlíf Dyflitmar.
Yeats og samherjar hans sáu
nauðsynina á því, eins og mál-
um var háttað í írlandi um þess-
ar mundir, að effa þjóðernis-
kennd íra og kenna þeim að
meta sogu sína og önnur andleg
verðmæti. Þeir sáu réttilega að
leikhúsin gátu orðið veigamikiil
þáttur í þeirri starfsemi, en til
þess að svo mætti verða þurfti
að skapa sérstæðar, þjóðlegar
leikbókmenntir.
Margir hinna ágætustu skálda
og rithöfunda íra er þá voru
uppi, með J. M. Synge í fremstu
röð sem og mikilhæfir leikarar
og leikhúsmenn, skipuðu sér
undir merki Yeats. Skáldin sóttu
yrkisefni sín í sögu landsins,
þjóðtrú og þjóðsagnir. Þeir lýstu
í verkum sínum írskum þjóð-1
háttum og írskrí skapgerð og
voru þá oft vægðarlausir í á-
deilu sinni og gagnrýní.
Nokkrum árum eftír að hið
írska bókmenntalega leikbús var i
stofnað, flutti það starfsemi sína I
í ný húsakynni, —- bið svokall- j
aða Abbey-leikhús í Dyflinni. j
Hefur það starfað þar óslitið þar
til nú fyrir rúmu árí, að leik- j
húsið eyðilagðist að mestu af
eldi.
Abbeyleikhúsið hefur jafnan
gert miklar kröfur til sjálfs sín.
Það hefur látið bókfnenntaleg og
menningarleg sjónarmið fyrst og
fremst ráða starfsemi sinni og
heldur kosið að sýna leikrit sín
við litla aðsókn, en að þægja
misjöfnum smekk fjöldans. Því
hefur það unnið sér álít og virð-
ingu allra dómbærra manna,
ekki aðeins í írlandi heldur
einnig víðsvegar um heim og
áhrifa þess hefur gætt víða, ekki
EÍzt í enskri leikmennj^gu.
Flestir stofnendur og frum-
herjar Abbeyleikhússíns eru nú
horfnir af sjónarsviðinu. J. M.
Synge dó 1909, lady Gregory
1932 og Yeats 1939. En aðrir hafa
haldið áfram þá íeið, sem mörk-
uð var af brautryðjendunum og
reynzt verðugir arftakar þeirra.
Má þar fremstan telja Sean
O'casey, sem um skeið var náinn
samherji Yeats og Iady Gregory.
Hann er ekki aðeíns rnesta nú-
liíandi leikritaskáld íra, heldur
einnig í fremstu röð leikritahöf-
unda þessarar aldar.
Sean O’casey er fæddur í Dyfl-
inni árið 1884. Hann ólst upp í
fátækrahverfi borgsrinnar við
kröpp kjör og vanheilsu fram
eftir árum, er olli því að hann
íékk ekki notið nemnar skóla-
menntunar. En harni bætti það
upp, er hann hafði náð fullri
heilsu, með þrotlausum lestri
góðra bókmennta, enda aflaði
hann sér brátt mikillar og stað-
góðrar þekkingar á því sviði.»
Hann þótti baldínn nokkuð og
óeirinn í æsku, enda stóð hann
urtgur að aldri framarlega í
frelsisbaráttu fra og verkalýðs-
baráttunni. Hann tók þátt í hinu
hatrama verkfallí flutnings-
verkamanna 1913 og ennfremur
í páskaóeirðunum frægu 1916 og
munaði þá minnstu að hann yrði
skotinn sem uppresstarforingi.
J. M. Synge sótti efnið í leik-
rit sín út í sveitiroar, enda var
hann gagnkunnugur kjörum
fólksins þar og hugsunarhætii.
En O’casey hefur manna bezt
lýst kjörum verkalýðsíns í borg-
um írlands, viðhorfí þess til lífs-
ins og baráttu þess fyrir frum-
e ci m

Joxer Daly (Lárus Pálsson) og Boyle „skipstjóri“ (Valur Gíslason).
stæðustu réttindum mannsins og
daglegu brauði. Hann þekkir það
fólk, sem hann fjallar um, út í
æsar, lýsir því af nærfærni og
skilningi, en hikar ekki við að
segja því til syndanna ef svo ber
undir, og beitir þá jafnan hinu
bitrasta háði.
