Morgunblaðið - 25.08.1953, Blaðsíða 7

Morgunblaðið - 25.08.1953, Blaðsíða 7
Þriðjudagur 25. ágúst 1953 MORGVNBLAÐIÐ _________ IHagni Guðmundsson, hagfræðingur: Lýðræðið og kosningakerfin MARGT og mikið hefir verið ritað um kjördæmaskipunina. Hún hefir verið eitt helzta hita- mál í blöðum og á mannfundum öðru hverju í fullan áratug. Síð- ustu mánuði hafa umræður um þetta efni færzt í aukana, enda er tíðinda að vænta á næstunni. Mér finnst í aðra röndina, þeg- ar ég legg hér orð í belg, að slíkt sé að „bera í bakkafullan læk- inn“. Þó langar mig til að skrifa svolítið um nokkur atriði máls- ins, sem hafa ef til vill ekki kom ið fram áður eða aðeins óglöggt. Kosning flestra þingfulltrúa utan Reykjavíkur fer fram í ein- menningskjördæmum, og ræður einfaldur meiri hluti greiddra atkvæða úrslitum. Helzti galli þessa fyrirkomulags og raunar hinn eini, er sá, að stjórnmála- flokkur, sem er í minni hluta með þjóðinni, getur öðlazt meiri hluta á þingi. Slíkt er að sjálf- sögðu lítt þolanlegt í lýðræðis- landi, enda mun tæplega geta orðið eining um þessa skipan, fyrr en bót annmarkans hefir verið ráðin á einn eða annan hátt. Með hlutfallskosningu, sem við * tókum upp að miklu leyti, er við skópum „uppbótarsætin“, er far- ið inn á nýja leið, sem hefir sína galla og ekki fáa, og skiptir þá megin máli að ganga úr skugga um, hvort þær eru raunveruleg- ur vinningur eða aðeins verri kosturinn. Mun ég rifja upp helztu aðfinnslur gegn hlutfalls- kosningum í mjög stuttu máli, þá fara nokkrum orðum um rök formælenda kerfisins, en síðan athuga, hvort og hvernig unnt yrði að koma í veg fyrir, að hin eldri aðferð, kosning í einmenn- ingskjördæmum, leiði til < mis- réttis. HLUTFALLSKOSNINGAR Aðal gagnrýni lilutfallskosn- inga er á þá lund, að þær efli smáflokka og flokksbrot og geri myndun ríkisstjórna erfiða. Þeg- ar stjórnarmyndun tekst ekki, nema með þátttöku minni liluta flokka, verður að „semja“ við þá. Meiri hluta flokkurinn neyð- | ist þá til að víkja fiá stefnuskrá sinni, en framkvæma baráttumál smáflokksins að meira eða minna ieyti, eftir styrkleika hans við samningaborðið. Á þennan hátt er sjónarmiðum minni hlutans bókstaflega þröngvað upp á meiri hlutann, og brýtur slíkt í raun réttri grundvallar-reglu lýðræðisskipulagsins, þá, að meiri hlutiim eigi að ráða. Önnur gagnrýni hlutfallskosn- inga er sú að hagsmunahópar nái of miklum tökum á stjórnmála- flokkunum, því að þeim verði gjarnt að beita samtökum sín- um og ef til vill peningavaldi til að haía áhrif á nafnaröðun fram- boðslistanna. Þriðja gagnrýni er sú, að val frambjóðenda færist æ meir til miðstjórnar með þeim afleiðing- um, að þingmönnum hætti við að gefa meiri gaum að gengi og gagni flokksvélarinnar en þröf- um kjördæmisins, sem þeir eru fulltrúar fyrir. • Hin fjórða gagnrýni og síðust þeirra, sem hér verða nefndar, er á þá leið, að sjálf kosningabar- - áttan verði yfirborðskenndari, þannig að frambjóðendur kosti síður kapps um að kynnast kjós- endum persónulega og rökræða við þá urn deilumálin, en því meiri áherzla sé lögð á áróður, auglýsingar og sýningar. STERKARI AÐSTAÐA VIÐ Samningaborð HROSSAKAUPANNA Ef vikið er nú að málflutningi þeirra, sem eru fylgjendur hlut- fallskosninga, er þess fyrst að geta, að þeir vitna tiðum í rang- læti, er minni hlutinn sé beittur, þegar atkvæði fallinna frambjóð- enda í einmenningskjördæmum koma ekki að notum. Þessi hug- mynd um rangiæti verður þó ekki rökstudd á sannfærandi hátt, því að meiri hlutinn öðlast með kosningu hvorki annað né meira en það, sem honum ber, og getur ekki falizt í því neinn óréttur gagnvart