Morgunblaðið - 10.04.1954, Side 8

8
MORGURISLAÐIÐ
Laugardagur 10. apríl 1954
asnMðftifr
Út*.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfúa Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánaaon (ábyrfðarm.)
Stjórmnálarltstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lasbók: Arni Óla, simi 3040.
Auflýsingar: Arni Garðar Kriatinsson.
Ritstjóru, auglýsingar og afgreiðsla:
Auaturstræti 8. — Simi 1600.
Askriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakiB.
wc
\ UR DAGLEGA UFINU
S
Nauðsyn aukinnar
sparifjárm yndunar
DR. JOHANNES NORDAL, hag-
fræðingur, ritaði hér í blaðið
fyrir skömmu tvær greinar um
efnahagsmál. Með þeim er á
mjög glöggan hátt brugðið upp
ljósi yfir meginorsakir lánsfjár-
kreppu þeirrar, sem hér hefur
ríkt undanfarin ár.
í upphafi greina sinna kemst
dr. Jóhannes Nordal m.a. að orði
á þessa leið:
„Hinn mikli skortur á láns-
fé, einkum til langs tíma, staf-
ar fyrst og fremst af of lítilli
sparifjársöfnun í hlutfalli við
þensluna í peningakerfinu og
aukningu þjóðartekna. Síðan
1938 hafa þannig útlán bank-
anna meira en sautjánfaldast,
seðlaveltan rúmlega tuttugu
og tvöfaldast, en spariinnlán
aðeins þrettánfaldast. í raun-
inni er hlutfallslegur sam-
dráttur sparnaðarins miklu
meiri en þetta því að nú hefur
að mestu tekið fyrir verðbréfa
kaup almennings, en mikill
hluti sparifjársöfnunar fyrir
stríð var í því formi“.
Greinarhöfundur segir síðan,
að orsaka þessarar þróunar þurfi
ekki lengi að leita. Á síðustu 15
árum hafi peningaeign fallið
stöðugt í verði í samanburði við
allar aðrar eignir. Við peninga-
eignina hafi aðeins bæzt vextir,
sem lengstum hafi verig mjög
lágir, en fasteignir hafi hækkað
stórkostlega í verði og gefið af
sér góðar tekjur. Af hinum sí-
felldu verðhækkunum hafi svo
leitt, að það hafi ætíð borgað sig
að taka fé að láni og festa það í
eign. Það hafi orðið ábatavæn-
legt að „eiga“ skuldir.
Fram hjá þessum staðreynd-
um, sem greinarhöfundur rekur,
ásamt mörgum fleiri, verður
ekki gengið. Peningarnir hafa
verið að falla í verði, hneigðin
til sparifjársöfnunar að rýrna.
Eyðslan hefur mótað fjármála-
starfsemi þjóðarinnar í miklu
ríkari mæli en sparnaðarvið-
leitnin.
Jóhannes Nordal orðar þetta
mjög greinilega í þessum um-
mælum sínum:
„Þag hugarfar, sem hefur ver-
ið verðbólgunni samfara, er ein
höfuðorðsök lánsfjárkreppunnar.
Þegar menn hafa vantrú á pen-
ingaeign en treysta því að öll
fjárfesting sé gróðavænleg, hlýt-
ur lánsfjárþorstinn að verða ó-
slökkvandi og sparifjársöfnunin
ekki nema dropi í hafinu. Til
þess að leysa lánsfjárkreppuna
þarf að draga úr hinni gífurlegu
eftirspurn eftir lánsfé ekki síður
en auka sparifjársöfnunina".
Þessu verðbólgu hugarfarí
verður að breyta. Þjóðin verður
að öðlast aukna trú á verðgildi
peninganna og nauðsyn þess að
leggja váxandi áherzlu á sparnað
í stað eyðslu. Sem betur fer hef-
ur orðð vart nokkurrar stefnu-
breytingar í^þessa átt s.l. tvö ár.
Sparifjárinnlög í bankana hafa
aukizt mjög verulega á þessum
árum. Sést það greinilega af
þeim tölum, sem Jóhannes Nor-
dal birtir í grein sinni. Árið 1951
verður sparifjáraukningin 8,7
millj. kr., árið 1952 78,5 millj kr.
og árið 1953 146,5 millj. kr. —
Telur hagfræðingurinn að skýr-
ingin á þessari sparifjáraukningu
sé einkum að finna í tveimur
J atriðum. Annars vegar vaxta-
hækkuninni, sem kom til fram-
| kvæmda vorið 1952 og hins vegar
^ hið stöðuga verðlag tveggja síð-
. ustu ára.
