Morgunblaðið - 22.08.1956, Side 9

Miðvikudagur 22. ágðst 1956
MORCVNBZAÐIÐ
g
Marguerite Clark:
Þrotlaus barátfa bandarískra vísindamanna
í þágu alls
Biilucínii) viö löntunarveiki gefur
mannkyns
fyrirheit um bjartari íramtið
ENDA þótt rannsóknum á' eitur, til þess að yfirbuga lömun-1 um sýkils úr einum fiokknum,
nýjum bóluefnum viff lömun-! arveikisýkilinn. Þannig var það j er hann ekki ónæmur fyrir sýkl-
arveiki sé haldiff áfram, þá j takmark visindamanna, jafnvel um úr hinum tveimur. Bóluefni
hafa þau varnarlyf, sem nú kringum 1916, a'ð finna bóluefni verður því að gera menn ónæma
cru notuff, gefið betri raun j svipað því, sem notað er gegn J fyrir öllum þrem sýklaflokkun-
og haft varanlegri áhrif en
búizt var viff.
ÞROTEAUS BARÁTTA.
KALDRANALEGT og rigninga-
samt sumar árið 1916 geis-
aði leyndardómsfullur faraldur
um norðausturhluta Bandaríkj-
anna. Um 27,000 manns, flest
börn, urðu fórnarlömb lömunar-
veiki, sem kölluð var barnalöm-
un. Yfir 6,000 manns dóu.
í mörgum tilfeHum hófst veik-
in með mikilli bólgu í kverkum,
barka og lungum. „Það er auð-
sætt, að sýkillinn heíur að öll-
um líkindum orðið til við langr
varandi raka í lofti, og hann hef-
ur borizt fljótt,“ sagði einn þekkt
asti læknir í New York. „Sól-
skin er það eina, sem getur upp-
rætt hann.“ Þetta varð til þess
að þúsundir foreldra reyndu í
örvæntingu sinni að flýja hinn
hættulega „sýkil“ með þvi að
fara með börn sin úr borgunum
tii sólríkra fjalla- og sjávarhér-
aða, en þar lentu þau einnig í svip
uðum íarsóttum.
3700 FYRIR KRIST.
Jafnvel árið 1916 var lömun-
arveiki eða poliomyelitis (bólga
i gráa efninu í mænunni) ekki
nýtt viðfangsefni læknavísind-
anna. Við rannsóknir á egvpzk-
um beinagrindum frá 3700 f. Kir.
hafa fundizt afmyndaðar beina-
samsetningar, sem gefa til kynna,
að um þessa veiki hafi verið að
ræða. Fyrstu opinberu lækna-
sltýrslur um þau einkenni þessa
sjúkdóms, sem okkur eru nú
kunn, eru skýrslur þýzkra og
sænskra vísindamanna frá árinu
1784. Árið 1908 heppnaðist aust-
urríska vísindamanninum dr.
Karl Landsteiner fyrst allra
manna að flytja lömunarsýkil úr
mænu manns í apa, sem notao-
ur var við rannsóknir. I Banda-
rikjunum hafði dr. Simon Flexn-
er, sem síðar varð forstöðumað-
ur læknarannsóknardeildar
Rockefellerstofnunarinnar, sann-
að, að sjúkdómurinn getur bor-
izt frá einum apa til annars.
í fáeinum lítt þekktUm rann-
sóknarstofum 1 Bandaríkjunum
höfðu nokkrir vísindamenn tekið
sig saman og haíið undirbúnings-
rannsóknir á lömunarveiki. En
fjárveitingar til þessara rann-
sókna voru litlaa og undirtektir
almennings daufar, þangað til
sumarið 1916, er hinn skæði far-
aldur brauzt út. Upp frá því kom
lömunarveiki í börnum upp á
kúabólu, gulu og barnaveiki, er
gerði menn ónæma ævilangt fyr-
ir lömunarveiki.
