Morgunblaðið - 18.10.1956, Qupperneq 9

Fimmtudagur 18. okt. 1958
MOPClllSBLAÐlÐ
9
Frederíck Legge:
Ferbamenn 1 Sovétríkjunum. eru
vandlega skyggbir af lögreglunni
ftSjósnahræðslan er þar á hásftigi
Kommúnistaríkin bjóða nú gesti opinberlega velkomna og
taka þeim opnum örmum, en — Legge bendir á að þessi
gestrisni sé ekki öll sem hún virðist á yfirborðinu. Tékk-
neski innanríkismálaráðherrann hafi til dæmis hvatt þjóð
sína að vera vel á verði gegn njósnurum í hópi slíkra gesta.
Jafnvel saklausir ferðalangar megi því búast við að verða
leiddir þar fyrir rétt.
FERÐALÖNGUM, sem hafa hugs
að sér að eyða sumarleyfi sínu
austan járntjalds, er betra að búa
sig undir að fara að öllu með gát,
annars geta þeir hæglega orðið
raunverulegar njósnasögupersón-
ur.
Ekki er samt víst að þeir kom-
ist í kynni við neitt álíka reyfara-
legt og leynilögreglumenn dul-
búna sem veitingahúsþjóna eða
leynihljóðnema í gistihúsaher-
bergjum, en það er litlum vafa
bundið að leynilögreglan mun
fylgjast nákvæmlega með ferðum
þeirra, reiðubúin til atlögu hvað
lítið sem út af ber. Ógætileg
spurning, eða smáútúrkrókur í
leyfisleysi, getur orðið til þess að
saklaus ferðamaður sitji á bak
við lás og slá fyrr en hann veit
af.
Samkvæmt þeirri nýju Sovét-
línu að leitað skuli vináttu við
vestrænar þjóðir bjóða kommún-
istaríkin gesti þaðan nú velkomna
og taka þeim opnum örmum. Ekki
eru allir hlutaðeigendur samt
hrifnir af að auðsýna slíka gest-
risni. Óánægjuraddir hafa heyrzt
á bak við tjöldin, og í einu af
kommúnistaríkjunum að minnsta
kosti lítur leynilögreglan með
tortryggni á þessar ferðamanna-
heimsóknir.
Rudolph Barak, tékkneski inn-
anríkismálaráðherrann, óttast
njósnahættuna. „Njósnamiðstöðv-
ar fjandmannanna" mælti hann
aðvarandi á þjóðþingi kommún-
istaflokksins, „reyna nú að hag-
nýta sér hinn sívaxandi, alþjóð-
lega ferðamannastraum til að
lauma erindrekum sínum inn í
land vort“. Sökum starfsemi „er-
lendra friðarfénda", sagði hann,
„mun alþýðulýðveldi vort þurfa
á skipulagðri öryggisþjónustu að
halda um langa framtíð“ (Tékk-
neska fréttastofnunin, 12. júní
1956).
Eftir að hafa fullyrt að síðan
leyniþjónustan hefði verið aukin
„hefði tekið fyrir það að risið
væri gegn hinu sósíalistiska lög-
Frederick Legge vinnur bæði
við blöð og útvarp. Hann var
áður erlendur fréttaritari dag-
blaðs eins í Lundúnum og ferð-
aðist um 150 þúsund mílur á
vegum þess um 25 þjóðlönd.
fastur í járnbrautarlestinni þegar
hann 'var að leggja af stað til
Austurríkis. Það var „smávægi-
legt atriði", sagði lögreglán hon-
um, sem þeir vildu fá nánar upp-
lýst. Það var ekki fyrr en í maí-
mánuði 1956 að þeir viðurkenndu
sakleysi hans og létu hann laus-
an. Þetta „smávægilega atriði",
eins og Oren komst að orði við
kunningja sína þegar heim kom,
hafði kostað þá hálfs fimmta árs
athugun.
Oren var leiðtogi Mapam,
vinstri fylkingar sósíalistaflokks-
ins í ísrael. Hann fór til Evrópu
1951 til að reka ýmis erindi í
sambandi við W. F. T. U. — Al-
þjóðasamband verkamanna, sem
kommúnistar ráða — og til þess
að aðstoða við flutninga Gyðinga
búsettra £ Rússlandi til ísrael.
f Tékkóslóvakíu hafði hann, sam-
kvæmt Jerusalem Post, þann 20.
maí 1956, unnið að því að fá
Zionista er sátu í tékkneskum
fangelsum látna lausa. Eftir að
hafa komizt að raun um að slík
viðleitni mundi með öllu tilgangs-
laus ákvað hann að halda frá
Prag til Austurríkis, en þá var
hann tekinn höndum.
