Morgunblaðið - 31.12.1953, Qupperneq 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 31. des. 1953
(KISVI
VERZLUN AR AFKOM A vor
byggist mest megnis á þessu
þrennu: aflamagninu, markaðs-
möguleikunum og verðlaginu.
I>essi þrjú meginatriði eru hvert
háð sínum sveiflum. Það fer í
aðalatriðum eftir eðli þessara
sveiflna, hvernig verzlunarár-
íerðið er hverju sinni. Mikil afla-
brögð, góðir markaðir og hag-
stætt verð hafa fjörgandi áhrif
á allt efnahagslíf landsins og
gagnstætt.
Með þeim framleiðslutækjum,
sem íslenzkur útvegur hefur til
■umráða, má sjálfsagt við hagstæð
ustu náttúruskilyrði og aflabrögð
framleiða um hálfa*milljón tonna
af fiski, en niðurstaða undan-
farandi fimm ára sýnir, að fram-
leiðslu.magnið er miklu minna,
eða að meðaltali um 350 þús.
tonn á ári, þótt miðað sé við
svo til fulla nýtingu tækjanna.
Aflamagnið takmarkast einnig
af því fjármagni, sem útgerðin
liefur yfir að ráða. Sé fiskaflinn
Eitir Helga Bergssozi skriistoiu-
stfóra Verzlunarrúðs íslausdls
mánuðina jan.—sept. 1949-
athugaður, sézt þetta enn bi
Ár Tonn %
1949 287.176 100
1950 257.723 90
1951 329.878 114
1952 274.750 96
1953 295.430 103
Um aflabrögð líðandi árs ' er
það að segja, að þótt þau séu
talsvert meiri en árið 1952, þá
eru þau síður en svo sérlega hag-
stæð.
Sé litið á annað atriðið, þ. e.
markaðsmöguleikana, er rétt að
hafa það hugfast, að skömmu
fyrir s. 1. áramót voru söluhorf-
urnar á einni stærstu útflutnings
vörunni — hraðfrysta fiskinum
— all uggvænlegar. Þetta var
þeim mun alvarlegra, þar sem
brezki ísfiskmarkaðurinn var oss
lokaður og slæmar horfur á, að
breyting yrði þar á, en hins veg-
ar höfðu engir nýir markaðir
opnast.
Hvað saltfiskinn áhrærir, var
vitaö, að allmiklar birgðir af hon
um lágu óseldar niðri á Ítalíu,
sem mundu síðar torvelda frek-
ari sölur þangað. Um aukna
möguleika til sölu á saltfiski t'l
annarra landa var enn allt í
ovissu.
Á hinn bóginn var vitað, að
horfur fóru batnandi- á sölu
skreiðar og var því hafizt handa
á skreiðarframleiðslu af meira
kappi en dæmi voru til áður.
Þannig voru skreiðverkuð 75 þús.
tonn af slægðum fiski fram til
sept. loka eða rúmlega fimm-
falt magn uitQanfarandi árs.
Batnandi horfur
Er leið að áramótum 1952 rof-
aði all verulega til með því, að
þá opnuðust möguleikar á sölu
til Austur-Þýzkalands á hrað-
frystum fiski allt að 7 þús. tonn-
um og öðrum 7 þús. tonnum
snemma árs 1953. Að vísu fylgdi
sá böggull skammrifi, að' við-
skipti þessi voru hrein vöru-
skipti og flestar þær vörur, sem
Austur-Þýzkaland bauð, voru
eingöngu neyzluvörur, og þar að
auki sömu tegunda og við þurf-
um að kaupa í vöruskiptum frá
öðrum jafnvirðiskaupalöndum,
án möguleika fyrir oss til end-
ursölu til þriðja lands. Á þessu
varð þó nokkur breyting síðar.
Þegar á allt er litið, eru þessi
viðskipti þó hagstæð. .Mjðttð við
jan./nóv. hefur verið 'flutt út£jjfil
Austur-Þýzkalands fyrir 26.6
millj. kr., en sá útflutningur nam
aðeins 5.6 millj. kr. árið 1952.
Önnur stórvægileg tíðindi létu
skammt eftir sér bíða.
í kjölfar viðræðna, sem áttu
sér stað á fundi um efnahags-
samvinnu Evrópulandanna, hóf-
ust við æður urn viðskipti milli
íslands og Sovétríkjanna í
Moskvu síðla sumars.
Þessar viðræður leiddu til þess,
að viðskiptasamband það, sem
ver.’ð hafði milli landanm til
ársins 1948, var tekið upp o.S nýju
með þeim árangri, að gjörður
var viðskiptasamningur urn vð-
J pti að upphæð um xr. 105
millj. Með viðskiptasamningí
þessum fengum við ýmsar veiga-
miklar rekstrarvörur, sem við
höfum hingað til ekki getað feng-
ið í vöruskiptum. f þessu efni
ber sérstaklega að geta um olíuna,
en kaup á henni frá jafnvirðis-
kaupalöndum eiga að gefa okkur
möguleika,. er fram líða stundir,
til að stórbæta greiðsluhallann
við EPU-löndin.