Fyrsía bókin, sem út kom eftir
O’casey var saga írska borgara-
hersins (1919). Árið 1923 kom út
fyrsta leikrit hans, The Shadow
of a Gunman, er vakti að vísu
allmikla athygli í svip, en það
var með leikritinu Junó og Pá-
fuglinn (1924), sem frumsýnt var
hér í Þjóðleikhúsinu í fyrrakvöld,
sem hann gat sér varanlega við-
urkenningu. Hlaut hann fyrir
það leikrit Hawthorden-verð-
launin brezku árið 1926. Meðal
annarra leikrita O’Caseys má
nefna The Plough and the Stars
(1926) og The Silver Tassie
(1828). Þrjú fyrsíu leikritin, sem
hér hafa verið talin fjalla öll um
óeirðirnar og átökin í írlandi á
árunum 1915—22. Þau eru real-
istisk að efni og formi, óhugnan-
legir harmleikir undir yfirborði
satirunnar. — Með leikritinu
The Silver Tassie hefur O’Casey
losað sig úr viðjum realismans
og tekið upp expressioniskt form,
er hefur gefið anda hans frjáls-
ara og víðara athafnasvið. Meðal
annarra leikrita hans í þessu
formi má nefna Within the Gates
(1934), The Star Turns Red
(1940), Red Roses for Me (1943)
og Purple Dust (1945).
O’Casey er sérstæður og svip-
mikill rithöfundur. Málfar hans
er sterkt og hrjúft eins og fólkið
som hann fjaliar um. Og þó að
hin þjóðíélagsiegu vandamál séu
snar þáttur í leikritum hans,
leggur hann jafnan megináherzlu
á skapgerð og persónueinkenni
þeirra manna, ssm hann leiðir
fram fyrir áborfandann. Og hann
notar andstæöurnar, sorg og
gleði, harmleik og skop, pg still-
ir þeim h!ið við hlið með meiri
dirfsku og leikni en fiestir aðrir
leikritahöíundar.
II.
Junó og Páfuglinn er áhrixa-
mikill harmleikur, kryddaður
í.sku skopi eins og það gerist
bezt. Ilann fer fram í fátækra-
hverfi Dyflinnar árið 1922, en þá
stóð sem hæst sjálfstæðisbarátta
íra. ■— Leikritið er ekki marg-
brotið né „hástemrot", en það
lýsir átakanlegri baráttu sterkr-
ar og heilbrigðrar konu við ör-
birgð og ógæfu vegna drykkju-
skapar og iðjuleysis rnanns henn-
ar. — Húsbóndinn, Jack Boyle,
er grobbin manndula, sem lifir á
því að blekkja sjálfan sig og
aöra og leggur lag sitt við vesal-
menni sér verra. Dóttirin verður
barnshfandi með spjátrungi, sem
hleypur á brott frá henni. Son-
urinn er bæklaður og tauga-
veiklaður. Nágrannarnir flest
vandræðafólk. Og að lokum
steðja að sár vonbrigði og dauði.
|— Þetta er ekki glæsileg saga,
en hún er óumflýjanleg og sönn
og því átakanlegri en eila, og
|höfundurinn segir hana á snilld-
arlegan hátt, svo að athygli
áhorfandans er óskipt frá upp-
hafi að leikslokum.
Lárus Pálsson hefur sett leik-
inn á svið og annast leikstjórn-
ina. Jafnframt fer hann með eitt
af veigameiri hlutverkum leiks-
ins.
Þó vil ég taka það fram í þessu
sambandi, að leikur Emilíu í því
hlutverki var einkar góður, lát-
laus og innilegur.
Lárus Pálsson leikur Joxer
Daly lagsbróður Jacks Boyle. —
Gerfi Lárusar er gott og leikur
hans skemmtilegur á köflum, en
þó yfirieitt ekki nógu sannfær-
andi. Verður ekki varizt þeirri
hugsun að Lárus hefði gert bet-
ur, ef hann hefði ekki einnig
haft leikstjórnina á hendi og get-
að notið einhverrar „insíruk-
tionar“.