minni hlutan- um. Hefir í seinni tíð verið harmr að á ranglætis-kenningunni, en því haldið fram, að þingið sé stofnun frjálsra umræðna fyrst og fremst, er eigi að túika allar skoðanir, enda sé meiri hluti, án andstöðu minni hluta, beinlínis hættulegur. Svar við þessu er hins vegar það, að tala eða fjöldi þingfull- trúa minni hluta flokkanna er al- gert aukaatriði, ef þetta er erindi þeirra og hlutverk á löggjafar- samkomunni. Ekki þarf nema einn fulltrúa flokks eða flokks- brots til að kynna sjónarmið hans, og mega „uppbótarþing- mennirnir" þá sitja heirna þeirra hluta vegna. Og minni hluti, sem nær ekki meiri hluta i að minnsta kosti einu kjördæmi, verður að teljast harla veigalítill, þannig að vel megi án hans vera. Þá ber að hafa í huga, að hlut- verk stjórnarandstöðu á þingi er ekki að fá hlutdeild í ríkisstjórn- inni, heldur afla sér með gagn- rýni sinni fylgjenda og verða meiri hluti. Er ekki grunlaust um, að minni hluta flokkunum sjáist yfir þetta síðast-nefnda, og að ofurkapp þeirra að fá menn á þing í hlut- falli við atkvæðaíylgi stafi leynt eða ljóst af löngun þeirra til að ná sterkari aðstöðu við samn- ingaborð hrossakaupanna. Á hinn bóginn skal minnt á, að þing eru ekki kvödd saman til þess eins að sitja á rökstólum og gefa skoðunum útrás. Megin verkefni þeirra er að taka á- kvarðanir og setja lög. Viður- kenna allir, að formælendum hlutfallskosninga meðtöldum, að slíkt eigi meiri hlutinn að gera. Hans er að taka ákvarðanir og setja lög, en ekki minni hlutans. Nú er það dálítið undarlegt og vert þess, að um sé getið, að hlut- fallskosninga er naumast krafizt, nema í vali þingfulltrúa á lög- gjafarsamkomu. Ef þessi kenn- MEIRI HLUTINN Á AÐ TAKA ÁKVARÐANIR OG SETJA LÖG ing er rétt, að hverjum flokki beri að fá fulltrúa í samræmi við atkvæðamagn, ætíi að sjálfsögðu að beita hlutfailskosningu jafn- framt innan þings við kjör fram- kvæmdavaldsins, sjálfrar ríkis- stjórnarinnar. Fengi þá hver flokkur ráðherrastóla í hlutfalli við tölu þingfulltrúa sinna. Slíkt cr auðvitað fjarstæða, sem vart nokkur maður mun vilja ljá fylgi, en ljóst er þó af þessu, að þetta keríi, hlutfallskosningar, kollvarpa, eí þeim er beitt út í æsar, reglunni um óskorað vald stjórnenda yfir þegnurn og ríki. Þær leiða, rökfræðilega, til al- gerrar óstjórnar (anarchy). IIEFIR MEIRI GALLA EN KOSTI Það, sem greint hefir verið hér að framan um hlutfallskosning- | ar, er síður en svo örfandi, enda mun tæplega geta leikið vafi á því, að þetta kosningakerfi hefir meiri og fleiri galla en kosti. — Stjórnleysistímabil vilja verða löng og mörg. Þegar loks hefir! tekizt að setja upp ráðherralista með þingmeirihluta að baki, hafa hin furðulegustu „verzlun- j arviðskipti“ milli flokka oft far- ' ið fram. Stjórnarstefnan er þá hvorki fugl né fiskur. Hún er samsuða, sem hvorugur aðili vill raunverulega teljast ábyrgur fyr i ir. Þegar margir eru samsekir, j verður heilbrigðri gagnrýni á stjórnarathöfnum trauðla við komið, og flokkalínurnar ruglast. Kjósendur vita naumast, hvað snýr upp og hvað niður. Er tákn- rænt, að á seinni árum hafa eld- húsdagsumræður á þingi farið inn á nýjar brautir. Nú stendur deilan ekki lengur, að því er virð ist, milli Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins eða Framsókn- arflokksins, heldur milli ríkis- stjórna inribyrðis. Stjórn Stefáns Jóhanns Stefánssonar deilir á stjórn Ólafs Thors, og öfugt. Þá voru þingmenn beggja flokka í báðum ríkisstjórnum og samkv. j stjórnarskránni eru ráðherrar samábyrgir stjórnarfram- | kvæmda. ÓKOSTIR HLUTFALLS- KOSNINGA GERA LÝÐ- RÆÐINU LÍTT MÖGULEGT AÐ ÞRÍFAST