Það er af þessu auðsætt,
hversu þýðingarmikið það er
fyrir efnahagslíf og fram-
kvæmdamöguleika þjóðarinn-
ar, að halda verðlaginu stöð-
j ugu og koma í veg fyrir að ný
verðbólgualda rísi. En á því
getur nú verið töluverð hætta.
★ MESTI hljómsveitarstjóri
heims hefur nú lýst yfir, að
hann muni leggja hljómsveitar-
stjórn fyrir óðal. Kemur þessi
fregn engum á óvart, því að
Toskanini varð nýlega 87 ára
gamall. Hefur hann stjórnað
hljómsveit í nálega 70 ár, þar
sem hann sveiflaði fyrst sprota
sínum 19 ára gamall. Geri aðrir
betur.
★ ARTURO Toskanini er fædd-
ur í Parma 23. marz 1868.
Gaf hann sig snemma við hljóð-
færaleik og fékk stöðu við hljóm-
sveit óperunnar í Río de Janeiro
tæplega tvítugur að aldri.
Það bar við einhverju sinni, að
missætti kom upp, svo að stjórn-
endur óperunnar neituðu að
gegna störfum. Um kvöldið átti
að sýna óperuna Aidu. Undir-
búningslaust tók hinn ungi selló-
leikari rð sér að stjórna sýning-
aniku
DoÁ
lecjCýur frá áér
tónáprotann
unni, og fórst honum það svo
snilidarlega úr hendi, að leikhús-
ið réði hann þegar stjórnanda.
Þar með var hafin framabraut
mesta hljómsveitarstjóra heims.
□—★—□
★ Á næstu árum stjórnaði
Toskanini við margar ítalsk-
ar óperur, og 1888 varð hann aðal
stjórnandi Skala-óperunnar í
Mílanó, þar sem hann starfaði
um 10 ára skeið.
En gull Ameríku kallaði, og
1908 íluttist hann til New York,
þar sem hann stjórnaði við
Niðurstöður dr. Jóhannesar
Nordals eru fyrst og fremst þær,
að höfuðnauðsyn sé á því að örfa
sparifjármyndun í landinu með
því að bæta kjör þeirra, sem
vilja spara og leggja fyrir fé í
sparifjárinnlögum eða verðbréf-
um.
M.a. þeirra leiða, sem hann
telur skynsamlegar er skatt-
frelsi sparifjár. Telur hann til-
lögur ríkisstjórnarinnar í skatta-
lagafrumvarpinu um það atriði
hiklaust stefna í rétta átt. Hins
vegar telur hann að skattfrelsis-
ákvæðin ættu einnig að ná til
vaxtabréfa.
Kjarni málsins er sá, segir
hagfræðingurinn undir lok
síðari greinar sinnar, að nægi-
legt fé fæst aldrei til heil-
I brigðrar fjárfestingar hér á
landi, nema réttur sé hlutur
sparif járeigenda.
Fyllsta ástæða er til þess að
taka undir niðurlagsorð hins
glögga hagfræðings, þar sem
hann kemst að orði á þessa leið:
„Til að auðgast þarf tvennt:
sjálfsafneitun og framkvæmda-
hug. Hjá eistaklingunum eru
þessi hlutverk oft samtvinnug en
í þjóðfélaginu skiptast þau að
miklu leyti á tvo hópa manna.
Þeir, sem spara, leggja af mörk-
um sjálfsafneitunina og fé það,
sem þeir safna, verður undirstaða
framkvæmda annarra. Þeir eiga
því ekki síður rétt til ávaxtanna
en framkvæmdamennirnir. Því
þjóðfélagi getur ekki vel farn-
ast, sem fer eins og íslendingum
undanfarinn áratug, hossar lán-
takendum, en virðir lítils hag
sparifjáreigenda.
Hér virðist vera að verða breyt
ing á með tillögum um skatt-
frelsi sparifjár, en það ætti að
vera upphaf, en ekki endir um-
bóta á þessu sviði“.
Um þessar greinar dr. Jóhann-
esar Nordals er að öðru leyti það
að segja, að í þeim felst róleg
yfirvegun og skynsamleg athug-
un á miklu vandamáli. Því mið-
ur hættir okkur Islendingum oft
til þess að ræða viðfangsefni okk
ar og vandamál á annan hátt. —
Okkur er gjarnan tamt að gripa
til yfirborðslegra sleggjudóma.
En með þeim verða engin vanda-
mál leyst. Við þurfum að kryfja
efnahagsmál okkar til mergjar,
byggja fjármálastefnuna á
reynslu og þekkingu á lögmálum
efnahagslífsins.