um, ef það á að hafa tilætluð
áhrif í baráttunni við lömunar-
veiki. Ella gæti svo farið, að
sami maður veikist þrisvar sinn-
um af lömunarveiki.
an á öpum. Þegar hundruð dýra
höfðu verið sprautuð með þessu
bóluefni, og þeir fengu vissu fyrir
því, að það var bæði skaðlaust
og hafði tilætluð áhrif, sprautuðu
þeir því í nokkur börn, sem
veikzt höfðu af lömunarveiki en
var batnað. Blóðprufur, sem
teknar voru af þessum börnum,
voru allar jákvæðar. Blóðvatnið
ók magn þess móteiturs, sem íyrir
var í líkama barnanna, eða það
byggði upp nýja forða móteiturs.
í marzmánuði árið 1953, um það
bil tveimur árum eftir að dr.
Salk hóf rannsóknir sínar, gaf
hann skýrslu um bóluseíningu
160 barna og íullorðinna í Pitts-
burgh, þ. á. m. þriggja ungra
sona sinna. Bólusetningar þessar
höfðu allar gengið að óskum.
Blóðrannsóknir á öllum þeim,
sem bólusettir voru, sýndu, að
hið nýja bóluefni hafði haft örv-
andi áhrif á myndun móteiturs-
ins, þannig að það nægði til þess
að gera líkamann ónæman fyrir
öllum þrem tegundum lömunar-
veiki. Allt benti til þess, að
amerískum læknavísindum hefði
bætzt nýtt og haldgott bóluefni
við lömunarveiki.
★ ★ ★
ERFITT VERK.
Það tók 40 ár, kostaði margar
milljónir dollara og fórnfúst starf ' DAUÐIR SÝKLAR.
þúsunda ónefndra vísindamanna J Árið 1952 voru rannsóknir á
að ná þessu takmarki. Það er ekki j lömunarveiki miðaðar við tvenns
fyrr en árið 1956, að læknar geta j konar bóluefni — í öðru voru
fullvissað örvæntingarfulla for-1 lífandi lömunarveikisýklar, en í
eldra, að það sé hægt að vernda | hinu dauðir eða „óvirkir" sýklar,
börn þeirra — örugglega og ævi- ! Sem gátu ekki sýkt líkamann,
langt — fyrir ógnum lömunar- j heldur hjálpað honum við mynd-
veikinnar. „Næsta kynslóð mun j Un móteiturs gegn sjúkdómnum.
e.t.v. hafa jafnlítið af lömunar- j Sérfræðingar við National Found
veiki að segja og okkar.kynslóð: ation-stofnunina gerðu tilraunir
hefur af kúabólu að seg.ia,“ sagði! með fjölda bóluefna, og virtist
skurðlæknirinn Leonard Scheele ( bóluefni dr. Jonas Salk frá rann
við hteilbrigðismálastofnun Band.i j sóknarstofunum í Pittsburgh gefa
ríkjanna. „Lömunarveiki í börn-j mesta von um árangur, en það er
um, sem hafa verið bólusett með framleitt með dauðum sýklum.
Salk-bóluefninu, hefur verið 67 j Er þessi ungi og hógværi vís
til 90% sjaldgæfari en í börnum, indamaður vann að flokkun löm- J man-Moore, Wyeth, Cutter og mennirnir samþykktu frumvarp,
var farið að nota cortisone og
ACTH við liðagigt við Mayo
Clinic (sjúkrahús í Rochester,
Minnesota), var framleiðslan svo
takmörkuð, að fresta varð lækn-
ingu nokkurra fyrstu sjúkling-
anna, þar sem þessi lyf voru not-
uð, þar til meiri birgðir fengust.
Eftirlit með framleiðslu hins
fræga blóðvökva, gamma glóbu-
lin, sem gerir menn samstundis
ónæma íyrir lömunarveiki, en
hefur ekki varanleg áhrif, var í
höndum ríkisstjórnarinnar og var
úthlutað einungis á vegum heil-
brigðismálasérfræðinga ríkisins.