Gögn þau, er þegar liggja fyr-
ir, virðast ótvírætt benda í þá
átt. að frá Rússum geturri við
fengið ýmsar neyzlu- og efni-
vörur sem hingað til hefur orð-
ið að greiða í „hörðum“ gjald-
eyri. Vitað er og, að Rússum er
hugleikið að miða viðskipti sín
við jafnvirði á báða bóga, og
fer það þá að sjálfsögðu eftir
því, hvað hægt er og heppilegt
gæti talizt að kaupa af Rússum,
hversu mikið er hægt að selja
þeim.
Það er mikið og vandasamt
verk, sem bíður íslenzkra kaup-
sýslumanna, að nýta þennan
stóra markað eftir föngum.
Að sjálfsögðu hafa þessi við-
skipti sem önnur sín takmörk,
og það þeim mun fremur, sem
þau byggjast á jafnvirðisviðskipt-
um. f þeim, ekki síður en öðrum
viðskiptum, verður að gæta fullr-
ar fyrirhyggju. Takmarkalausar
sölur á framleiðsluvörum okkar
til landa, sem endurgreiða ein-
göngu með neyzluvörum og tak-
mörkuðum fjölda efnivara ■—
fyrst og fremst efnivörum til
neyzluvöruiðnaðarins — geta ver
ið varhugaverðar, þegar til
lengdar lætur, því með því móti
erum við að umbreyta „hörð-
um“ gjaldeyri í „mjúkan" og
kalla yfir okkur nýjar kvantit-
ativar og fjárhagslegar hömlur
af hálfu annarra viðskiptalanda
vorra.
Auk þessa er nauðsynlegt að
hafa það hugfast, að ekki aðeins
af efnahagslegum heldur líka af
öðrum ástæðum, t. d. á stríðstím-
um, er það ohagstætt að tengja
sölur ísl. afurða um of við einn
markað. Þetta þarfnast engrar
skýringar við, svo lærdómsrík
hefur reynsla síðastliðinnar
hálfrar aldar þegar orðið íslend-
ingum.
Þá ber sömuleiðis að geta
tveggja markaða, sem hafa orð-
ið þýðingarmeiri á þessu ári en
-áður fyrr, sem sé: Nigeriu og
Brazilíu.
Nigeria er einn eftirsóknar-
verðasti markaður, sem til er
fyrir skreið og verður því sam-
keppni að sjálfsögðu mjög hörð
um hann.
Um Brazilíu er það að segja,
að á sama hátt og jafnvirðiskaupa
löndin í austri hafa grundvallar-
þýðingu fyrir hraðfrystihúsin, þá
er Brazilía mjög svo ákjósanleg-
ur markaður fyrir saltfisksfram-
leiðsluna.
Síðan togurunum voru allar
bjargir bannaðar í Bretlandi,
standa og falla togaraveiðar vor-
ar með saltfiskverkun og fram-
leiðslu skreiðar, þar sem ísfisk-
markaðurinn í Vestur-Þýzka-
landi er mjög takmarkaður og
jafngildir vart meir en hálfs-
mánaðar úthaldstíma ísl. togara-
flotans á ári.
En hraðfrystingin, hvað um
þann möguleika? Hann er sjálf-
sagt fyrir hendi, en eigi að
hverfa að því ráði að hraðfrysta
8—10 daga gamlan ísfisk, verður
lítið eftir af aðalsmerki íslenzk.a
hraðfrysta fisksins, sem útlendir
segja, að sé það, að hann sé fryst-
ur fárra klukkustunda gamall
Brazilía er stórt land og ríkt
að náttúrugæðum. Miðað við nú-
verandi aðstæður gætu Brazilíu-
menn auðveldlega keypt megnið
af saltfisksframleiðslu vorri.-
En hér mæta oss sömu torfær-
ur og í austurvegi. Saltfisksala
til Brazilíu er háð gagnkvæmum
vörukaupum og þá aðallega kaup
um vorum á kaffi. Hér er annað
óplægður akur fyrir ísl. kaup-
sýslumenn. Á þetta hef ég bent
áður í yfirlitsgreinum mínum, án
þess að ég hafi orðið var stærri
landvinninga. Ef útflutningur vor
til Brazilíu á að geta aukist til
muna þurfum vér að athuga vand
lega, hvort ekki sé unnt að auka
vörukaup þaðan.
Eins og þegar cr tekið fram,
var nokkurn veginn vitað, að
draga mundi úr saltfisksölunni
til Ítalíu. Sú varð og raunin á,
og hefur útflutningur til þess
lands til nóvemberloka ekki
numið helmingi fyrra árs verð-
mætis.
