Morgunblaðið - 07.01.1954, Side 10

10
MORGVTSBLAÐIÐ
Fimmtudagur 7. janúar 1954
Átlræður:
Jónas Sveinsson í Bandayerði
ÉG MAN fyrst eftir Jónasi, er
hann kom með' bækur og fleira
íil sölu í Geldingaholt, dreifði
varningnum og bókunum kring-
um sig og talaði fyrir þeim af
þvílíkri mælsku og með slíkum
sannfæringarkrafti, að margir
urðu til að kaupa, þó að þeir
hefðu ekki ætlað sér það, áður
en inn slyngi kaupahéðinn opn-
aði skjóður sínar og hóf máls.
Mér er fyrir minni enn í dag, er
þann las upp úr Andvökum
Stephans G. Stephanssonar, og ég
áé Jónas ljóslifandi fyrir mér,
pár sem hann sat innan um bæk-
urnar og varninginn flötum bein-
um á skjallhvítu baðstofugólfinu.
Svo fast orkaði Jónas Sveinsson
á mig í þá daga. — Skömmu eftir
þetta kynntist ég honum nokkuð,
er hann varð kennari minn, og
þakka ég honum fyrir þá daga.
líann var bæði fræðandi og
skemmtilegur, og í trúmálum
þotti mér hann góðs prests ígildi.
— Enn liður nokkur ár. Það var
síðla sumars 1907. Við vorum ný-
komin heim af engjunum í Geld-
ingaholti. Þá var kominn gestur.
Sá þótti mér nú heldur en ekki
segja fréttir. Tímftin leið fljótt.
Qesturinn brá upp hverri mynd-
inni á fætur annarri úr konungs-
ferðinn austur yfir fjall úr
Reykjavík. Inn hrífandi og
skemmtilegi næturgestur var
Jónas Sveinsson, en hann var þá
nýkominn að sunnan, einn af
hestamönnunum skagfirzku í
konungsförinni, en fararstjóri
Skagfirðinga var Jósef J. Björns-
son, bóndi og kennari á Vatns-
leysu.
Þannig gæti ég haldið áfram að
ákýra frá minningum mínum um
Jónas síðastliðin rúm 50 ár. —
Hann er maður alveg útaf fyrir
sig, engum iíkur þeirra manna,
sem ég hefi kynnst um ævina.
Hann er í sérstökum flokki-homo
per se. — Ég vil ekki segja, að
nann sé gáfaðasti maðurinn, sem
ég hefi fyrir hitt um mína daga.
Sussu nei! Ekki er hann heldur
þeirra beztur, en hann er held
4g mesti fjörmaður, sem ég hefi
ijomist í kynni við, og enn í dag
mótar þetta líkamlega og and-
lega fjör hann, svo að undrum
sætir um áttræðan mann. — Nú
rpunu kannske einhverjir spyrja:
Hver er Jónas Sveinsson? Þeirri
^purningu skal ég leitast við að
svara nokkrum orðum.
> Afmælisbarnið áttræða er fætt
4. des. 1873 í Litladal í Svína-
vatnshreppi í Húnavatnssýslu.
Voru foreldrar hans Sveinn
Kristjánsson, bóndi þar, og kona
Hans Hallgerður Magnúsdóttir.
Faðir Sveins var Kristján Jóns-
son inn ríki í Stóradal, einn mesti
kappsmaður og auðmaður sinnar
tíðar. Mætti segja mér, að Jónas
liktist Kristjáni afa sínum um
márgt. Hallgerður var dóttir
Magnúsar bónda í Leirvogstungu
Magnússonar, Arasonar, Gunn-
arssonar á Hvalnesi á Skaga
Jónssonar, en Gunnar varð mjög
kynsæll. Þannig rekur Jónas ætt-
ina, en ég fuilyrði ekki að rétt sé,
þar sem ég hefi ekki rannsakað
Það. — Jónas var yngsta barn
þ'eirra Litladais-hjóna, heitinn
eftir sr. Jónasi Björnssyni á Ríp,
en hann drukknaði í Héraðs-
vötnum með bróður sínum 4 des.