MISTÖK.
Enda þótt ýtrasta varkárni væri
íyrirskipuð við dreifingu Salk-
bóluefnisins, urðu nokkur
sorleg mistök. Þegar álcveðið
magn af bóluefni, sem heitið hafði
verið, kom ekki á tilsettum tíma
í nokkrar borgir, ruddust örvænt-
ingafullir foreldrar inn í lækna-
stofur og sjúkrahús og heimtuðu
bóluefni fyrir börn sín. Menn
gáfu lausan taum gremju sinni
gegn lyfjaverksmiðjunum, sem
framleiddu bóluefnið, gegn lækna
stéttinni og gegn stofnuninni, sem
stóð að rannsóknum dr. Salk.
j Hamstola borgarar kvörtuðu við
VETURINN 1953 54 fengu sex. borgarstjóra sína, fylkisstjóra og
amerjskar lyfjaverksmiðjur , þingmenn vegna frestunar á bólu-
Eli Lilly, Parke-Davis, Pit- j setningu barna þeirra. Og þing-
sem hafa ekki verið bólusett".
55. ÞÚSUND SÝKTUST.
Fyrstu merki þess, að mönnum
myndi takast að vinna sigur á
unarveikisýklanna, gerði hann Sharp & Dohme — sérleýfi til j sem stuðlaði að því, að kjósend-
nákvæma athugun á nýju Enders j Þess að framleiða bóluefnið. Hinn j Ur þeirra gátu látið bólusetja
aðferðinni, sem felst í því, að j 12. april, 1954, fyrirskipaði Vacc- börn sín samstundis og endur-
lömunarveikisýklar eru ræktaðir ine Advisory Committee, nefnd, j gjaldslaust.
í sérstökum glerhylkjum. Árum sem starfar á vegum National j
barnalömunarveiki, komu í ljós : saman höfðu vísindamenn orðið j Foundation for Infantilc Paralys-
Þeir, sem gagnrýndu skipulagn-
sýlctust. Fram að þessu var vís- j vanda leysti annar mikilhæfur Þetta víðtækasta rannsókn Þess-j
indamönnum lítt kunn orsök j sýklafræðingur, dr. John F. End- arar tegundar, sem nokkru smni • y b ð e’ra sér of biart
þessa vágests. Þeir vissu, að löm- j ers við Harvardliáskóla, er hon- hefur venð gerð. Þegar f joldu- j ' ; . g Arbor var fólki
unarveiki veldur einn minnsti um heppnaðist að rækta sýklana j bólusetningar þessar hófust, hafði J kLL, ‘ ,
sýkill, sem þekkist - hringlagað- í glerhylkjum. Dr. Jolm F. End- dr. Salk bólusett um 9,384 börn og. 1 bóluefnhins Ef foreldr
'1__•.< . ... ___ i:;;n ! nre Ivloi.F MAKolc-nríSlmmln A« fi111 rtrrtníi m 00^1101 íiranúri golium Doiueinisins. ILI lOielCÍI-
líkami'\ sem er svo lítill ers hlaut Nóbelsverðlaunin árið: fullorðna með góðum árangri. | : ,
Fjöldabólusetningarnar fóru fram! um laðlst að skl!Ja Salla Þess. var
dagana 26. apríl til 15. júní. I vegna þess, að þeir töldu
Því næst hófst löng og örlaga- ®er„ tru.um- að Þeir gætu lesið
þrungin bið eftir slcýrslu frá! bað ut ur læltnáskyrslunum, sem
Polio Evaluation Center, en for-! þeir uskuðu að ,stæðl Þar- Löm'
(1/1,000,000 úr þumlung að þver-
máli), að jafnvel nú á timum hafa
aðeins íáir þeirra verið einangr-
aðir og ljósmyndaðir í rannsókn-
arstofum.