Næstu mánuðina var hann beitt
ur hrottalegum yfirheyrsluaðferð
um í því skyni að þvinga hann
til sannana gegn Rudolph Slansky
valdi“, komst Barak svo að orði,
að það væri „ekki nóg að taka
upp nýjar og sveigjanlegri að-
ferðir í því skyni að ná betri
árangri í vörn gegn árásum
snjallra og þjálfaðra erindreka
sem sendir eru gegn okkur er-
lendis frá“. Af þessu mætti ráða
að öryggisþjónustan lægi á lat-
síðunni að hans áliti hvað þetta
snerti. Frá sjónarmiði ferða-
mannsins er viðhorfið hins vegar E1NS og getið var um j blaðinu á
óhugnanlegt. Ef hræðsluæði við | sunnudaginn, er komið út 4. hefti
njósnara gripi um sig innan lög- at Nýyrðum á vegum mennta-
reglunnar gæti það auðveldlega máiaráðuneytisins. Orðabókar-
valdið alvarlegum mistökum nefnd Háskólans hefur haft yfir-
Rudolf Slansky
fyrrverandi aðalritara kommún-
istaflokks Tékkóslóvakíu. Stóðu
yfirheyrslur þær oft hvíldarlaust
í fjóra til fimm daga. I eitt skipti
stóðu réttarhöldin í 18 daga með
10 mínútna hléi, en á meðan var
honum leyft að sitja á svokölluðu
rúmi í klefa sínum sér til „hvíld-
ar“. Um leið og hann tók sér sæti
var steypt yfir hann fullri skjólu
af ísköldu vatni og klefaglugginn
opnaður svo að blaut fötin frusu
að líkama hans, en þetta var
febrúar 1952 þegar frostið komst
niður í tuttugu gráður. Eftir tíu
mínútur var hann leiddur aftur
inn í réttarsalinn og spurninga-
þófið endurtekið.
í þessa átján sólarhringa fékk
hann aldrei að njóta svefns eða
sæmilegrar máltíðar, en kaffi
fékk hann og eins mikið af vindl-
ingum og hann vildi reykja.
Hið grimmdarlegasta við þess-
ar yfirheyrslur var þó ef til vill
hvernig spyrjendurnir reyndu að
brjóta niður mótstöðuafl hans
með því að dylgja um einhverja
ógæfu sem fjölskylda hans í
ísrael hefði orðið fyrir.
Að síðustu var ástand
hans orðið slíkt að hann var fús
að játa allt sem krafizt var,
hversu fráleitt sem það var. Allar
síðari tilraunir til að fá þær
„játningar" ómerktar reyndust
árangurslausar.
Árið 1954 var Oren dæmdur
með leynd í fimmtán ára fangelsi
fyrir þá „glæpi“, sem hann hafði
á sig játað. Árið 1954 voru enn
hafin yfir honum réttarhöld, og
enn í því skyni að afla hjá hon-
um falskra sannana, í það skipt-
ið gegn Bohumil Lausman, jafn-
aðarmanni sem snúið hafði heim
til Tékkóslóvakíu í desember
1953. Ekkert tillit var tekið til
þess þó hann lýsti því yfir að
hann hefði aldrei haft neitt sam-
an við Lausman að sælda. Sann-
ana þurfti með fyrir „sök“ hins
ákærða og hægast um vik að afla
þeirra með þessu móti.
Oran var að vísu ekki venju-
legur skemmtiferðalangur, en
hins vegar er augljóst að slík
örlög geta einnig beðið grun-
lausra ferðamanna. Kommúnist-
ar hafa aldrei hikað við að
fórna saklausum til að ná tak-
marki sínu og í kommúnistaríkj-
um leiðir það af sjálfu sér að
ríkið sé þýðingarmeira en rétt-
læti til handa sérhverjum ein-
staklingi. Og þar sem tortryggn-
in og njósnahræðslan er þar fyrir
hendi má búast við því að öryggis
þjónustan vilji ekki eiga neitt á
hættu, og kæri sig þá kollótta um
líkur eða sannanir fyrir grun sín-
um er hún tekur menn fasta.
Nýyrði í flugmáli komin úl
Kokkfeilssfúka, flosir soll&ir, kopfi, þofar hannar
þannig að fróðleiksfúsir en sak-
lausir ferðalangar væru hand-
teknir sem fjandsamlegir njósn-
arar.
