Morgunblaðið - 01.12.1956, Qupperneq 15

■Laugardagur 1 desember ’36
M OnCVNBLAÐÍÐ
13
FORNRIT AFÉLACIÐ
I>Á íannst sumum sem allmikil
tíðindi væru að gerast er Forn-
ritafélagið var stofnað, enda tóku
þar saman höndum ýmsir hinna
fremstu manna þjóðarinnar. Til
allrar hamingju er enn nokkur
ljómi yfir nafni þess, en þó mundi
hann meiri ef rösklegar hefði
gengið útgáfustarfsemin. Á henni
hefir verið nokkur lestagangur,
og er það þó fyrir víst ekki sök
félagsstjórnarinnar. Nær þrjátíu
ár eru liðin siðan félagið var
stofnað og út eru komin þrettán
bindi af þeim þrjátíu og fimm,
sem gert var ráð fyrir í fyrsta
áfanganum, svo betur má ef duga
■ skal. Það er til einskis að neita
því um útgefundurna, að þeir
hafa malað seint, eins og skáldið
sagði um mylnur guðs — en líka
malað vel, eins og þær. Og bót
er það í máli. Við eigum ekki
nú á að skipa slíkum görpum sem
Sveinbirni Egilssyni og Finni
Jónssyni, og verður við að una.
Afkastamestur er Guðni Jónsson.
En það þykir nú henta að láta
hann heldur fást við skólagutl,
og verður ekki stjórn Fornrita-
félagsins réttilega um það sökuð.
Ætla mætti að hver fulltíða
maður vissi um upphafsmann og
því hinn eiginlega stofnanda
Fornritafélagsins, vissi að hann
var Jón Ásbjörnsson hæstarétt-
ardómari. En nýlega sáum við þó
að jafnvel lærðum manni gat
skjátlast í þessu. Ekki þó lengi,
því hann leiðrétti fljótt misgán-
ing sinn. En ekki væri það úr
vegi að nú væri nánar sagt frá
tildrögum félagsstofnunarinnar,
sögu félagsins og starfi, en enn
hefur verið gert á almennum vett
vangi, og nánar en hér verður
gert. Þetta mætti einhver af rit-
stjórum tímaritanna gjarna taka
til athugunar.
Nær þrjátíu ár, sagði ég. f raun-
inni mætti með nokkrum rétti
halda þrítugsafmæli félagsins á
þeim vetri, sem nú er að ganga
í garð. Það var veturinn 1926—27
að Jón hóf undirbúning að stofn-
un félagsins. En í stuttu máli var
aðdragandinn, eftir þv£ sem ég
bezt veit, með þessum hætti:
Jón hafði lengi gert sér það
ljóst, að fornritaútgáfa hér heima
þurfti að komast á algerlega nýj-
an rekspöl. Það var ekki nóg að
við hefðum hina mjög svo tak-
mörkuðu og fremur fátæklegu,
en samt þakkarverðu, útgáfu Sig-
urðar Kristjánssonar. Hvað sem
öðrum sjónarmiðum leið, krafð-
ist jafnvel heilbrigður þjóðar-
metnaður annars og meira. Svo
fór hann að hugsa um skipulag
útgáfunnar, og þegar hann þótt
ist hafa nokkurnveginn fastan
grundvöll undir fótum, fór hann
og skýrði hugmynd sína fyrir
nokkrum merkum mönnum
milli tíu og tuttugu, ætla ég að
ég heyrði sagt. Þar með fylgdi
það, að til þess að koma henni í
framkvæmd, væri nauðsynlegt
að stofna sérstakt útgáfufélag.
Vitanlega var það augljóst mál.
Allir ætla ég að hafi tekið þessu
vel. Á meðal þeirra er ég heyrði
nafngreinda, minnist ég Ólafs
Lárussonar, Péturs Halldórsson-
ar og Tryggva Þórhallssonar.