Þegar þessir sýklar sýkja vefi
heila og mænu, drepa þeir m.arg-
taugafrumnanna, sem veita
vöðvum líkamans hreyfiafl. Þeg-
ar svo er komið, að þær hafa
verið gjöreyðilagðar, getur lík-
aminn ekki myndað nýjar frum-
ur í þeirra stað, svo að hinir
sýktu vöðvar verða óstarfhæfir.
Sérhver þessara litlu sýkla inni-
heldur nokkrar tegundir lömun-
arveiki, og er hver þeirra annarri
óháð.
3 TEGUNDIR.
Árið 1948 hófust víðtækar og
nákvæmar rannsóknir á vegum
National Foundation for Infantile
Paralysis og samanburður á hin-
um mörgu skyldu sýklum. Rann-
sóknunum stjórnuðu dr. John F.
Kessel við Háslcólann í Suður-
Kaliforníu, dr. Herbert A. Wenn-
er við Háskólann í Kansas, dr.
áttunni við lömunarveiki. Var á
hverju ári frá júní til september j Louis P. Gebhardt við Háskólann
hér og þar um landið eða um j t utah og döklchærður, atorku-
allt land, og urðu afleiðingar j mikill, ungur sýklafræðingur, dr.
hennar stöðugt alvarlegri. Enginn j jonas e. Salk við Háskólann í
gat séð fyrir, hvenær eða hvar ( pjttsburgh. Eftir þriggja ára erf-
veikin kæmi upp, né hve alvar- jgj Qg osérhlífið starf, sem varið
legar afleiðingar hennar yrðu
Það kom að engu gagni að setja
sjúklingana í sóttkví. Þá var
reynt að loka skólum, kirkjum
og kvikmynda- og leikhúsum, en
allt kom fyrir ekki. Skipulagðar
næringarefnagjafir og barnahjúkr
un báru engan árangur. Mörg
þeirra barna, sem bezta fæðu
fengu og bezt aðhald, .voru með-
al þeirra, sem urðu sjúkdómin-
um að bráð. Enginn annar sjuk-
dómur, sem komið hefur upp í
Bandaríkjunum, hefur vakið jafn
miltinn óhug og ótta meðal for-
eldra.
Til þess að barn verði ónæmt
ævilangt fyrir lömunarveiki,
verður það að mynda í blóði sínu
nóg af cfni, sem kallaö er mót-
hafði verið til 1,190,000 dollurum
úr sjóðnum „March of Dimes“,
en það eru samskot almennings
til lömunarveikirannsókna á veg-
um National Foundation, til-
kynntu rannsóknarnefndirnar, að
alla lömunarveikisýkla mætti
greirta í þrjá flokka: Brunhilde,
kenndur við simpansa, sem bólú-
settur var í rannsóknarstofu í
Baltimore; Lansing, kenndur við
ungan mann í Lansing í Michig-
an, sem dó úr lömunarveiki og
Leon, kenndur við dreng í Los
Angeles, sem einnig dó úr löm-
unarveiki.
Sjúkdómseinkenni þeirra, sem
veikjast af völdum sýkla af þess-
um þrem flokkum, voru öll hin
Jonas Salk: Ungur og hógvær
visindamaffur.
1954 fyrir rannsóknir sínar á
þessu . sviði ásamt hinum ungu
aðstoðarmönnum sínum, dr.
Thomas Weller og Frederick
Robbins.
ÁHRIFAMIKIÐ OG
HÆTTULAUST.