i Vandæðaástand á sviði stjórn- ! mála hefir áhrif á sjálfa þjóðina, . hinn óbreytta borgara. Tel ég j litlum efa bundið, að samband I sé milli þess og þeirrar ófor- sjálni og rótleysis, sem orðið hefir vart hjá almenningi um all langt skeið. Ókosti hlutfallskosninga mætti ef til vill orða í einni setningu þannig, að þeir geri, þegar til lengdar lætur, lýðræðinu lítt mögulegt að þrífast. Eitt ömur- legasta dæmið um bölvun smá- flokkakerfisins er Frakkland, sem eitt sinn var kallað „vagga lýðræðisins og frelsisins11. — En sjálfir eigum við okkar eigin raunasögu sundrungar og stefnu- leysis, síðan við samþykktum „uppbótar-regluna", sem er af- brigði hlutfallskosninga. — Það var táknrænt og um leið áminn- ing, að skömmu eftir gildistöku uppbótar-reglunnar, féll það í hlut utanþings-manna að lýsa yfir sjálfstæði okkar og lýðveldi á Þingvelli 17.- júni 1944. Hið sögufræga og tíu alda gamla Al- þingi íslendinga hafði reynzt ó- fært um að mynda stjórn. Á allt þetta verður að líta, þeg ar veija á eða hafna kosninga- kerfi. Við verðum að dæma íyrst og fremst eftir árangri og afleiðingum, og andspænis þeim getur órökstutt tal flokksbrota um ímyndað ranglæti við minni hlutann orðið bókstaflega hé- gómlegt. EINMENNINGSKJÖRDÆMI MEÐ SEM JAFNASTRI KJÓSENDATÖLU Um einmenningskjördæmi, sem getið var í upphafi, er það skemmst að segja, að annmark- arnir stafa þar fremur af fram- kvæmdaatriðum en kerfinu sjálfu. Það er sem sagt nauðsyn- legt,' að kjördæmin séu hvort- tyeggja í senn (1) smá og (2) með sem ailra jöfnustu atkvæða- magni. Ef þessa er gætt má telja sæmi lega öruggt, að þingmeirihluti fiokks styöjist að öllum jafnaði við meiri hluta kjósenda í land- inu. Við höfum á einhvern hátt vanizt því í verki og hugsun, að kjördæmin fari eftir sýslumörk- um. En slíkt þarf síður en svo að vera, eins og á hefir verið bent. Gera verður sjálfstæð kjördæmi til sveita og innan kaupstaða, sem séu, eins og áður segir, tiltölulega lítil og svipuð að fólksfjölda, og með vissu ára- bili, þriðju eða fjórðu hverjar kosningar, verður að endurskoða skiptinguna, svo að hlutföllin haldist nokkurn veginn. Það er skoðun mín, að slík skipan sé ein þess megnug að gera stjórnarfar okkar heil- brigt og traust. Foringjar flokks- brota, sem óttast stundartap þingfylgis, munu vafalaust veita mótspyrnu, enda þótt þeir viti, Framh. á bls. 12 Skrifstofur vorar verða lokalar í dag YÁTRYGG1NGÁFÉ3AG1Ð í DPPBOÐ Opinbert uppboð verður haldið í skrifstofu borgar- fógetans í Reykjavík í Tjarnargötu 4 hér í bænum, mánu- daginn 31. þ. m. kl, 2 e. h., og verða þar seld hlutabréf í h. f. Grímur, Borgarnesi að nafnverði kr. 30.000,00, samkv. ákvörðun skiptafundar í þb. Oskars Magnús- sonar, Njálsgötu 26 hér í bænum, og ennfremur hluta- bréf í Olíuhreinsunarstöðinni h. f. að nafnverði kr. 13.000,00 eftir kröfu Útvegsbanka íslands h. f. Greiðsla fari fram við hamarshögg. Borgarfógetinn í Reykjavík, 24. júlí 1953. Kr. Kristjánsson. S* Ðraltorirextlr Dráttarvextir falla á tekju- og eignaskatt og önnur £ þinggjöld ársins 1953 hafi gjöld þessi ekki verið greidd 1 að fullu laugardaginn 5. september n.k. — Dráttarvext- £ irnir reiknast frá gjalddaga, 31. júlí síðastliðnum. S Reykjavík, 24. ágúst 1953. Tollstjóraskrifstofan, Arnarhvoli. “S« í« VerzLimarstarf Ungur áhugasamur reglumaður með verzlunarskóla eða hliðstæða menntun, óskast til starfa hjá heildsölufyrir- tæki. — Umsókn með sem gleggstum upplýsingum. svo sem um aldur, menntun og fyrri störf, sendist afgr Mbl. fyrir 29. þ. m., auðkennt: „Áhugasamur — 744“.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.