Á þeim grundvelli voru
' þær tillögur byggðar, sem
minnihlutastjórn Sjálfstæðis-
flokksins lagði fram í ársbyrj-
un 1950. Með framkvæmd
þeirra hefur tekizt að gera
verðlag í landinu stöðugra og
af því hefur aftur Ieitt aukna
sparif jármyndun og aukið
jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
VeU andi shr'Jar;
i
»> »>■*■
Um íslenzka tungu.
SLENDINGUR“ skrifar:
Móðurmál okkar er að
flestra áliti eitt fegursta tungu-
mál heimsins. En hvernig er það
orðið í meðferð nútíma íslend-
inga?
I Það er svo komið, að erfitt er
orðið fyrir börn okkar að skrifa
málið rétt, vegna þess, hve sjald-
an þau heyra það rétt borið
fram. Tökum nokkur dæmi: orð
I eins og skipstjóri verður í dag-
iegu tali skiffstjóri, barn verður
bpnn, rafmagn verður rammagn,
Keflavík verður Kebblavík (því
spurði maðurinn, hvort skrifa
ætti Keflavík með tveimur eða
þremur b-um!). Svona mætti
j lengi telja. Eru þó ekki talin hér
mistök, sem verða af rangri mál-
fræði.
1 Lýðveldisafmælið —
íslenzkukeppni.
HINN 17. júní n.k. er. 10 ára af-
mæli hins endurreista ís-
lenzka lýðveldis. Ættum við
ekki að sameinast um þá afmælis
gjöf til ættlands okkar, sem við
öll unnum, að hefja átak til að
reyna að fegra og bæta málfar
okkar?
I Þetta mætti framkvæma þann-
ig: Vissir hópar, t.d. bekkir í
skóla, vinnufélagar, heimili, skips
[ hafnir eða þ.u.l. ákveða að hafa
j móðurmálsviku. Þá viku skuiu
j allir, sem varir verða við, að ein-
j hver talar skakkt, leiðrétta hann
. og hver fyrir sig vanda sitt mál
' sem bezt hann má. Seinna mætti
í svo hafa keppni um það, hver
talar skýrast og ^segir fæstar
ambögur yfir daginn.
Hver fær 100 miða.
KEPPNINA mætti hafa þannig,
að að morgni þess dags, sem
hún á að fara fram fær hver
þátttakandi, segjum 100 pappírs-
miða. Þegar einhverjum verður
á að bera orð rangt fram eða
segja málfræðilega villu, þá skal
hann afhenda einn miða, sem síð-
an er eyðilagður. Sá vinnur, sem
á flesta miða eftir, þegar keppn-
inni lýkur.
Þetta er uppástunga min, ef
til vill er hún óframkvæmanleg,
en vilja þá ekki þeir, sem aðrar
hafa betri koma fram með þær.
Við megum ekki láta málinu
hnigna meir en orðið er. — ís-
lendingur“.
Raddir frá Siglufirði.
FYRIR nokkru birti ég bréf frá
„gömlum Siglfirðingi“ um
áfengismálin á Siglufirði. „Ung-
ur Siglfirðingur" skrifaði á móti
og bar flest til baka af því, sem
sá „gamli“ hafði sagt um þessi
mál, kvað hann ástandið í áfeng-
ismálum á Siglufirði allt annað
en til fyrirmyndar og nefndi all-
mörg dæmi máli sínu til stuðn-
ings. Nú hafa mér enn borizt tvö
bréf frá Siglufirði, annað frá hin-
um fyrra bréfritara mínum,
„gömlum Siglfirðingi" og hitt frá
manni sem skrifar undir nafninu
„sannur Siglfirðingur“.
Ýkjur og rangfærslur.
BÁÐIR telja þeir skrif „ungs
Siglfirðings" fela í sér ýkjur
og rangfærslur. „Þetta eru mín
lokaorð í þessu máli“, segir
„gamall Siglfirðingur“, „en það
er staðreynd, að hér á Siglufirði
hefur áfengissala farið minnk-
andi, vínneyzla fengið á sig meiri
menningarsvip, Siglfirðingum til
sóma og þeim málstað til styrkt-
ar, sem miðar að frjálsræði í
áfengismálum“.
„Frásagnir „ungs Siglfirðings"
eru sumar tilhæfulausar, aðrar
ranghermdar“, segir „sannur
Siglfirðingur“ í lok bréfs síns.
„Máli mínu til skýringar og
stuðnings", heldur hann áfram,
„má geta þess, að á Siglufirði er
nú starfandi hin fjölmennasta
barnastúka á landinu og einnig
öflug stórstúka“.
, Ljár skaðaði sig“.
