Morgunblaðið - 27.08.1954, Qupperneq 9

Föstudagur 27. ágúst X954
MORGUWBLÁÐIÐ
W. L. Stewart, dýralæknir:
Nantgriparæktín og
keilbrigii gripaima
Rannséknir og þörf þeirra
i>
- s
iYfirlitsmynd yfir vestari hluta kirkjugrunnsins í Skálholti. Núverandi sóknarkirkja var í sumar
færð norður fyrir kirkjugrunninn. Milli hinna steinhlöðnu veggja sést í líkkistur biskupanna. Þar
ESS hefir verið æskt, að ég
birti stutta greinargerð um
rannsóknir mínar á heilbrigði
nautgripa á íslandi, og mun ég
nú skrifa um það efni greinaflokk
í Morgunblaðið. En vera má að
ég ætti fyrst af öllu að skýra írá
j því, hver ég er og með hverjum
hætti mér hefir hlotnazt sú
ánægja, að koma til íslands og
takast á hendur þetta mikilvæga
verkefni. Ég er skozkur dýra-
læknir og starfa í þjónustu Mat-
væla- og landbúnaðardeildar
Sameinuðu þjóðanna (F.AO.).
Eru það um sjötíu þjóðir, sem í
samlögum standa aö stoínun þess
ari, en aðalmarkmið hennar er
að styðja aðildarríkin á allan hátt
@em merkt er x er kista Jóns Finnssonar og Guðríðar Gísladóttur eiginkonu hans. Þar sem merkt til þess að ráða fram úr þeim
er o er kista Jóns Vídalíns og Sigríðar biskupsfrúar. í baksýn er skáli sá er reistur var fyrir forn-
ieifafræðingana, er þeir búa nú í. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
Yfir gulnuðum beinum
fimm Skálholtsbiskupa
- Fátt um merka muni í gröfum síðustu biskupanna. -—
málum, er lúta að matvælafram-
leiðslu, meðal annars með því að
lána þeim erlenda sérfræðinga.
Þannig er það, að aðalstöðvar
deildarinnar, F.A.O. í Rómaborg,
hafa smám saman fengið til yfir-
□-
-□
í BLAÐINU í fyrradag var reisa á 17. öld, var minni en forn
skýrt frá hinum merka fundi aldarkirkjan og hafði altari ekki
í Skálholtskirkju-grunni, er á sama stað. Hún stóð vestast
steinkista, sem talin er geyma á kirkjugruninum og náði að
síðustu jarðneskar leifar Páls mir.nsta kosti 15 metrum styttra
biskups Jónssonar kom fram til austurs en Klængs-kirkja.
i í dagsljósið. Þetta er vafalaustj Núverandi sóknarkirkja í Skál-
merkasti fornleifafundurinn íjholti stóð á nokkrum hluta
Skálholti og einn merkasti grunns Brynjólfskirkju og þar eð
fundurinn, sem gerður hefurj
verið í fornleifarannsóknum j
hér á landi.
En undanfarnar vikur hafa
fornleifafræðingarnir gert
ýmsar athuganir í kirkju-
grunninum. Kristján Eldjárn
skýrði svo frá, að hann hefði
eklti verið fús á að skýra op-
inberlega frá þeim fram til
þessa, því að slíkt myndi hafa
kostað mikinn gestagang í
Skálholt, sem hætt er við, að
hefði gert vísindamönnunum
erfitt fyrir.
Við fund kistu Páls biskups
gat hann ekki lengur haldið
leyndinni. Og um leið og hann
skýrði fréttamanni Mbl. frá
honum, minntist hann einnig
lauslega á starfið, sem unnið
hcfur verið í Skálholti í sum-
ar.
* MIÐALDA KIRKJAN
STÆRST
Kirkjugrunnurinn í Skálholti
er nálægt 40 m langur og snýr
beint frá austri til vesturs. Talið
er að fyrsta kirkjan sem þarna
var reist, hafi verið lítil og staðið
austast. Þar hafi altari verið
helgað og hafi síðari miðalda-
kirkjur haft altari á sama stað,
en verið lengdar til vesturs. •—
Stærst virðist kirkja Klængs
biskups, er rejst var á 11. öld,
hafa verið. Er allt útlit fyrir að
hún hafi náð yfir allan kirkju-
grunninn og hefur hún verið gríð
arstórt hús, stærsta hús , sem
byggt hefur verið á fslandi fram
á síðustu öld. Er hinn mesti sökn-
uður í því að sú bygging skyldi
ekki gerð úr steini, sem hefði
getað varðveitzt fram á okkar
dag.
★ í VESTURHLUTA
KIRKJUGRUNNSINS
Kirkja sú hin mikla, sem
Brynjólfur biskup SveinssOn lét
Á FLESTUM kistuokunum er
silfur eða koparskjöldur, þar sem
lesa má á latneskri tungu nafn
kistubúans. Þessi skjöldur var á
kistuloki Hannesar Finnssonar
síðasta biskups í Skálholti.