1871. Vitjaði hann nafns til Hall-
gerðar.
★
Jónas Sveinsson missti foreldra
sína á 12 og 13. ári og var um
hríð eftir það hjá vandalausum
og leið þar vel. Það var á Eyjólfs-
stöðum í Vatnsdal hjá heiðurs-
hjpnunum Jónasi Guðmundssyni
og Steinunni Steinsdóttur. Vildi
Jónas gjarnan vera kyrr og hjón-
in líka, en þá var það, að föður-
bróðir Jónasar, sr. Benedikt
Kristjánsson á Grenjaðarstað,
skrifaði vestur og vildi fá til sín
þennan munaðarlausa frænda
sinn. Varð það svo úr, að Jónas
fluttist austur harða vorið 1887.
Var þá ógurlegur fjárfellir og
hungur, einkum norðanlands. —
Svo hefir Jónas sagt mér, að hann
hafi verið 30 daga á leiðinni, frá
því hann lagði upp frá Eyjólfs-
stöðuvn og þangað til hann kom
að Grenjaðarstað, en verið hafði
hann um kyrrt marga daga,
vegna illviðra og biðar á Akur-
eyri eftir austanpósti. A Grenj-
aðarstað dvaldist Jónas aðeins
árlangt, en var ferrndur þar vorið
| 1888. Enn var hann í vistum aust-
1 þar þrjú ár, en haustið 1891 gekk
| hann í Möðruvallaskólann og út-
1 skrifaðist þaðan vorið 1893.
1 Næstu árin var hann við barna-
! kennslu á vetrum og í kaupa-
vinnu á sumrin, eins og margir
Möðruvellingar framan af ævi.
— Eftir það að Jónas kvæntist í
fyrra sinn Björgu Björnsdóttur,
systurdóttur Björns Jónssonar,
hreppstjóra á Veðramóti, hóf
hann búskap vestur á Skaga-
strönd, en þau giftust 19. maí
| 1896. — Skömmu síðar fluttust
þau búferium norður á Sauðár-
1 krók og áttu þár heima 13 ár
samfleytt (1898—1911) og áttu
þau hjón þar mikla sögu. —
Björg Björnsdóttir var glæsileg
og mikilhæf kona, búforkur mik-
ill, eins og hún átti ætt til. Varð
þeim hjónunum aðeins einnar
dóttur auðið. Björg andaðist 9.
nóvbr. 1934 á Akureyri. — Síðari
kona Jónasar er Ingibjörg Hall-
grímsdóttir frá Úlísstaðakoti í
Blönduhlíð. Gekk hann að eiga
hana 9. maí 1938, og hafa þau
búið síðan í Bandagerði í Glæsi-
bæjarhreppi. Þeim hefir orðið
fjögurra barna auðið, og eru þrjú
þeirra á lífi. Hafa samfarir þeirra
hjóna verið inar beztu.
Þar skal nú máls hefja, er fyrr
var frá horfið, að á Sauðárkrók
stundaði Jónas fyrst framan af
barnakennslu að vetrinum, oft
fram í sveit, stundum bókasölu
og margskonar vinnu aðrar árs-
tíðir, bæði í sveit og kaupstað, en
bráðlega varð Jónas bundinn við
Krókinn allt árið, því að hann
var þá orðinn hlaðinn trúnaðar-
störfum. Vorið 1904 var hann kos
inn oddviti Sauðárhrepps, og var
hann síðasti oddviti ins forna
Sauðárhrepps og formaður í
nefnd þeirri, er skipti hreppnum
í Sauðárkróks- og Skarðshreppa.