Loks kom þar, að Jón stefndi
þessum mönnum á sameiginlegan
fund, og á þeim fundi, 14. júní
1928, var félagið formlega stofnað
og þv£ kjörin stjórn. f hana voru
þeir kosnir, Jón Ásbjörnsson,
Pétur Halldórsson og Ólafur
Lárusson, en þeir tóku með sér
Matthias Þórðarson og Tryggva
Þórhallsson. Jón Ásbjörnsson var
kjörinn forseti félagsins þegar á
þessum fundi, og forseta-embætt-
inu gegnir hann enn i dag. Aldrei
hefi ég heyrt nokkurn mann
draga það í efa, að af þeim, er
launalaust hafa unnið félaginu,
hafi hann starfað miklu mest.
Það er alveg óhætt að fullyrða
að hann hafi ávallt verið drif-
fjöðrin í starfsemi þess.
Félagið réð þegar Sigurð Nor-
dal útgáfustjóra sinn, enda mátti
segja að hann væri sjálfkjörinn.
Hann hefir án efa frá öndverðu
unnið því ómetanlegt gagn. Það
hefir ekki verið ónýtt að njóta
ráða svo gjörhuguls manns með
fágætlega mikilli þekkingu á
fornbókmenntum okkar. Og það
var félaginu vegur að fá hann í
þetta sæti. Ekki var heldur unt
að fá æskilegri brautryðjanda en
hann með hans ágætu útgáfu af
Egilssögu. Það var viðburður er
sú bók kom út.
Það er ætlun mín að félagið
eigi mikið að þakka þeim mönn-
um, er sjaldan hefir verið við
getið. Má þar til nefna þá frænd-
urna, Pétur Halldórsson og
Tryggva Þórhallsson, en fleiri
eru þeir, er þarna mundi mega
tilgreina. Heyrt hefi ég að það
muni hafa verið ráðum Tryggva
að þakka að félaginu hlotnaðist
hin rausnarlega gjöf, 15,000 krón-
ur, Kristjáns konungs tíunda, er
hann kom hingað 1930. En áður
höfðu þau Kristján konungur og
Alexandrina drottning gefið félag
inu 1200 krónur. Ekki svo að
skilja að konungur væri ekki
fyrir fram ráðinn í að gefa ís-
landi fé þetta, en hitt er mælt, að
Tryggvi hafi beint gjöfinni til
Fornritafélagsins.
Enda þótt þessi gjöf væri kon-
ungleg, hlotnaðist félaginu þó
önnur stærri, sem sé gjöf Kveld-
úlfs, er kostaði útgáfu fyrsta
bindisins að öllu leyti. Sumir
ætla að þar kunni félagið með
fram að hafa notið Jóns Ásbjörns-
sonar. Víst er um það, að forn og
mikil vinátta hefur verið með
honum og Kveldúlfsmönnum, og
lengi var hann lögfræðiráðunaut-
ur þess félags. Annars er þess
enn kostur að fá að vita hvað
Kveldúlfsmenn hafa um þetta
atriði að segja.
Nokkrum sinnum hefi ég heyrt
á það minnzt, hverjum við ætt-
um að þakka valið á letri því,
er notað hefur verið á Fornritin.
Meira að segja hefi ég bæði séð
og heyrt um það þær staðhæfing-
ar, sem ég ætla að ekki séu rétt-
ar. Það sem ég þykist sannast um
það mál vita, er á þá leið, að
öndverðlega hafi forstöðumaður
Gutenbergs-prentsmiðjunnar
(væntanlega þá Þorvarður Þor-
varðsson) lagt fram nokkur letur-
sýni til að velja um. Og þar hlaut
það letur, sem nú í hartnær ald-
arfjórðung er búið að vera okkur
til augna-yndis, einróma atkvæði
allra viðstaddra, að forstöðu-
manni prentsmiðjunnar meðtöld-
um.