Eitthvað þessu líkt hefur þegar
gerzt í Tékkóslóvakíu. ísraelskur
borgari, Mordechai Oren, sem
kom þangað árið 1951, var tekinn
GERVINÝRU REYNAST VEL
NEW YORK 11. okt. — Á ár-
legri ráðstefnu skurðlækna í
Bandaríkjunum, kom fram nýj-
ung, sem valda kann byltingu í
meðferð nýrna-sjúklinga. Dr.
Paul R. Schloerb, skurðlæknir
við læknadeild Kansas-háskóla,
skýrði ráðstefnunni frá því, að
gerðar hefðu verið tilraunir með
gervinýru, sem kæmu í veg fyrir
blóðeitrun, og gætu komið í stað
inn fyrir ónýt nýru. Hér er um
að ræða þunn hylki, sem geyma
ákveðinn vökva, og er þeim kom-
ið fyrir í mjógirninu. Þessi gervi
nýru hafa haldið hundum á lífi
eftir að bæði nýrun höfðu verið
tekin úr þeim, en þau hafa að-
að hylkið hefur verið sett í mjó-
girnið byrjar vökvinn að starfa
og dregur til sín eiturefnin. Það
er ekkert efamál, segir læknir-
inn, að þessi nýjung getur hæg-
lega haldið lífinu £ nýrnasjúkling
um, þangað til þeirra eigin nýru
erU læknuð.
Þá var ráðstefnunni enn frem-
ur skýrt frá því, að gerðar hefðu
verið hjartalokur úr klukkufjöðr
um og nælon-efni. Þessar hjarta-
lokur hafa reynzt ágætlega í
fjölda hunda, sem þær voru
reyndar á, og vonir standa til,
að þær geti einnig orðið þeim j
mönnum að gagni, sem hafa slæm
umsjón með þessari útgáfu, en í
henni eiga sæti prófessorarnir
eins verið reynd á einum dauð- | ar hjartalokur. Þessar gervi-lok-
ur hafa starfað í hundum í hálft
þriðja ár, án þess að hafa nokkur
truflandi áhrif á blóðrásina.
vona nýrnasjúklingi, sem lá í
óviti, og fékk hann strax ræn-
una, þegar gerevinýrun tóku til
starfa. En hann dó úr hjarta-
slagi skömmu síðar.
Þegar nýrun skemmast eða
verða óvirk, hætta þau að
hreinsa blóðið, sem smám saman
fyllist af eiturefnum. Til þessa
hefur sú aðferð verið notuð að
dæla hinu mengaða blóði úr sjúk-
lingnum, hreinsa það í séstakri
þar til gerðri vél, og veita því
síðan inn í æðarnar aftur.
Dr. Schloerb bendir á, að gervi
nýrun vinni nákvæmlega sama
starf, þegar þau eru sett í mjó-
girnið. Þau geta fjarlægt eitur-
efni úr blóðinu án þess að vera
í beinu sambandi við það- Eftir
Þjóðleikhúsið sýnir „Mann og
konu“, í 39. og síðasta sinn í
kvöld. — Myndin hér að ofan
er af Þóru Borg í hlutverki sínu.
Kvennaskólinn á Bliinduósi fullskipaiíur
KVENNASKÓLINN á Blönduósi
var settur laugardaginn 6. þ. m.
og hófst athöfnin með því að
sóknarpresturinn, séra Þorsteinn
B. Gíslason, predikaði, en síðan
flutti frú Hulda Stefánsdóttir,
skólastýra, setningarræðu og tal-
aði einkum um þýðingu heimilis-
ins. Viðstaddir voru, auk kennslu
kvenna og námsmeyja, allmargir
gestir, og var þeim öllum boðið
tb samsætis á eftir í hinum vist-
lega og veglega borðsal skólans.
Aðsókn að skólanum er mjög
góð, því að hann er fullsetinn, en
sótt höfðu auk þess um skólavist
10—20 meyjar, sem varð að vísa
frá eða láta bíða næsta árs, sök-
um rúmleysis. Hefur það og verið
venjulega svo, að stúlkur hafa
þurft að panta skóiavist í Blöndu
óssskóla, stundum jafnvel með
1—2 ára fyrirvara, en þar er rúm
iyrir 39 námsmeyjar. — K.
þrýstingur á einhverjum stað, af
sögninni „svella“. Djarfasta ný-
yrðið, sagði dr. Halldór, er sögn-
in hanna („to design“), sem þýð-
að gera uppdrátt af flugvélum,
skipum og öðru slíku. Af þessari
sögn eru leidd orðin hönn („a
design") og hannar (,,designer“),
sem beygist eins og Gunnar.