Var Jónas höfundur nafnsins
Skarðshreppur. Hafði hann þessi
árin margar sýslur, — upp- og
framskipun alia fyrir Kaupfélag
Skagfirðinga, deildarstjórn fyrir
Sauðárdeild, og rak til þess að
gera stórbú, er hér var kornið,
lét heyja fram á Glaumbæjar-
eyjum, á Sjávarborgarrengi og
keypti um þessar mundir engja-
part frá Borgargerði. — Jónas
gekkst fyrir því, er hann var orð-
inn oddviti, að hækka úísvör að
verulegum mun á „breiða bökun-
um“, og var það réttiátt, en í
nokkru stappi átti hann útaf því.
Lengi var hann kennari við ungl-
ingaskólann á Sauðárkrók. —
Einstakur greiðamaður hefir Jón-
as verið alia tíð og gestrisinn
með afbrigðum. Á Sauðárkrók
þótti hann flestum dugmeiri í
einu- og öllu. Var útsjón hans og
atorka einstök, en oft hvasst um
hann, og aidrei hopaði Jónas á
hæli, þó að sótt væri fast á hann.
Öllum bar saman um, að hann
væri brjóstgóður, ákaflyndur og
stundum nokkuð harður í horn
að taka, en einungis við þá, er
mikils máttu sín. Ég heyrði aldrei
að Jónas væri gefinn fyrir að
brjóta inn brákaða reyrinn.
Dugnaði hans og hugkvæmni var
við brugðið. Hann var mjög eftir-
sóttur til ferðalaga, enda var
hann öndvegis hestamaður. Hefir
hann margan góðhestinn átt um
Frarnh. á bls. 12
Rússneska stjórnin hefir aftur tekið upp stjómmáiasamband við ísrael, en Stalin-stjórnin sleit því
eins og kunnugt er. Hér á myndinni sjást þeir takast í hendur Vorosjilov, forseti Ráðstjórnar-
ríkjanna og Samuel Eliashiv, hinn nýi sendiherra Israel.
- Ojöfin fii Viihjálms
Þ. öísiasooar
Framh. af bls. 5.
andlit verzlunarguðsins og
menntagyðjunnar. Á milli þeirra
gnæfa eldfjöll en á bakplötu
milli súlanna er rist rúnaletri
þessi vísa:
Mást skal lína og litur, steinn
skal eyðast,
listarneistinn í þeim skal ei
deyðast.
Perlan ódauðlega í hugans hafi
hefjast skal af rústum þjóða og
landa.
Komi hel og kasti mold og grafi,
kvistist lífsins tré á dauðans arinn,
sökkvi jarðarknör í myrkra
marinn
myndasmíðar andans skulu
standa.
Aftan á plötuna er letrað:
Vilhjálmur Þ. Gíslason
slcóastjóri
1931—1953
frá
Nemendasambandi Verzlunar-
skóla íslands.
- Ur daQÍega iffimi
Framh. af bls. 8.
ádeilukvæði sem ort hefur verið
á Norðurlöndum sbr. Þjóðólf.
(Verst er að kvæðið er svo sár-
leiðinlegt og hefði höf. heldur átt
að láta þessar skoðanir sínar í
ljósi í óbrotn prósa í blaðagrein,
því hann er maður skynsamur,
en offátækur af hugmyndum til
að geta klætt skoðanir sínar
þannig að vel fari í kvæði). Málið
á kvæðinu er hreint og gott er
það hrósvert, því mörgum er
ábótavant í því efni..Væri
óskandi að höf. léti fleiri siík
kvæði frá sér fara og tel ég víst
að þjóðin taki vel við þeim.
(Reyndar finn ég í kvæðinu lítið
af því sem ég hef lært að kaila
skáldskap, og er það trúa mín, að
þótt goðin hafi gefið Bjarna Jóns-
syni ýmsar gáfur góðar, þá sé
hann ekki skáld).
Þannig er nú ritdómurinn sá og
er ekki fráleitt, að sumir gagn-
rýnendurnir taki nú upp hið
bráðsnjalla svigakerfi Þorsteins
Gíslasonar!
M®
SETT hefur verið á laggirnar
nefnd í Bretlandi sem athugar
launakjör járnbrautarstarfs-
manna. — NTB.