Arndís Björnsdóttir leikur
Junó Boyle, konu Jacks Boyle,
annað aðalhlutverk leiksins og
þá persónu, sem höfundurinn
hefur farið höndum um af mestri
nærfærni og samúð. Gerir ung-
frúin þessu hlutverki sæmileg
sltil, en ekki meira. Oftast áður
hefur hún leikið af meiri þrótti
og innileik, hvernig sem á því
stendur. Þá gerði ungfrúin sig
hvað eftir annað seka um það að
beygja rangt orðin „móðir“,
„sonur“ og „systir“. Var þetta
mjög áberandi, einkum í bænar-
orðum hennar síðast í leiknum.
Er leitt að heyra slíka meðferð
móðurmálsins á sviði sjálfs
Þjóðleikhússins og því nauðsyn-
legt að yekja á því athygli.
Frú Kerdís Þorvaldsdóttir
leikur Maríu dóttur, þeirra Boy-
le’s hjóna. Hlutverkið er ekki
veigamikið og leikur frúarinnar
hvorki betri né verri en efni
standa til.
Gestur Pálsson fer laglega með
hlutverk Charles Benthams og
Róbert Arnfinnsson og Ævar
Kvaran sömuleiðis með hlutverk
sín, sem bæði eru smá.
í rauninni eru það aðeins tveir
leikarar, sem gera hlutverkum
sínum fyllstu skil. Eru það þeir
Valur Gíslason, er leikur Jack
Boyle „skipstjóra“, veigamesta
hlutverk leiksins, og Baldvin
Ilalldórsson, er leikur Jonni son
hans. — Leikur Vals er afbragðs-
vóður, sannur og eðlilegur, gerf-
' ið ágætt og svipbrigði hans og
jlátbragð allt í frábæru samræmi
j við þennan gamla raupkarl og
syndasel. — Hlutverk Baldvins
er vandasamt og gerir miklar
J kröfur til leikandans. Baldvin
i skilur hlutverkið til hlítar og
^ lýsir vel taugaóstyrk, angist og
i innri baráttu þessa óhamingju-
| sama unglings.
Önnur hlutverk í leiknum eru
smá og gefa ekki tilefni til sér-
stakrar umsagnar.
Leiktjöld Lárusar Ingólfssonar
eru prýðisgóð og búa leiknum
hið rétta umhverfi.
Lárus Sigurbjörnsson hefur
þýtt leikritið á skemmtilegt og
blæbrigðaríkt mál. Hefur það
vissulega verið vandasamt verk,
því að það er ekki á allra færi
að fást við málfar O’Casey’s.
Junó og Páfuglinn er eitt af
betri leikritum, sem Þjóðleik-
húsið hefur sýnt, áhrifamikið og
snilldarlega samið. Því miður
var því ekki eins vel tekið af
leikhúsgestum og búast hefði
mátt við. Ef til vill á leikmeð-
ferðin hér nokkra sök, en þó
hygg ég sönnu nær, að leik-
ritið sé of góðar bókmenntir
til þess að það finni náð fyrir
íslenzkum leikhúsgestum. Það er
gömul reynsla og ný.
Sigurður Grímsson.
Hús skemmist að Vöfflum
Junó Boyle (Arnðís. Björnsdóttir)
og frú Tancred (Emelía Jónas-
dóttir).
Sviðsetning Lárusar er prýðis-
góð og honum hefur tekizt að
skapa þá „stemningu“ á sviðinu
er hæfir efni leiksins. En því
miður hafa honum orðið mistök
á um hlutverkaskipunina. Er það
illa farið, því að í leilcriti sem
þessu, þar sem rík ánerzla er
lögð á skapgerðareinkenni per-
sónanna, varðar miklu áð rétt
sé í hlutverkin skipað. Á ég hér
við þá ráðstöfun Lárusar að fela
frú Itegínu Þóxðardóttur hlut-
verk frú Madigan. Frú Regína
er miltilhæf leikkona og hefur
skapað margar eítirminnilegar
persónur á löngum leikferli, én
ég hygg að flestum er sáu hana
í fyrrakvöld í hlutverki frú
Madigan, hafi verið það Ijóst að
hlutverkið er ekki við hennar
hæfi. Hins vegar var þar önnúr
leikkona á næstu grösurh, sem
vafalaust hefði gert því betri
skil og „illuderað" betur sem
þessi mærðarmikla kona. Á ég
þar við frú Erailíu Jánasdöttur.