Skemmtilegasta orðið í safninu
er vafalítið kokkteilsstúka
(,,cocktail-bar“), og væri þá auð-
vitað tilvalið að nota orðið „vín-
stúka" fyrir „bar“, og mundu þá
líklega margir gerast „stúku-
menn“. Orðið tvívegismiði er
notað um farmiða, sem gildir báð
ar leiðir, og er þar endurvakin
hin upprunalega merking £ orð-
inu „tvívegis".
Dr. Halldór benti á, að með
þessu 4. hefti Nýyrða væri kom-
inn góður stofn í íslenzka flug-
málið, en málið væri samt engan
veginn leyst, þar sem enn vant-
aði mörg orð og á þessu sviði
væri stöðug þróun. Lagði hann
til, að mynduð yrði nefnd sér-
fróðra manna í samráði við flug-
málastjóra, sem fylgdist með þró
uninni í flugmálinu og hefði sam-
starf við málfræðinga.
Próf. Alexander Jóhannessor
upplýsti jafnframt, að í ráði væri
að gefa út viðbæti við orðabók
Blöndals, sem hefði að geyma um
40.000 orð úr daglegu tali og bók-
um nýrri rithöfunda. Er söfnun
langt komið, og bókin verður
væntanlega fullbúin til prentun-
ar í árslok 1957. E. t. v. verður
tekið eitthvað úr þessum nýyrða-
söfnum í viðbætinn, en jafnframt
verður gefin út sjálfstæð tækni-
orðabók, þar sem efni nýyrða-
safnanna verður raðað niður í
stafrófsröð. Sú bók verður um
30.000 orð.
Treystir dómgreind
þjóðarinnar
NEW YORK — Eisenhower for-
seti lét svo um mælt á blaða-
mannafundi nýlega, að hann
teldi það ekki skynsamlegt að
setja í lög bann við því, að for-
seti Bandaríkjanna sæti lengur
en tvö kjörtímabil. Kvaðst hann
bera svo mikið traust til dóm-
greindar bandarísku þjóðarinn-
ar, að það væri alveg óþarft að
Alexander Jóhannesson, Einar
Ól. Sveinsson og Þorkell Jó-
hannesson. Ritstjóri þriggja síð-
ustu heftanna hefur verið dr.
Halldór Halldórsson, og skýrði
hann fréttamönnum frá því á
laugardag, að í þessu síðasta hefti
væri ein meginbreyting til bóta.
Því er skipt í tvo hluta: hinn
fyrri íslenzkt orðasafn með þýð-
ingum á ensku, og í nokkrum
tilfellum á dönsku og þýzku, og
svo ensk-íslenzkt orðasafn fyrir
þá sem kunna erlendu tækniheit-
in. Bjóst hann við, að þessu fyrir-
komulagi yrði haldið í framtíð-
inni. í heftinu eru alls um 5000
orð, þar af um 1200 um flug-
hreyfilinn einan og 4—500 úr
veðurfræði. Enn vantar mikið af
nýyrðum um sjálfan flugvélar-
bolinn.
Dr. Halldór gat þess, að fyrir
hendi hefðu verið mun fleiri orð
en tekin voru í heftið, eða 8—9000
orð. T.d. voru til 10—20 þýðing-
ar á orðum eins og „Hangar", og
voru þá ein eða tvær teknar
(flugskýli, flugskáli). Sum orð-
anna í safninu eru gömul íslenzk
orð í nýrri merkingu, önnur eru
hrein nýsköpun, og enn önnur
eru erlend tökuorð, sem felld
hafa verið að íslenzkum málvenj-
um. Nefndi hann nokkur dæmi
um þetta. „Flosi“ nefnist vökv-
inn, sem eyðir (flysjar) málningu
og naglalakki. „Flugvör" er stað-
urinn þar sem sjóflugvélar eru
dregnar á land. Þá eru orð eins
og fastaflug og lausaflug, vöru-
flugvél og varðflugvél, sem skýra
sig sjálf. Um þyrilvængjuna er
líka notað orðið kopti, sem kynni
að valda ruglingi, því það er
notað í íslenzku um kristnar
kirkjur í Egyptalandi og Eþíópíu.
Samnefni þrýstiloftsvélarinnar
eru þota og þura (gamalt örvar-
heiti af sögninni „þyrja“ =
,,þjóta“). Orðið kný er notað yfir
hinn sterka loftstraum, sem knýr
þrýstiloftsvélarnar áfram
(„thrust"). Orðið ratsjárkagi
(,,scanner“) er notað um sérstakt
ratsjárnet sem snýst. Kagi kemur
af gamalli íslenzkri sögn „kaga“
= „sjá“ eða „horfa“. Þá er orðið takmarka setu manns við stjóvn-
sollur (,,surge“) sem þýðir of- völinn