ætlunin er að reisa nýja kirkju
á sama stað, var sú ákvörðun
tekin að flytja sóknarkirkjuna
norður fyrir grunninn, svo að
fornleifafræðingar gætu lokið
sér af að rannsaka grunninn til
hlítar áður en nýsmíði yrði fram
kvæmd.
RannSoknirnar hafa þess vegna
beinzt fyrst og fremst að því, að
rannsaka hvað fólgið var í vest-
urhluta kirkjugrunnsins, þar sem
dómkirkja Brynjólfs biskups
stóð.
★ FIMM BISKUPAR
Það sem aðallega hefur fundizt
eru jarðneskar leifar fimm Skál-
holtsbiskupa, sem komu næst á
eftir Brynjólfi biskupi og allir
voru jarðaðir i kirkju hans. Þar
eru og jarðneskar leifar eigin-
kvenna þeirra og nokkurra ung-
barna.
Biskuparnir eru þessir: Þórður
Þorláksson, Jón Vídalín, Jón
Árnason, Finnur Jónsson og
Hannes Finnsson, síðasti biskup
í Skálholti.
★ YFIR FÚNUÐUM FJÖLUM
Það var annarleg sjón að koma
í Skálholt og líta yfir uppgröft-
inn. Sjá þar fúnaðar leifar af tré-
kistum liggja hlið við hlið í jarð-
veginum, í stöllum hver upp af
annarri. Ó, dauði. hve grátt hefur
þú leikið glæsibrag liðinna alda,
hve feysknað er nú vald og mik-
illeiki hinna frægustu höfðingja,
er þeir liggja þar afmyndaðir og
afmáðir af rotnun og raka og
biða þess eins að Jón Steffensen
prófessor komi með tommustokk
að mæla beinin.
Kisturnar í vestari hluta
kirkjugrunnsins eru allar mjög
illa farnar. Jarðvegurinn er mjög
rakur og í honum óhollar sýrur.
Það má því heita að lítil sem
engin mannsmynd sjáist á lík-
unum. Höfuðkúpurnar eru brotn-
ar og rotnaðar í sundur í sagg-
anum. Sumsstaðar er lítið eftir
nema tannaröð ofan á óhrjálegri
þúst.
★ LÁTLAUS GREFTRUN
Biskuparnir hafa allir verið
greftraðir í látlausum furukist-
um, sem hafa ekki varðveitzt
vel. Engin eikarkista hefur fund-
izt, en það sem einkum einkennir
Fyrsta grein
□-
-□
ráða gífurlega mikla sérfræðis-
þekkingu í öllum greinum land-
búnaðarins, og á þeirri þekkingu
eiga öll þau lönd kost, sem hana
kjósa að notfæra sér. Formaður
íslenzku FAO-nefndarinnar er
Árni G. Eylands stjórnarráðsfull-
trúi, en um öll þau efni, sem
lúta að FAO-starfsemi á íslandi
er f jallað í landbúnaðarráðuneyt-
inu og utanríkisráðuneytinu F.
A. O. starfar eingöngu í þágu
matvælaframleiðslu og stendur
ofar allri flokkapólitík og er
henn óháð. Hið eina markmið
deildarinnar er að þjóna alþjóð-
legri góðvild, samstarfi og skiln-
ingi.
DVÖL MÍN Á ÍSLANDI
Alls hefi ég verið á íslandi nær
þrjú misseri og aðalstarf mitt
hefir verið að rannsaka þá sjúk-
dóma í nautgripum, er standa í
sambandi við efnaskiftingu, það
er að segja eru ekki næmir eða
smitsjúkdómar, t. d. beinasjúk-
dóma, doða, og að vissu leyti
bráðadauða, sem er bráður og
banvænn og hefir verið talsvert
algengur í mjólkurkúm. Ég tel
mér það heiður að hafa verið
falið þetta starf, og mig langar til
að mega láta hér í ljósi þakklæti
mitt fyrir þá góðvild og aðstoð,
sem fulltrúar FAO-stofnunarinn-
ar í Reykjavík hafa látið mér í
té, og jafnframt að þakka yfir-
dýralækni og öðrum dýralækn-
um, hvar sem eru á Islandi. Án
aðstoðar þessara manna hefði
er, að á kistuloki er að jafnaði ‘ mér verið ómögulegt að inna
silfur- eða koparskjöldur með starfið af hendi, og því vil ég ,, ,
1 tjá þeim þakkir fyrir allar þær arum, og Reykjavik hef
á íslandi. Ef starf mitt er að ein-
hverju nýtt fyrir búfjárræktina
á íslandi, er það skylda mín að
tala hreinskilnislega um hlutina
eins og þeir haía komið mér fyrir
sjónir og að draga ekki fjöður
yfir alvarlegar misfellur með
slepjuskap eða svæfandi orðalagi.
Enda þótt ég muni leitast við að
gera engum rangt með ummæl-
um mínum, er það sennilegt, að
ekki muni allir fallast á skoðanir
mínar, en þá þætti mér ákaflega
miður farið ef einhver skyldi
ætla að ég vildi móðga nokkurn.