I Afíur á rnóti hefði frú Régína
' sómt sér ágætlega í hlutverki
frú Tancred, sem frú Emilía lék.
ai vo
Þíiðjg sjáiísíkvdkjan nyrðra á hsmíim
AKUREYRI, 8. okt. — Um Jrlukkan eitt í gærdag kom upp eldur að
Vöglum í Fnjóskadal hjá bóndanum ísleifi Sumarliðasyni, skógar-
verði í Vaglaskógi. Fnjóskdæiir'brugðust fljótt við, og dreif þegar
að um 20 manns frá 10 bæjum í sveitinni.
hafði verið til þurrheysgeymsiu.
Sjálfsíkveikjur þessar munu að
mestu vera að kenna óhagstæðri
heyskapartíð í upphafi sláttar.
______________ — Vignir.
Höfmiðu kðirofilboSi
á
Á FUNDI bæjarráðs er haidinn
var á þriðjudaginn var lagt fram
tilboð Eiríks Ormssonar rafvirkja
meistara um sölu á jörðinni
Skeggjastaðir í Mosfellssveit.
Það mun hafa verið í ágúst-
mánuði s. 1. að rætt var um kaup
á Skeggjastöðum í því augna-
miði ,að þar yrði starfrækt hæli
fyrft4 drykkjusjúka menn.
Eiríkur OrmssOn bauð Reykja-
víkurbæ, í bréfi sínu á þriðju-
daginn, jörðina fyrir kr. 1 millj.
650 þús. kr. Bæjarráð iók þegar
á þessum fundi afstöðu til erindis
ins og samþykkti að hafna til-
boði þessu.____________
Lambafhífiílngum
AÐEINS VATNSFÖTUR
Á um það bil þremur klukku-
stundum tókst að ráða niðurlög-
um eldsins. Ekki voru önnur
slökkvitæki tiltæk en vatnsfötur
— og var vatnið borið úr læk,
sem rennur skammt frá húsinu.
ÍBÚÐARHÚSINU BJARGA3
Þakið á hlöðunni og fjósinu er
sambyggt íbúðarhúsinu og brann
hlöðuþakið ásamt fjósþakinu, en
íbúðarhúsið sjálft tókst að verja.
Voru þakplötur rifnar af því á
samskeytunum við átihúsin, og
vatni ausið á.
Hæg sunnar.átt var og úrkomu-
laust. Stóð vindur af íbúðarhús-
inu og auðveldaði það björgunar-
starfið.
Byggingar þarna eru úr steir.i.
Ileyið var óváíryggt, og telur ís-
leifur að Vöglum, að minnsta
kcsti þriðjungur þess sé ónýtt.
KVIKNAÐI í IIEYINU
Hér var um sjálsíkveikju ."ð
ræða. Hafði gætt mikils hita í hey
inu, enda margsinnis búið að
gráfa í það og bera út. Ekki hafði
verið látið hey í hlöðuna s.l. vik-
ur.
Þetta cr þriðja sjálfsíkveikjan
sem kunnugt er um hér um slóðir
á þessu hausti. Hin fyrsta var að
Hömrum rétt hjá Akureyri. Þar
varð mikið tjón. Enn fremur mun
mikið hey hafa eyðilagst að Mold
haugum i Kræklingahlíð, er eldur
kom upp í votheysturni, er tekinn
HUSAVIK, 7. okt. — Fjárflutn-
ingunum héðan úr Suour-Þing-
eyjarsýslu til bænda í Árncs-
sýslu, er nú lokið.
Síðasti fjárflutningabillinn fói?'
héðan um hélgina áleiðis suður
með 80 fjár er voru af Tjörnosi*