F\rrir saltfiskframleiðsluna hef
ur það því haft stórvægilega þýð-
ingu, að Portúgal hefur að nýju
gerzt kaupandi á ísl. saltfiski.
Má til sanns vegar færa, að
Portúgal hafi hlutfallslega verið
eitt bezta viðskiptaland okkar á
árinu gjaldeyrislega séð.
Um markaðsmöguleika vora í
| heild má því segja, að úr þeim
hafi rætzt um fram vonir, þar
sem tekizt hefur að selja þorsk-
fiskframleiðslu ársins og hægt
verður að hefja framleiðslu á
árinu 1954 án þess að eldri birgð-
ir standi í veginum.
Verðlag helztu útflutningsvar-
anna hefur haldizt tiltölulega ó-
breytt frá fyrra ári. Þó gerði all-
veruleg verðlækkun á skreið-
inni vart við sig, er leið á árið,
og voru jafnvel horfur á þ’/í um
tíma, að hún yrði óseljanleg. XJr
þessu rættist þó á þann veg, að
afskipunin framlengist fram yfir
áramót.
Auka þarf útflutnings-
verðmætið
Hið aukna aflamagn ársins, í
samanburði við aflamagn fyrra
árs, hlaut að sjálfsögðu annað
hvort að koma fram í birgðasöfn-
un eða auknu útflutningsv°v5-
mæti miðað við sama eða svipað
verð. Sú hefur orðið raúnin, að
útflutningsverðmætið jan./nóv.
er um 30 millj. kr. hærra en í
fyrra. Þessi hækkun á raunar
einvörðungu rætur sínar að rekja
til síldaraflans. Síldarsöltunin
hefur orðið um 31 þús. tonn móti
13 þús. tonnum í fyrra, og
vinnsla varð sömuleiðis talsvert
meiri. Útflutningsverðmæti síld-
arafurða annarra en lýsis og
mjöls nam árið 1952 38.8 millj.
kr., en til nóv. loka í ár 68.5 millj.
kr., eða þeirri hækkun, sem orðið
hefur á útflutningsverðmætinu.
Ef til vill má draga þá ályktun
af þessu og reynslu undanfarandi
ára, að miðað við sama eða svip-
að verðlag á fiski í alþjóðaverzl-
uninni og nú er, þá verði mikl-
um erfiðleikum bundið að-hækka
útfluíningsverðmæti landsins
nema síldveiði verði að nýju mun
hagstæðari en s. 1. 10 ár.
Sé þessi tilgáta rétt, verður
naumast komizt hjá að gera ráð-
stafanir til aukinnar framleiðslu
fyrir erlendan markað, þar sem
núverandi gjaldeyrisöflun getur
ekki til lengdar staðið undir
gjaldeyriskröfum landsmanna, og
það jafnvel þótt hægt verði von
bráðar að spara gjaldeyrisútlát
til áburðar- og sementskaupa.
Séu eftirfarandi tölur, sem
sýna útflutningsverðmæti áranna
1948—1953, athugaðar, verður
áðurnefnd getgáta enn raunhæf-
ari. Tölur þessar eru sambæri-
legar að því leyti, að þær eru
umreiknaðar til samræmis við
gengisbreytinguna 1950.
Útflutningur jan./nóv:
Ár 1948 661 m. kr.
— 1949 481 — —
— 1950 395 — —
— 1951 638 — —
— 1952 598 — —
— 1953 627 — —
Skipti maður tímabili þessu í
tvo hluta, fyrir og eftir gengis-
breytinguna, verður niðurstaðan
sú, að með gengisbreytingunni
hafi tekizt að koma útflutnings-
framleiðslunni nokkurn veginn á
sama afkastagrundvöll og árið
1948, en líti maður á þrjú síðustu
árin, blasir sú staðreynd við, að
ekki hafi tekizt að tryggja áfram-
haldandi vöxt hennar, en það er
undirstöðuatriði í þjóðfélagi, sem
er í vexti og hefur þau efna-
hagslegu séreiirkenni, sem ein-
kenna íslenzkt efnahagslíf.
Frá iðnaði og landbúnaði er
ekki í bráð að vænta nokkurra
þeirra breytinga, sem réttlættu
stöðnun í útflutningsframleiðsl-
unni. Á hinn bóginn má frekar
gera ráð fyrir, að báðar þessar
atvinnugreinar muni gera vax-
andi kröfur til* gjaldeyris í sam-
bandi við frekari tækniþróun i
framtíðinni.
Að sama brunni ber, þegar hin
tiltölulega öra mannfjölgun í
landinu er höfð í huga.