Iveikofiak ióssa
6 pólskum iiiuði
STJÓRN Malenkovs heldur dyggi
lega áfram þeirri viðleitni Stalins
að koma iðnaði Póllands undir
rússneskt eftirlit með svonefndri
„tækni-aðstoð“. Undir því yfir-
skyni, sem kallað er: „Pólsk-
sovjetsk vísinda og tæknisam-
vinna" á að láta rússneska sér-
fræðinga og ráðunauta flæða yfir
landið.
„AÐSTO®“
Pólsk-rússnesk viðskiptanefnd
kom saman í Varsjá 5. nóv. s. 1.
Samkvæmt samkomulagi, sem
undirritað var, munu Rússar
láta Pólverjum í té áætlanir,
teikningar, útbúnað og efni til
efna-, námu- og byggingariðnað-
ar auk neyzluvöruiðnaðar.
Auk tækniaðstoðarinnar, sem
Pólland fær, sendir það sérfræð-
inga til menntunar austur til
Rússlands.
Ennfremur segir í fyrrnefndu
samkomulagi, að eftir því sem
Pólverjar æski „muni Ráðstjórn-
in iáta rannsaka og segja álit sitt
á þvi að fá pólskum tæknistofn-
unum verkefni í hendur“.
Hvað snertir skuldbindingar
Póiiands þá á það að láta Rúss-
um i té tæknilegar formúlur og
framleiðsluaðferðir til fram-
leiðslu á gleri, efnivara og ann-
ars. Það mun einnig gera ,rúss-
nesi nm sérfræðingum kleift að
kynna sér það sem fram fer í hin-
um ýmsu þáttum pólsks efna-
hagslífs".
Siðan Rókossovsky marskálkur
var sendur frá Moskvu til Pól-
iands til þess að taka við land-
varnaráðherraembætti landsins,
þá hefur rússneskum sérfræðing-
um í þungaiðnaðinum þar sífellt
farið fjölgandi. Flest nýrri og
mikilvægari iðjuverin hafa
fengið einhverskonar rússneska
yfirstjórn. Nowa Huta, hið gríð-
armikla stáliðjuver nálægt
Kraká, er teiknað og útbúið af
Rússum.
FRAMLEIÐA VOPN
HANDA BULGANIN
Hvað vopnaframleiðsluna snert
ir á síðasta ári, þá voru skrið-
drekasmiðjurnar í Zeran í ná-
genni Varsjáar, á meðal þeirra
iðjuvera, sem sögð voru undir
rússneskri yfirstjórn. — Ursus
vopnasmiðjan og vélaverksmiðj-
an í Etarakovis og Lubiin, eru
útbúnar rússneskum vélum til að
framleiða vélahergögn.
í opinberri fregn segir, að
rússnesk aðstoð hafi verið „mikil
vægur þáttur“ í endurbót Lodz
klæðaverksmiðjunnar í samræmi
við kröfur nútímans og hafi vald
ið „hinum mikla áhuga á aukn-
um afköstum", meginhluti fram-
leiðslunnar er fluttur til Rúss-
lands.
Vitað er að framkvæmdir við
sjávarsíðuna og kafbátalagið í
nógrenni Gdynia hafa verið gerð
af rússneskum verkfræðingum.
Enda þótt hinir rússnesku
tæknisérfræðingar í Póllandi
séu tiltölulega fáir, þá eru þeir
einkar mikilvægir fyrir ráð-
gjafastjórn sína vegna þeirrar
valdaðstöðu, sem þeir hafa. Ekk-
ert annað leppríki hefur orðið að
sæt.ta sig jafn skilyrðislaust við
yfirstjórn Rússa í iðnaði sínum.
■k HEZT AÐ AUGLÝSA i.
T / MORGUPiBLAÐWU ▼
Paeimintoii
í íþróttahúsi ÍBR, að Hálogalandi eru lausir tímar á
fimmíúdögum kl. 5—6 og föstudögum kl. 6—7. — Nán-
ari upplýsingar í verzl. Hcllas, Laugavegi 26.
Stjóm T.B.R.