Um hitt hefi ég aldrei heyrt
neitt, hver frumkvæði átti að því
heillaráði að handsetja ritin, i
stað þess að línusteypa þau. En
ekki þætti mér það lygilegt að
Sigurður Nordal kynni að hafa
verið upphafsmaðurinn. Fyrstan
lærðra manna hérlendis vissi ég
léku sér að henni. En hvenær
sem hann leggur árar í bát, er
þó ekkert í veði. Rikisprent-
smiðjan getur samt sem áður
haldið áfram að setja með sama
hætti. Steingrímur Guðmundsson
ruddi. prentlist framtíðarinnar
braut hér á landi þegar hann fyr-
ir fáum árum útvegaði prent-
smiðjunni þær vélar, er setja
lausaletur, eins og handsetjarinn.
Fornritin eru þannig í engri
hættu. En kvöldið sem útvarpið
sagði frá hinum nýju vélum, var
mér það í hug, hversu margir á
meðal hlustenda mundu gera sér
það ljóst, að nú væri verið að
segja frá upprás nýrrar aldar á
íslandi. Að vonum ekki margir,
og að minni ætlun ótrúlega fáir
á meðal menntamanna. En *in-
hvern tíma skal það samt verða
sagt, að svona hafi þetta verið.
Ekki er unnt að segja að þögn
hafi verið um Fornritafélagið það
sem af er ævi þess; svo er fyrir
að þakka. En samt langt of hljótt.
Þetta félag átti að verða, og á
enn að verða, óskabarn þjóðar-
innar. Vel sé öllum þeim, er að
því vinna að svo megi verða. Og
ekkert heimili á það að vera í
landinu að ekki sjáist þar að
minnsta kosti ein bók frá hendi
þess. Þar sem ekki ríkir alltof
mikil örbirgð, eiga rit þess að
sjást öll með tölu. Það á að verða
þjóðræknum mönnum metnaðar-
mál.
Ef eitthvað er missagt í þvi,
er nú hefur verið ritað, bið ég þá
menn, er betri skil kunna, að
leiðrétta frásögn mína. Og svo
vil ég ljúka máli mínu á spurn-
ingu er ég vænti að hver lesari
hann gera sér það fyllilega ljóstj vilji gaumgæfilega ihuga, því
hvílíkt glæfraverk línusteypan! hún er ekki hégómamál. Hún er
er. En þökk sé þeim manni, er I þessi: Ef Fornritafélagið væri
þessu réði — þeim mönnum, vil ekki til og óunnið væri það starf,
ég segja, því ekki hefir það verið sem það er þegar búið að inna af
einræði. Nú væri ekki lengur til I hendi, mundi þá nokkur maður
neins að minnast á handsetningu. j dirfast að heimta heimflutning
Sveinbjörn Oddson, sá er að | handrita okkar frá Kaupmanna-
mestu hefur sett fornritin, er síð- höfn?
astur þeirra íþróttamanna, er
Sn. J.
Höfundur þessarar sögu, séra Eggert Ólafsson Briem, er
fæddur að Grund í Eyjafirði 5. júlí 1840. Foreldrar hans
voru Ólafur trésmiður Gunnlaugsson Briem og kona hans
Dómhildur Þorsteinsdóttir bónda og hreppstjóra að Stokka-
hlöðum í Eyjafirði, Gíslasonar. Séra Eggert var albróðir
séra Valdimars vígslubiskups og skálds að Stóra-Núpi, svo
og Sígríðar konu séra Davíðs á Hofi, Guðmundssonar,
ömmu Davíðs Stefánssonar skálds.
Séra Eggert var gáfumaður og skáldmæltur vel eins o#
hann átti kyn tiL Hann fékkst og allmikið við fræðistörf,
einkum ættfræði- og sögurannsóknir. Hann sá um útgáfu
á Tyrkjaránssögu, Noregskonungasögum o. fL og ritaði auk
þess allmargt greina í blöð og tímarit. Leikrit eftir hann,
nefnist Gizur Þorvaldsson, kom út í Draupni 1895—’97.
Eftir hann liggur mikið safn af handritum í Landsbóka-
safninu. Þar á meðal er skáldsagan Sæunn og Sighvatur,
sem nú birtist í fyrsta sinn á prenti.
BOKAUTGAFAN FJOLNIR