GJALDEYRISÖFLUN
OG GJALDEYRISEYÐSLA
Á undanförnum árum hefur
bilið milli gjaldeyrisöflunar og
gjaldeyriseyðslu verið brúað með
lánsfé og óafturkræfum fjár-
framlögum. Síðari möguleikinn
er ekki lengur fyrir hendi, og
iánsfé, sé það fáanlegt, krefst
áukinnar útflutningsframleiðslu í
einni eða annarri mynd, þar sem
lán — afborganir Og vextir -
verða ekki greidd nema með
vöruútflutningi viðtökulandsins,
Til þess að brúa bilið í fram-
tíðinni eru oss ýmsar leiðir fær-<
ar, svo sem: aukning útflutnings-:
ins, aukning frakttekna, annað
hvort beint eða óbeint, sparnað-
ur í innflutningi og ýmsum duld-
um greiðslum.
Af þeim leiðum, sem hér hafa'
verið nefndar, er aukning út-
flutningsins sú geðfeldasta og um
leið eðlilegasta, og að þessu verð-
ur að stefna í von um meiri og
betri árangur en reynsla þriggja
s. 1. ára hefur sýnt.
EINII/EF Í TFLI TNINGS-
FRAMLEIÐSLA
Á það hefur verið bent oftar
en einu sinnj af ýmsum, hve”su
einhæf íslenzk útflutningsfrrm-
leiðsla sé, og að gera þurfi ríð-
stafanir til að auka fjölbreytni
útflutningsins.
Hér er úr mjög vöndu að ráða.
Af ísl. útflutningsframleiðsh. nni
koma 94—98% frá sjávarúlveg-
inum. Meðan svo er verðu út-
flutningurinn óumflýjanlega ein-
hæfur. Tegundum sjávarafurða
hefur vissulega fjölgað á undan-
förnum árum með nýjum vinrslu
aðferðum, en hinar nýju fram-
leiðsluvörur hafa flestar tiltölu-
lega lítil áhrif til hækkunar
heildarútflutningsverðmætisins.
Á þessum vettvangi hefur áð-
ur verið á það bent, að það sé
óeðlnegt og rangt að laysa jslnzk-
an landfcúnað svo úr öllvm eðli-
legum alþjóðlegum markaðs-
tengslum, að hann sé fyrirfram
gerður ósamkeppnisfær á erlend-
um markaði. Innlend verðmynd-
un á neyzlumjólk er allt annars
eðlis en innlend verðmyndun á
dilkakjöti, þar sem mjólk verður
naumast nokkurn tíma útflutn-
ingsvara, en dilkakjöt hefur ver-
ið og á að vera útflutningsvara
frá íslandi.
Að vísu hefur verið hörgull á
dilkakjöti fyrir innlendan mark-
að og af þeirri ástæðu einni ekki
verið knýjandi þörf fyrir útflutn-
ing. Nú eygja sjálfsagt margir
þann möguleika, að framboð fari
fram úr eftirspurn, og þá getur
orðið erfitt að afla útflutnings-
markaða. Flestar kjötframleiðslu
þjóðir, með vel skipulagða er-
lenda markaði, álíta þá svo til
jafnnauðsynlega heimamarkaðin-
um, þ. e. a. s. kasta þcim ekki
fyrir borð nema í ítrustu neyð.
A,ð því verður að stefna með
nýjum ráðum, að íslenzkur land-
búnaður verði aftur hafinn í sinn
forna sess að vera útflutnings-
atvinnuvegur að meiru en nafn-
inu til. Á þessarri öld ráða og
ráðunauta er kominn tími til, að
bændur fái kjötframleiðsluráðu-
nauta — menn með sér-þekkingu
á kröfum erlendra kaupenda.
SKIPTING ÚTFLUTNINGSINS
Skal nú rakin með nokkrum
orðum sú breyting, sem örðið hef-
ur á samsetningi útflutningsins
á árinu. Einkar athyglisvert er,
að útflutningsmagnið hefur
minnkað verulega, þótt verðmæt-
ið hafi aukizt um nær 30 millj.
kr. Stafar magnbreytingin fyrst
og fremst af hinni breyttu ráð-
stöfun. aflans. Þrátt fyrir mjög
svipað aflamagn hefur minna
farið til saltfisksverkunar og
frystingar, en verkun skretðar
hefur aukizt úr 14 þús. tönnum I
75 þús. tonn, og fullverkuð skrei'ð
hækkað úr 2170 tonnum í 5520
tonn eða um 154%.
Eins og þegar hefur verið tek-
ið fram, varð síldaraflinn mun
meiri en árið áður, og kemur
þetta í ljós í útflutningstölum
ársins. Þannig hefur útflutning-
ur á saltaðri og frystri síld auk-
izt um 10 þús. tonn og á lýsi
og olíum um talsvert á 8. þús.
tonn.
Athyglisvert er það, að út-
flutningur tveggja afurðateg-