Með því að nota þessa aðferð j
Enders tókst Jonas Salk að fram- |
leiða — bæði ódýrt og fljótt —
bóluefni sitt, sem nú er vel þekkt I
orðið. Salkbóluefnið er þannig
stjóri þeirrar stofnunar er dr. i nnarveiki — þessi bölvaldur,
Thomas Francis, jr., frá Michigan j sem !letur matt ti! Þess að l»ta
háskóla. Við hátíðlega athöfn í!timi visna upp og afmynda unga
Ann Arbor, 12. dag aprílmánaðar, | kry§g1 hafði enn einu sinni
lýsti dr. Francis því yfir, að Salk-! með eðIi sinu einu saman komið
bóluefnið hefði reynzt íullkom-;aí stað m°ghræðslu, sem var
lega öruggt og áhrifaríkt í bar- j ,anStum magnaðri en efni stóðu
j til. Hættan á því að sýkjast af
lömunarveiki er hér um bil
500.T. Af þeim, sem sýkjast, verða
50% fullkomlega heilbrigðir, um
30% lamast litillega, 14% lam-
ast alvarlega og um 6% deyja.
í aprílmánuði árið 1954, þegar
nýja bóluefnið kom til sögunnar,
áttu amerískir foreldrar ekki
lengur á hættu, að börn þeirra
yrðu alvarlega lömuð. Menn virt-
ust hreyknir af að geta sagt eða
haldið íram, að þeir hefðu getað
bjargað börnum sínum. Tæpum.
tveimur vikum eftir læknafund-
inn í Ann Arbor urðu alvarlegir
atburðir til þess að gjörbreyta
öllum þeim vonum, sem menn
höfðu tengt við Salk-bóluefnið.
Á örskammri stund breyttist von-
gleði og fögnuður amerísku þjóð-
arinnar í almennan ótta. Lömun-
arveiki hafði brotizt út meðal
barna, sem nýbúið var að gefa
tvær sprautur af bóluefni, er
framleitt var í Cutter-verksmiðj-
í
Dr. John F. Enders: Ræktaffi
lömunarsýkla í glerhylkjum.
útbúið, að vefir úr apanýrum eru j fftlað’ að \að kæri arangur 1 72 j unum í Berkeley, Kaliforníu.
skornir smátt niður og síðan Itllfellum af. 10°' Næsta m°rgun Ognþrungnar fyrirsagnir blað
settir í glcrhylki, sem innihalda ! var bóluefnið sent með fluSvel-
upplausn af ákveðnum næringar-
efnum. Því næst eru dauðir löm-
unraveikisýklar settir í upplausn-
ina. Sýklarnir tímgast ört og er
þá jafnóðum tekið af þeim og
um og lestum út um öll Banda-
ríkin.
EINSDÆMI.
Það liafði aldrei áður komið
anna slógu óhug á ameríska for-
eldra.
Nokkrir sýklafræðingar, sem
störfuðu á vegum heilbrigðiseftir-
lits ríkisins, flugu samstundis til
Kaliforníu til þess að rannsaka
þeir settir í upplausn aí forma- ! fyrir í sögu læknavísinda, að ; bóluefnið, sem framleitt var hjá
líni, sem gerir óstarfhæfa þá i bólusetningarefni eða annað mik-1 Cutter-lyfjaverksmiðjunum. Er
sýkla, sem enn eru lifandi. Saik- ilvægt nýtt lyf væri tilbúið til j fram liöu stundir, kom það og í
bóluefnið inniheldur alla þrjá ! almenningsafnota daginn eftir að I u Á5 aS floirí Körr< c/aw. ownn ,,4
sýklaflokkana — Brunhilde,
Lansing og Leon. Það hefur til-
ætluð áhrif og er hættulaust.
heilbrigðisyfirvöldin höfðu leyft
framleiðslu þess. Þegar penicillin
kom til sögunnar, var framleiðsla
Dr. Salk og aðstoðarmenn hans þess undir ríkiseftixTiti og lyfið
sömu, en ef maður veikist að vö.ld reyndu bóluefnið mánuðum sam- 1 stranglega skammtað. Er fyrst
ljós, að fleiri börn, sem spraut-
uð höíðu verið með bóluefni frá
öðrum lyfjaverksmiðjum, veikt-
ust af lömunarveiki. Fulltrúar
heilbrigðiseftirlitsins héldu fast
Frh. á bls. 15