CUÐRÚN hét kona. Hún skað-
aði sig á ljá, og leitaði maður
hennar til sóknarprestsins, sem
Hannes hét. Þá er bóndi kom til
prestsins, sagði hann: „Sælir ver-
ið þér, græðiplástur góður. Ljár
skaðaði sig skaðsamlega á henni
Guðrúnu minni í morgun, og
biður hún mig, sig, þig, yður að
láta sig fá hann Hannes sinn við“.
Betri er einn
fugl í hendi en
tveir í skógi.
Metrópolitan-óperuna næstu 7
! ár. Þá hvarf hann aftur til Ítalíu
og stjórnaði þá m.a. við Skala-
óperuna um margra ára skeið.
Að sjálfsögðu hefur hann oft-
sinnis stjórnað sem gestur við
óperur á meginlandi Norðurálfu.
M.a. stjórnaði hann hljómsveit
í Kaupmannahöfn 1933.
□—★—□
★ ÞAÐ er sagt um Toskanini,
< að hann gerir feiknarlegar
kröfur til hljómsveita sinna, og
hann getur aldrei fallizt á neina
tilslökun, sem brýtur í bága við,
listasmekk hans og innsýn í þau
verk, sem til flutnings eru.
Margar sögur ganga um ótrú-
legt minni meistarans.
Einu sinni bauðst hann til að
láta reyria minni sitt. Valið var
handa honum verk eftir Wagner,
sem hann skyldi rita eftir minni.
Þau undur gerðust, að hann reit
hverja nótu og hvert tákn ná-
. kvæmlega og fyrirstöðulaust. Að
endingu setti hann stóra blek-
slettu í handritið og sagði, að
bezt væri, að ekkert bæri milli
frumritsiAs og þessa handrits.
Þegar farið var að athuga, var
bleksletta á nákvæmlega sama
stað í frumriti tónskáldsins
Það kom líka fyrir í Stokk-
hólmi 1933 eða 1934, að nótna-
blöð harparanna bárust ekki í
tæka tíð. Toskanini bað um blað
og ritföng, og þó ótrúlegt sé, rit-
aði hann allt verk harparanna
eftir minni, svo að engu skeikaði.
□—★—□
★ ÞEGAR Toskanini stjórnar,
verða allir að vera á sínum
stað. Á augabragði uppgötvar
hann, ef einhverju skeikar. —
Stundum hefur hann fundið ó-
samkvæmi í handritum, sem
notuð hafa verið árum saman án
þess nokkur tæki eftir skekkju.
Eftir æfingu í Stokkhólmi
sagði hann eitt sinn, er hann hafði
leiðrétt margar skekkjur í út-
setningu: „Að vísu er sjón mín
ekki góð, en ég sé þó betur en
flestir aðrir stjórnendur af því
að ég sé svo dæmalaust vel með
öðru eyranu“.
□—★—□
★ ÁRUM saman hefur Toska-
nini nálgazt að vera þjóð-
sagnakennd persóna, enda þótt
hann væri í fullu fjöri. Hann
leggur að vísu frá sér tónsprot-
ann nú og lyftir honum líklega
aldrei framar. Það ætti þó að
vera okkur nokkur sárabót, að á
ókomnum árum getum við notið
, snilligáfu hans í meðferð á verk-
um margra mestu meistara, sem
| heimurinn hefur alið. Hljómplat-
, an varðveitir töfra meistarans
um ókomin ár.
— Minning
Framh. af bls. 2
dóttur. Er hún var enn ung að
árum, vorið 1927, var systir
hennar burt kvödd frá manni
og tveim kornungum börnum.
Hún hugsaði sig ekki um að slá
öliu öðru frá sér, taka að sér
heimilið og ganga börnunurh í
móðurstað með ástríkri um-
hyggju og enn miðlaði hún af
örlæti hjartans og fórnfúsri lund,
• er ung móðir féll frá 6 börnUm.
j Tók hún þá yngsta barnið, eins
árs gamlan dreng og ól hann upp
sem sinn son. „Þar sem er hjarta-
rúm, þar er húsrúm“.
Vorið 1931 giftist hún eftirlif-
andi manni sínum, Albert Val-
geirssyni frá Norðurfirði. Varð
þeim fimm barna auðið, eitt
þeirra dó ungt, en fjögur mann-
vænleg börn lifa móður sína,
Aðalbjörn,-Gísli, Kristján og Jó-
hanna og fóstursonur, Magnús
Þórólfsson, hér í Reykjavík.
Til ykkar, ættingja og vina,
vil ég svo segja þetta:
Látið geisla bjartrar minning-
ar lýsá upp skugga sorgarinnar.
Ó. J.