Þegar um svo yfirgripsmikið og
lifandi efni er að ræða sem bú-
fjárræktina, er það til góðs eins
að menn hafi ýmislegar skoðanir,
og mínar læt ég í ljós í 'fyllstu
auðmýkt og í þeirri von, a þær
leiði til umræðna á meðal bænda.
Við verðum að hugleiða þessa
hluti, því að hugsun og umræður
eru nauðsynlegir undanfarar
þeirra athafna, er til framfara
miða.
KÝRNAR FYRR OG NÚ
Það taldi ég nauðsynlega und-
irstöðu undir starf mitt, að kynna
mér uppruna og sögu nautgripa-
stofnsins íslenzka. Hann er eðli-
lega af norrænum uppruna, en
gagnstætt því, sem á sér stað um
íslenzku hrossinn, þar sem kyn-
stofninn hefir haldizt óblandaður
um þúsund ár, hefir nautgripa-
stofninn eitthvað blandazt er-
lendu blóði í rás aldanna. En með
því að þar hefir aðallega verið
um kýr að ræða í þeim litla inn-
flutningi, sem átt hefir sér stað,
en ekki naut, má ætla að þetta
hafi lítil varanleg áhrif haft á
innlenda stofninn. Fyrr. á öldum,
a lýðveldistímanum, var ársnyt
kúa milli kálfburða um 800 itl
900 kíló, og kýrnar báru á vorin,
svo að þær mjólkuðu á sumrin,
en lítt eða ekki á veturna. Margir
urðu að skera tölu mjólkurkúa
og mjólkurframleiðslu við neglur
sér af því að hún jók ekki tekjur
búsins, og oft var hirðing kúnna
falin honum og börnum. Af þess-
ari ástæðu er það efasamt hvort
nythæð kúa jókst verulega fyrr
en tiltölulega nýlega. Fyrsta veru
lega umbótin var það, er naut-
griparæktunarfélögin voru stofn-
uð 1903, en takmark þeirra var
að bæta kynið að því er nythæð
snerti. Sem stendur, er talið að
nythæðin sé að aukast og nythæð
skráðra kúa er nú að meðaltali
kringum 3000 kíló á ári, en fitu-
magn mjólkurinnar allt að 4%.
FÓLKSFJÖLGUNIN OG
MJÓLKURÞÖRFIN
Nú skulum við athuga hvernig
horfir um fólksfjölgun á íslandi,
hvert stefnt hefir í seinni tíð. f
stuttu máli hefir fólkinu fjölgað
um nær 90% á síðastliðnum
áletrun, sem er enn greinileg.
Biskuparnir hafa haft lítið af
þessa heims verðmætum með sér
í gröfina. Er undarlegt hve fáir
gripir hafa fylgt þeim. Þar er í
rauninni aðeins hægt að nefna
það, að á brjósti Þórðar Þorláks-
sonar fannst lítil biblíu-eftir-
mynd steypt úr silfri og á fingri
Guðríðar Gísladóttur biskupsfrú
upplýsingar, sem þeir hafa veitt
mér, og fyrir að hafa komið mér
í kynni við marga þá bændur,
er áhuga hafa sýnt á þessum mál-
um.
Þegar ég er aftur kominn heim
til Bretlands, mun ég að sjálf-
sögðu senda greinargerð um starf
mitt til aðalstöðvarinnar í Róm,
ar, konu Jóns Finnssonar, fannst °S þaðan verður embættislég
fjórfaldur gull-! skýrsla send íslenzka landbúnað-
forkunnarfagur
hringur.
Eitt undarlegt fyrirbæri hafa
fornfræðingarnir rekið sig á.
Handleggir hinna látnu hafa ver-
ið krosslagðir eins og venja er
enn í.dag. En í nokkrum kistum
hafa fæturnir einnig verið kross-
Framh. á bls. 12.
arráðuneytinu. Því ber þess að
gæta, að á þessu frumstigi má
ekki líta á þær skoðanir, eriég
læt í ljós í þessum greinum mín-
um, sem væru þær niðurstöður
stofnunarinnar, heldur ber að
skoða þær aðeins sem ályktanir
skozks dýralæknis, er átt hefir
þess kost, að kynna sér þessi efni
ir vaxið úr borg með minna en
7000 íbúa upp í nálega 60,000.
Vitaskuld hefir þetta gersamlega
breytt framtíðarhorfunum fyrir
mjólkurframleiðslu. Nýr mark-
aður hefir skapazt fyrir neyzlu
mjólk, og margir bændur hafa
lagt áherzluna á kúabúskap til
þess að fuilnægja mjólkurþörf-
inni. En að leggja áherzluna á
mjólkurframleiðslu er þannig til-
töiulega nýtt, og það er ánægju-
legt að nú er svo komið, að þörf-
inni innanlands ’ ér fullnægt, svo
að nú er jafnvel meira af mjólk,
shnjöri og osti heldur en heima-
þörfin krefur.
Af þeim tölum, sem tilgreindar
hafa verið, geta menn séð, að
Framh. á bls. 12 ,
I